Edukacja prowadzi osoby do światła

W czwartek 20 lutego rano Papież przyjął na audiencji w Sali Klementyńskiej uczestników zgromadzenia plenarnego Kongregacji Edukacji Katolickiej i wygłosił do nich następujące przemówienie:

Księża Kardynałowie, drodzy Bracia w biskupstwie i w kapłaństwie, drodzy Bracia i Siostry!

Dziękuję kard. Versaldiemu za uprzejme słowa wprowadzenia i serdecznie wszystkich was witam. Wasze spotkanie w tych dniach na zgromadzeniu plenarnym dało wam sposobność przyjrzenia się wytężonej pracy, wykonanej w ciągu minionych trzech lat, i wytyczenia przyszłych zadań, z otwartym sercem i z nadzieją. Dziedzina, którą zajmuje się ta dykasteria, zobowiązuje was do działania w fascynującym świecie edukacji, co nigdy nie jest pracą monotonną, ale jest sztuką wzrastania, dojrzewania, a w związku z tym nigdy nie jest taka sama.

Edukacja jest rzeczywistością dynamiczną, jest działaniem prowadzącym osoby do światła. Jest to szczególny rodzaj działania, które charakteryzuje dynamika wzrostu, ukierunkowana na pełny rozwój osoby w jej wymiarze indywidualnym i społecznym. Chciałbym omówić jego niektóre cechy charakterystyczne.

Jedną z cech wychowania jest to, że jest ono działaniem ekologicznym. Jest to jedna z jego sił napędowych, wiodących ku pełnemu celowi wychowawczemu. Wychowanie, w którego centrum jest osoba w jej integralnej rzeczywistości, ma za cel doprowadzenie jej do poznania samej siebie, wspólnego domu, w którym przyszło jej żyć, a przede wszystkim do odkrycia braterstwa jako relacji, która tworzy wielokulturową strukturę ludzkości, będącą źródłem wzajemnego ubogacania.

To działanie wychowawcze, jak napisałem w encyklice Laudato si', stara się «przywrócić różne poziomy równowagi ekologicznej: tej wewnętrznej z samym sobą, solidarnej z innymi, naturalnej ze wszystkimi istotami żywymi, duchowej z Bogiem». Do tego potrzebni są oczywiście «wychowawcy, którzy potrafią przemyśleć programy edukacyjne etyki ekologicznej, tak aby skutecznie pomóc wzrastać w solidarności, odpowiedzialności i trosce opartej na współczuciu» (n. 210).

Odnośnie do metody, wychowanie jest działaniem integrującym. Jest to integracja obejmująca wszystkich wykluczonych — z powodu ubóstwa, z powodu słabości, której przyczyną są wojny, głód i klęski żywiołowe, z powodu selektywności społecznej, z powodu trudności rodzinnych i życiowych. Integracja ta wyraża się konkretnie w działaniach edukacyjnych na rzecz uchodźców, ofiar handlu ludźmi, migrantów, bez czynienia jakiejkolwiek różnicy ze względu na płeć, religię czy przynależność etniczną. Integracja nie jest wymysłem nowoczesnym, lecz jest integralną częścią chrześcijańskiego orędzia zbawczego. Dzisiaj konieczne jest przyspieszenie tego integracyjnego działania edukacji, ażeby postawić tamę kulturze odrzucania, która rodzi się z odrzucenia braterstwa jako elementu konstytutywnego ludzkości.

Inną charakterystyczną cechą edukacji jest to, iż jest ona działaniem zaprowadzającym pokój. Jest harmonijne — później będę o tym mówił, a są one ze sobą powiązane — jest to działanie pojednawcze, niosące pokój. Zaświadczają o tym sami młodzi ludzie, którzy przez swoje zaangażowanie i swoje pragnienie prawdy «stale przypominają nam o tym, że nadzieja nie jest utopią, a pokój jest dobrem zawsze możliwym» (przemówienie do członków korpusu dyplomatycznego akredytowanego przy Stolicy Apostolskiej, 9 stycznia 2020 r.). Działanie edukacyjne zaprowadzające pokój jest siłą, którą należy umacniać na przekór «ubóstwianiu własnego ego», co rodzi nie-pokój, powoduje rozłamy między pokoleniami, między narodami, między kulturami, między społecznościami bogatymi i ubogimi, między mężczyznami i kobietami, między ekonomią i etyką, między ludzkością i środowiskiem (por. Kongregacja Edukacji Katolickiej, Patto Educativo Globale. Instrumentum laboris, 2020 [Globalny Pakt Edukacyjny. Instrumentum laboris]). Te podziały i przeciwieństwa powodują, że relacje stają się chore, skrywają lęk przed różnorodnością i odmiennością. Dlatego edukacja winna swoją pokojową siłą kształtować osoby zdolne zrozumieć, że różnorodność nie jest przeszkodą do jedności, a wręcz jest niezbędna dla ubogacenia własnej tożsamości i tożsamości wszystkich.

Innym charakterystycznym elementem wychowania jest to, iż jest ono działaniem zespołowym. Nigdy nie jest to działanie pojedynczej osoby czy instytucji. Soborowa deklaracja Gravissimum educationis stwierdza, że szkoła «stanowi jakby centrum, w którego działalności i rozwoju powinni uczestniczyć wspólnie: rodziny, nauczyciele, różnego rodzaju organizacje kulturalne, obywatelskie i religijne, a także państwo i cała wspólnota ludzka» (n. 5). Z kolei konstytucja apostolska Ex corde Ecclesiae — w tym roku przypada 30. rocznica jej ogłoszenia — stwierdza, że «uniwersytet katolicki realizuje swe cele także poprzez troskę o to, by tworzyć autentyczną ludzką wspólnotę, ożywianą duchem Chrystusa» (n. 21). A każdy uniwersytet ma być «wspólnotą studiów, badań naukowych i formacyjną» (konst. apost. Veritatis gaudium, art. 11 § 1).

To działanie zespołowe od jakiegoś czasu znajduje się w kryzysie, z różnych powodów. Dlatego odczułem potrzebę zaproponowania, by 14 maja był dniem poświęconym globalnemu paktowi edukacyjnemu, i powierzyłem zorganizowanie tego Kongregacji Edukacji Katolickiej. Jest to apel skierowany do wszystkich, którzy pełnią odpowiedzialne funkcje polityczne, administracyjne, religijne i wychowawcze, żeby utworzyć «wioskę edukacyjną». Celem tego spotkania się nie jest wypracowanie programów, ale odnalezienie wspólnego podejścia, «żeby ożywić zaangażowanie na rzecz młodych pokoleń i razem z nimi, odnawiając żywe pragnienie edukacji bardziej otwartej i inkluzywnej, zdolnej do cierpliwego słuchania, konstruktywnego dialogu i wzajemnego zrozumienia. Pakt edukacyjny nie powinien być zwykłym regulaminem, nie powinien być ‘odgrzewaniem' pozytywizmów, które przyjęliśmy od wychowania oświeceniowego. Musi być rewolucyjny.

Bardziej niż kiedykolwiek dotąd trzeba połączyć wysiłki w szerokim przymierzu edukacyjnym, żeby kształtować osoby dojrzałe, zdolne przezwyciężać podziały i sprzeczności oraz odbudować sieć relacji na rzecz ludzkości bardziej braterskiej». Aby osiągnąć te cele, potrzebna jest odwaga: «Odwaga postawienia w centrum osoby (...). Odwaga zainwestowania najlepszych energii (...). Odwaga formowania osób gotowych poświęcić się na służbę wspólnoty» (przesłanie na inaugurację Paktu Edukacyjnego, 12 września 2019 r.). Odwaga dobrego opłacania edukatorów.

Widzę w tworzeniu globalnego paktu edukacyjnego również ułatwienie pogłębiania przymierza interdyscyplinarnego i transdyscyplinarnego, o którym niedawna konstytucja apostolska Veritatis gaudium mówiła w odniesieniu do studiów kościelnych, jednak dotyczy to wszystkich studiów jako «życiowa i rozumna zasada jedności wiedzy przy rozróżnieniu i poszanowaniu jej różnorodnych, powiązanych ze sobą i zbieżnych sposobów wyrażania (...) także w relacji do rozdrobnionej i nierzadko zdezintegrowanej dzisiejszej panoramy studiów uniwersyteckich oraz niepewnego, konfliktowego lub relatywistycznego pluralizmu przekonań i opcji kulturowych» (Wstęp, 4 c).

Życzę wam, abyście w tej rozległej perspektywie edukacji nadal realizowali z pożytkiem program na najbliższe lata, w szczególności w zakresie opracowania dyrektorium, utworzenia światowego obserwatorium, a także podnoszenia jakości i uaktualniania studiów kościelnych oraz większej dbałości o duszpasterstwo akademickie jako narzędzie nowej ewangelizacji. Wszystkie te działania mogą skutecznie przyczynić się do umocnienia paktu, w takim sensie, jak pouczyło nas Słowo Boże: «Przymierze między Bogiem a ludźmi, przymierze między pokoleniami, przymierze między ludami i kulturami, przymierze — w szkole — między nauczycielami i uczniami, a także rodzicami, przymierze między człowiekiem, zwierzętami, roślinami, a nawet rzeczywistościami nieożywionymi, które upiększają i czynią wielobarwnym nasz wspólny dom. Wszystko jest w relacji ze wszystkim, wszystko jest stworzone po to, aby było żywą ikoną Boga, który jest Trójcą Miłości!» (przemówienie do wspólnoty akademickiej Instytutu Uniwersyteckiego Sophia w Loppiano, 14 października 2019 r.).

Drodzy bracia i siostry, dziękuję wam za pracę wykonywaną codziennie z poświęceniem. Wypraszam dla was dary Ducha Świętego, aby darzył was siłą w waszej delikatnej posłudze na rzecz edukacji. I proszę was, bardzo proszę o modlitwę za mnie. Dziękuję.

opr. mg/mg