Chrześcijaństwo bizantyńskie

Gerald O'Collins SJ, Edward G. Farrugia SJ

LEKSYKON pojęć teologicznych i kościelnych

z indeksem angielsko-polskim

Przełożyli Ks. Jan Ożóg SJ, Barbara Żak

Wydawnictwo WAM, Kraków 2002

Chrześcijaństwo bizantyńskie

Wspólna nazwa na oznaczenie chrześcijan, którzy należą do bizantyńskiej tradycji liturgicznej, prawnej, duchowej i teologicznej, wywodząca się od faktu przeniesienia przez Konstantyna Wielkiego w roku 330 stolicy państwa z Rzymu do Bizancjum nad Bosforem i przemianowania tego miasta na Konstantynopol.

a. Grecy bizantyńscy — Od roku 381, a szczególnie od roku 451, Konstyntynopol rościł sobie prawo do drugiego miejsca po Rzymie i stał się niekwestionowanym ośrodkiem religijnym dla większości chrześcijan na Wschodzie. W roku 1054 patriarcha i legaci papiescy wzajemnie się obłożyli klątwą. Po zajęciu miasta przez Turków w roku 1453 patriarchowie nadal się cieszyli honorowym pierwszeństwem wśród wszystkich chrześcijan pra-wosławnych. W roku 1965 papież Paweł VI i patriarcha Atenegoras wzajemnie zdjęli z siebie klątwy, które i tak często nie były brane pod uwagę.

b. Słowianie bizantyńscy — Są to ci chrześcijanie tradycji bizantyńskiej, którzy w liturgii posługują się językiem staro-cerkiewno-słowiańskim zamiast języka greckiego. Są to Kościoły zachowujące łączność z Konstantynopolem (np. Rosjanie, Ukraińcy, Serbowie, Bułgarzy, Rusini itd.), a także te, które są w łączności z Rzymem. Nawracanie narodów słowiańskich na chrześcijaństwo rozpoczęła misja świętych Cyryla i Metodego w roku 863. Cyryl ułożył dla języka staro-cerkiewno-słowiańskiego alfabet, tzw. głagolicę, wymienioną później na „cyrylicę”, która nie została przez tego świętego ułożona, lecz tylko od jego imienia przyjęła nazwę, używaną do dnia dzisiejszego. Z chwilą chrztu księcia Włodzimierza Kijowskiego w roku 988 chrześcijaństwo stało się oficjalną religią na Rusi Kijowskiej.

c. Inni chrześcijanie bizantyńscy — Oprócz chrześcijan mówiących po grecku i po słowiańsku istnieje jeszcze kilka grup etnicznych, na przykład Gruzini, niektórzy Arabowie, a przede wszystkim Rumuni, którzy obecnie mają drugie miejsce co do liczby wyznawców Kościoła prawosławnego. Zob. Kościoły wschodnie, Rusini, Sobór Chalcedoński, Sobór Konstantynopolitański I.

Chrześcijaństwo etiopskie Kościół w Etiopii został założony przez dwóch syryjskich świętych, Frumencjusza i Edecjusza; kiedy Frumencjusz został wyświęcony na biskupa (ok. 350 roku) przez św. Atanazego Wielkiego, Kościół w Etiopii przeszedł pod jurysdykcję patriarchy aleksandryjskiego. Wkrótce chrześcijaństwo stało się religią państwową, a jego religijną stolicą zostało Aksum, gdzie przebywał metropolita zwany „abuna”, po arabsku „nasz ojciec”. Wskutek kontaktów z Egiptem i za pośrednictwem „dziewięciu Świętych” — prawdopodobnie mnichów syryjskich, którzy przybyli do Etiopii, ponieważ się przeciwstawiali uchwałom Soboru Chalcedońskiego (451) — Kościół etiopski bez żadnej walki stał się niechalcedońskim. Jedność z Rzymem osiągnięta na Soborze Florenckim (1442) trwała krótko (DH 1330-53; ND 208, 408-409, 325-326, 644-646, 810, 1003-1305, 1419). Nawrócenie cesarza na katolicyzm w roku 1621 zakończyło się jego abdykacją w roku 1632. W XX wieku cesarz Hajle Sellasje I zreformował Kościół i doprowadził do powstania w roku 1959 niezależnego patriarchatu etiopskiego. Orientalny prawosławny patriarchat aleksandryjski zachowuje honorowy prymat nad Prawosławnym Kościołem Etiopskim i Erytrejskim. Dla orientalnego chrześcijaństwa w Etiopii znamienne jest stosowanie pewnych praktyk żydowskich, np. obrzezania i zachowywania szabatu. Językiem używanym w liturgii jest klasyczny gy'yz, natomiast mówi się w języku amharskim. Niewielka grupa etiopskich chrześcijan będących w łączności z Rzymem tworzy etiopski Kościół katolicki, posługuje się obrządkiem etiopskim, a od roku 1961 ma własną stolicę metropolitalną w Addis Abebie. Zob. autokefaliczny, chrześcijaństwo koptyjskie, Erytrejski Kościół Prawosławny, Kościoły orientalne, nestorianizm, monofizytyzm, prawosławie orientalne, Sobór Chalcedoński.

opr. mg/mg