Biblia

BIBLIA, Pismo Święte, zbiór ksiąg świętych w chrześcijaństwie i judaizmie; dzieli się na Stary Testament (święte księgi judaizmu) i Nowy Testament.

Podział. Katolickie wydania Biblii obejmują 73 księgi (46 Starego Testamentu i 27 Nowego Testamentu), protestanckie — 66 (39 i 27), Biblia hebrajska uznawana w judaizmie liczy 39 ksiąg (kanon). Księgi Starego Testamentu według kolejności w wydaniach katolickich. to: księgi zwane historycznymi: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa (Pięcioksiąg czyli Prawo), Jozuego, Sędziów, Rut, 1 i 2 Samuela, 1 i 2 Królewska, 1 i 2 Kronik, Ezdrasza, Nehemiasza, Tobiasza, Judyty, Estery, 1 i 2 Machabejska; księgi dydaktyczne: Hioba, Psalmów, Przysłów, Koheleta, Pieśń nad Pieśniami, Mądrości, Syracha; księgi prorockie — proroków większych: Izajasza, Jeremiasza z Lamentacjami i Baruchem, Ezechiela, Daniela i 12 proroków mniejszych: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza; Nowy Testament zawiera 4 Ewangelie: Mateusza, Marka, Łukasza i Jana, Dzieje Apostolskie, listy św. Pawła, List do Hebrajczyków, listy powszechne. Apokalipsę św. Jana. Tytuły ksiąg biblijnych pochodzą z reguły od tłumaczy lub kopistów, osoby wskazane w tytule nie muszą być autorami; rękopisy biblijne dzieliły zwykle tekst na perykopy, od XVI w. w wydaniach drukowanych stosuje się umowny podział na krótkie, numerowane rozdziały i wiersze (wersety), wyróżniając perykopy śródtytułami.

Teksty oryginalne. Z 46 ksiąg Starego Testamentu 39 zostało napisanych w języku hebrajskim (z fragmentami aramejskimi), 7 pozostałych zaś zachowało się w języku greckim (deuterokanoniczne księgi). Cały Nowy Testament powstał w języku greckim. Najstarsze fragmenty Starego Testamentu mogły być zapisane już ok. X w. p. n. e., ale większość ksiąg powstała w V-ll w. p. n. e. Nowy Testament niemal w całości powstał w 2 połowie l w. Księgi biblijne są znane z odpisów późniejszych niż oryginały (stąd potrzeba naukowej krytyki tekstu biblijnego).

Przekłady. Starożytne: Starego Testamentu w języku greckim (Septuaginta), Starego Testamentu w języku aramejskim (targumy), chrześcijańskie przekłady łacińskie (Vetus Latina, Wulgata) oraz przekłady na języki: syryjski (Peszitta), koptyjski, etiopski, ormiański, gocki, arabski, starosłowiański. Nowożytne: reformacja zapoczątkowała falę nowych przekładów na języki narodowe (choć istniały one już wcześniej, np. J. Wycliff), najbardziej są znane przekłady M. Lutra na język niemiecki i Biblia Króla Jakuba (Authorized Version) w języku angielskim; przekłady protestanckie były dokonywane z języków oryginalnych, natomiast przekłady katolickie z Wulgaty. W czasach współczesnych tłumacze opierają się na tekstach oryginalnych, ustalonych przez nowe wydania krytyczne Biblii; przekłady Biblii są najczęściej pracą zbiorową, nierzadko międzywyznaniową (przekłady ekumeniczne). Obecnie Biblia jest przełożona na niemal wszystkie języki świata, a jej rozpowszechnianie jest popierane przez wszystkie Kościoły chrześcijańskie.

Biblia jako księga religijna. Biblia zawiera zasadnicze prawdy wiary chrześcijańskiej o Bogu, Jezusie Chrystusie, Duchu Świętym, stworzeniu Świata i człowieka, naturze człowieka, grzechu, zbawieniu, działaniu Boga w historii, łasce, wierze, powstaniu i naturze Kościoła, przeznaczeniu świata i człowieka (teologia biblijna, antropologia biblijna). Wierzący uważają Biblię za Słowo Boże, Objawienie, prawdę przekazaną ludziom przez Boga, jako taka Biblia jest wolna od błędu i pozostaje autorytatywną wykładnią treści wiary. Za autora Biblii chrześcijanie uznają Boga (natchnienie), co nie wyklucza autorstwa ludzkiego, które wyraża się w języku, pojęciach, realiach, gatunkach literackich właściwych mentalności historycznie określonych społeczności ludzkich, droga do zrozumienia religijnej treści Biblii prowadzi przez zrozumienie jej ludzkiego języka i intencji jej autorów. Religijne ruchy fundamentalistyczne głoszą często koncepcję Biblii jako księgi podyktowanej ludziom przez Boga i wymagającej dosłownego odczytywania (z pominięciem reguł krytycznych).

Biblia jest księgą religijną społeczności Kościoła ukształtowanej jeszcze przed spisaniem jej ksiąg, Kościół ustalił kanon biblijny, z drugiej strony treści za warte w Biblii były głównym bodźcem dla ukształtowania się owej wspólnoty religijnej w okresie poprzedzającym utrwalenie Biblii na piśmie. Biblia jest uważana za normatywne i autorytatywne źródło zasad wiary i moralności chrześcijańskiej. Kościoły protestanckie akcentują wyłączność Biblii jako źródła wiary (zasada sola Scriptura), podczas gdy Kościół katolicki głosi, że źródłem tym jest Tradycja, czyli przekaz wiary w Kościele od jego początków — przy czym Biblia stanowi zasadniczą część tej Tradycji. W dawniejszym sformułowaniu (częstym także w prawosławiu) mówiono o 2 źródłach wiary: Biblii i Tradycji. Kontakt z Biblią jest istotnym składnikiem życia religijnego w chrześcijaństwie i judaizmie. Teksty Biblii zajmują uprzywilejowane miejsce w modlitwie, są czytane i komentowane w liturgii. Kościoły chrześcijańskie i tradycja żydowska zalecają wyznawcom stałą lekturę Biblii; Pismo Święte stanowi też inspirację dla wielu nowych ruchów religijnych.

Wpływ cywilizacyjny. Biblia wywarła zasadniczy wpływ na wiarę i praktykę judaizmu i chrześcijaństwa, a tym samym na całą cywilizację zachodnią. Można wyodrębnić zwłaszcza wielki wpływ Biblii na sztukę europejską: malarstwo i rzeźbę (motywy biblijne dominowały w sztuce średniowiecza, a częściowo renesansu i baroku), muzykę (śpiew gregoriański, utwory np. G. F. Haendla, J. S. Bacha, F. Mendelssohna), literaturę (apokryfy, literatura i teatr średniowiecza, inspiracja dla poezji, zwłaszcza barokowej, i romantycznej, w XX w. np. P. Claudel, F. Mauriac, J. Steinbeck, P. Lagerkvist, M. A. Bułhakow). Z dawnej literatury pol. można wymienić twórczość: M. Reja, J. Kochanowskiego, P. Skargi, F. Karpińskiego, biblijne stylizacje u A. Mickiewicza i J. Słowackiego, z nowszej — utwory Z. Kossak, J. Dobraczyńskiego, R. Brandstaettera, Cz. Miłosza, A. Kamieńskiej.

Badania naukowe nad Biblią — zob. biblistyka, egzegeza.

Bibliografia:

Wydania krytyczne: Biblia Hebraica Stuttgartiensia (1977), Septuaginta (t. 1-2 1935, oprac. A. Rahlfs), The Greek New Testament (wyd. 3 1975).

Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1969; Wstęp do Starego Testamentu, wyd. 2, Poznań 1990; W.J. HARRINGTON Klucz do Biblii, Warszawa 1982, A. LÄPPLE Od egzegezy do katechezy, Warszawa 1986; Wstęp ogólny do Pisma Świętego, wyd. 2 Poznań 1986; H. LANGKAMMER Słownik biblijny, wyd. 4 Katowice 1990; Słownik teologii biblijnej, wyd. 3 Poznań 1990; Słownik wiedzy biblijnej, Warszawa 1996; Katolicki komentarz biblijny, Warszawa 2001.

Na podstawie NOWEJ ENCYKLOPEDII POWSZECHNEJ PWN (t. 1, Warszawa 1995), Wydawnictwo Naukowe PWN (ul. Miodowa 10, 00-251 Warszawa, www.pwn.com.pl). Publikacja w Opoce za zgodą Wydawcy.

Zestaw haseł o chrześcijaństwie zaczerpniętych z encyklopedii PWN obejmuje hasła: BIBLIA, CHRZEŚCIJAŃSTWO, JEZUS CHRYSTUS, KATOLICYZM, KOŚCIÓŁ KATOLICKI, TEOLOGIA.

opr. mg/mg