Refleksja filozoficzna i normy etyczne

170. Sesja Rady Wykonawczej UNESCO odbywała się w Paryżu w dniach od 28 września do 14 października 2004 r. Abp Francesco Folio, który w niej uczestniczył jako stały obserwator Stolicy Apostolskiej, zabrał głos na zebraniu plenarnym w piątek 8 października. Poniżej zamieszczamy przekład jego przemówienia z języka francuskiego.

Panie Przewodniczący,
w imieniu Stolicy Apostolskiej dziękuje za udzielenie mi głosu.

Jeśli UNESCO chce się przyczynić do upowszechniania i rzeczywistego przestrzegania norm etycznych, jak głosi dokument na temat etyki w ekonomii, opracowany podczas debaty, która odbyła się we Fryburgu w listopadzie 2003 r., musi ono mieć odwagę podjąć głębszą refleksje na temat powszechnego obowiązku poszanowania człowieka. Albowiem negatywną konsekwencją istnienia wielu etyk szczegółowych, które się obecnie rozwijają, jest sprowadzanie problemów moralnych do zagadnień czysto etyczno-technicznych i zapominanie o powszechnym charakterze przedstawianych norm. Jedynie filozoficzna etyka fundamentalna pozwoli nam określić, co rzeczywiście służy humanizacji całej ludzkości. Aby osiągnąć ten cel, musimy się zgodzić na przywrócenie filozofii należnej roli w naszych programach etycznych.

Pierwszym powodem, dla którego należy wprowadzić refleksje filozoficzną do etyki, jest fakt, że filozofia, traktując o rzeczywistości i sensie, pośredniczy w dialogu miedzy nauką i etyką. Czy dostatecznie zdajemy sobie sprawę z tego, że warunkiem wzajemnego zrozumienia miedzy dwoma niejednorodnymi dziedzinami, jakimi są nauka i etyka, jest istnienie płaszczyzny pośredniej, która może stanowić wspólny punkt odniesienia? Filozofia, badając możliwość zrozumienia struktury całej rzeczywistości, odkrywając, w jaki sposób konstytuuje się doświadczenie i sfera sensu w ogóle, pośredniczy miedzy nauką i etyką oraz dostarcza im pojęć i modeli niezbędnych do rozumienia świata.

Drugim argumentem, który przemawia za wprowadzeniem refleksji filozoficznej do etyki, jest możliwość podjęcia dyskusji na temat ważności i powszechności norm. To właśnie filozofia może wyjaśnić, na czym polega przydatność modeli i teorii, którymi posługują się nauka i etyka. Jednej i drugiej pomaga ona lepiej rozpoznać, w jaki sposób odnośne programy badawcze podchodzą do problemu prawdy. Albowiem jest cechą prawdy o człowieku, że nawet jeśli pochodzi ona tylko z intuicyjnego ujęcia rzeczywistości, to nie podlega relatywizacji. Przyczyn kryzysu normatywności etycznej należy szukać w założeniach filozoficznych i antropologicznych, które rzadko bywają jasno wyrażone w debatach na temat etyki stosowanej. Jeśli etyka chce uniknąć pozytywizmu, nie może obyć się bez fundamentalnej refleksji, która jest drogą do sensu i prawdy, czyli bez filozofii.

Trzecim powodem, dla którego należy wprowadzić filozofie do rozważań etycznych, jest fakt, że filozofia jako refleksja mądrościowa o całości doświadczenia powinna pomóc związać etykę z dziedzictwem kulturowym i religijnym różnych wspólnot ludzkich. Pojecie sensu, tak cenne w orzekaniu o doniosłości jakiegoś działania, posiada znaczenie strategiczne dla filozoficznej analizy ludzkiej egzystencji. Sens określa horyzont, w odniesieniu do którego jeżyk, działanie, myśl, wola i uczucia stają się zrozumiałe. Filozofia może zatem przyczynić się do określenia specyficznego wkładu, jaki wnoszą do sensownego życia nauka i różne formy wierzeń religijnych. Dlatego tak ważne jest ponowne rozpatrzenie kwestii filozoficznej, dotyczącej konkretnego sposobu formowania się wspólnotowego «my» ludzkości, które byłoby gwarantem poszanowania każdej jednostki.

Dziękuję, panie przewodniczący.

opr. mg/mg