Życie Mojżesza - Adresat. Problem edycji

Grzegorz z Nyssy

ŻYCIE MOJŻESZA

ISBN: 978-83-7505-261-9

wyd.: WAM 2009

Marta Przyszychowska

WSTĘP

5. Adresat

Życie Mojżesza powstało w odpowiedzi na prośbę bliżej nieznanego nam człowieka, który — jak pisze sam Grzegorz — w liście poprosił go o kilka wskazówek na temat doskonałego życia⁵⁷. Nie mamy nawet pewności, czy rzeczywiście miał on na imię Cezarion, jak przyjął w swoim wydaniu J. Daniélou⁵⁸. Jak bowiem zwraca uwagę M. Simonetti, niektóre rękopisy podają w tym miejscu imię brata Grzegorza — Piotra, a jeszcze inne nie podają żadnego imienia⁵⁹. J. Daniélou twierdzi, że adresat był mnichem⁶⁰. Z kolei Heine uważa, że mógł to być kapłan lub ktoś przygotowujący się do święceń, bo Grzegorz wyjątkowo dużo miejsca poświęca przedstawieniu i wychwalaniu kapłaństwa⁶¹. M. Simonetti proponuje pozostać przy stwierdzeniu, że adresatem jest bliżej nieznana osoba, acz nie ulega kwestii, że autor kierował swoje przemyślenia do społeczności chrześcijańskiej, a jest wielce prawdopodobne, że do grupy mnichów⁶².

6. Problem edycji

Pierwsze wydanie Życia Mojżesza ukazało się w roku 1586 i było potem wielokrotnie powielane. Tę pierwszą wersję zawiera również wydanie w Patrologia Graeca (PG) J. P. Migne'a. Wnikliwa analiza zachowanych kodeksów oryginalnego tekstu prowadziła jednak badaczy do przekonania, że w wydaniu tym dokonano błędnego wyboru kodeksów. Koronnym argumentem wydaje się analiza fragmentu IIII , 82 (PG 44, 349B), jakiej dokonał J. Daniélou w artykule L' Apocatastase chez saint Grégoire de Nysse⁶³. Grzegorz komentuje tu ciemności, które były jedną z plag egipskich. W tekście Migne'a mowa jest o ciemnościach niewiedzy i grzechu, z których wychodzi się dzięki pokucie.

Natomiast według dwóch nieuwzględnionych przez Migne'a kodeksów Grzegorz wyraźnie mówi tam o apokatastazie, czyli powrocie wszystkich istot, także upadłych, do stanu pierwotnego. Ciemności według tej wersji oznaczają piekło. Jak wykazuje Daniélou, zmiana w tekście powstała 57 Życie Mojżesza I, 2. najprawdopodobniej na przełomie VII i VIII wieku, po oficjalnym potępieniu teorii apokatastazy przez Kościół ⁶⁴. Na tej podstawie Daniélou przyjmuje, że tekst, który zawiera kodeks Venetus, jest oryginalnym tekstem Grzegorza. W roku 1942 wydał przygotowany w oparciu o 10 kodeksów tekst krytyczny wraz z tłumaczeniem francuskim jako tom 1 bis Sources Chrétiennes.

W 1964 roku w Leiden opublikowano nowe wydanie krytyczne dzieła, przygotowane przez H. Musurillego jako tom 7, 1 serii Gregorii Nisseni Opera (GNO). Wydanie to uwzględnia większą liczbę kodeksów i jest bardziej niezależne od editio princeps niż wydanie Daniélou. Niemniej uczeni nie są całkiem przekonani o trafności wszystkich wyborów dokonanych przez H. Musurillego. M. Simonetti, przygotowując włoskie tłumaczenie De vita Moysis, zdecydował się wręcz na zrobienie własnego wydania krytycznego, będącego kompilacją wydań Daniélou i Musurillego⁶⁵. Dlatego, o ile w przypadku innych dzieł Grzegorza, serię GNO bezsprzecznie uważa się za wydania najlepsze i obowiązujące, o tyle w przypadku De vita Moysis tłumacz staje przed nie lada dylematem, zwłaszcza jeśli nie ma możliwości zrobienia własnego wydania krytycznego. O wyborze wydania opublikowanego w Sources Chrétiennes jako podstawy do niniejszego tłumaczenia zadecydował wielki autorytet, jakim wśród badaczy Grzegorza z Nyssy cieszy się J. Daniélou.

Niemniej ci, którzy zechcą korzystać z tego tłumaczenia do celów naukowych, powinni zaglądać do obu wydań krytycznych, by móc dokonać analizy obu wersji i samodzielnie uznać którąś z nich za prawidłową. Numeracja akapitów pochodzi z wydania Sources Chrétiennes.

⁵⁷Życie Mojżesza I, 2.

⁵⁸ Por. Życie Mojżesza II , 319.

⁵⁹ Por. M. Simonetti, w: Gregorio di Nissa, La vita di Mose, XIV.

⁶⁰ Por. J. Daniélou, La chronologie des oevres de Grégoire de Nysse, 168.

⁶¹ Por. R. E. Heine, Perfection in the virtuous life, 22n.

⁶² Por. M. Simonetti, w: Gregorio di Nissa, La vita di Mose, XV.

⁶³ Por. J. Daniélou, L' Apocatastase chez saint Grégoire de Nysse, Recherches de Science Religieuse 30 (1940) 329-337.

⁶⁴ Por. J. Daniélou, L' Apocatastase chez saint Grégoire de Nysse, 335.

⁶⁵ Por. M. Simonetti w: Gregorio di Nissa, La vita di Mose, XXXVIII .

opr. aw/aw