Nota na temat książki Jacquesa Dupuis "Ku chrześcijańskiej teologii pluralizmu religijnego"

Po przestudiowaniu dzieła o. Jacques'a Dupuis SJ Ku chrześcijańskiej teologii pluralizmu religijnego (Brescia 1997) Kongregacja Nauki Wiary postanowiła poddać je głębszej analizie, stosując zwyczajną procedurę przewidzianą w III rozdziale Regulaminu badania doktryn.

Należy przede wszystkim podkreślić, że w omawianej książce Autor zawarł refleksję wprowadzającą w chrześcijańską teologię pluralizmu religijnego. Nie jest to jedynie teologia religii, ale teologia pluralizmu religijnego, która w świetle wiary chrześcijańskiej stara się odkryć znaczenie, jakie ma wielość tradycji religijnych w ramach Bożego zamysłu wobec ludzkości. Świadom trudności, jakie wiążą się z przyjętą przez niego perspektywą, sam Autor nie ukrywa możliwości, że jego hipoteza, proponując rozwiązania pewnych problemów, zrodzi taką samą liczbę nowych pytań.

W następstwie przeprowadzonego badania oraz dialogu z Autorem księża kardynałowie, wziąwszy pod uwagę przedstawione przez konsultorów analizy i opinie na temat Odpowiedzi, udzielonych przez samego Autora, podczas zwyczajnej sesji w dniu 30 czerwca 1999 r. uznali, że starał się on pozostać w granicach prawowierności, podejmując refleksję nad problemami, które nie były dotąd studiowane. Zarazem jednak, dostrzegając co prawda wyrażoną w Odpowiedziach gotowość Autora do udzielenia wyjaśnień uznanych za niezbędne, a także jego wolę dochowania wierności doktrynie Kościoła i nauczaniu Magisterium, stwierdzili, że książka zawiera istotne wieloznaczności i problematyczne stwierdzenia dotyczące kwestii doktrynalnych o dużym znaczeniu, które mogą ukształtować w czytelniku poglądy błędne lub niebezpieczne. Kwestie te związane są z rozumieniem jedynego i powszechnego pośrednictwa zbawczego Chrystusa, jedyności i pełni objawienia Chrystusa, powszechnego działania zbawczego Ducha Świętego, przyporządkowania wszystkich ludzi do Kościoła, wartości i znaczenia zbawczej funkcji różnych religii.

Kongregacja Nauki Wiary, po przeprowadzeniu wszystkich faz zwyczajnej procedury badania, postanowiła zredagować Notę¹, kierując się intencją ochrony katolickiej nauki wiary przed błędami, niejasnościami lub niebezpiecznymi interpretacjami. Nota, zatwierdzona przez Ojca Świętego podczas audiencji w dniu 24 listopada 2000 r., została przedstawiona o. Jacques'owi Dupuis i przez niego przyjęta. Składając swój podpis pod jej tekstem, Autor zaakceptował sformułowane w niej tezy i zobowiązał się przestrzegać w swej dalszej działalności teologicznej i w publikacjach zasad doktrynalnych wskazanych w Nocie, której tekst ma być dodany do omawianej książki w przypadku druku kolejnych nakładów lub nowych wydań, a także do jej tłumaczeń na inne języki.

Niniejsza Nota nie ma wyrażać opinii na temat subiektywnych poglądów Autora; jej celem jest raczej przedstawienie nauczania Kościoła na temat wymienionych wyżej prawd doktrynalnych, a zarazem obalenie opinii błędnych lub niebezpiecznych, do jakich — niezależnie od intencji Autora — czytelnik może dojść pod wpływem dwuznacznych sformułowań lub nie dość wyczerpujących wyjaśnień, zawartych w różnych fragmentach książki. W ten sposób czytelnikom katolickim wskazane zostaje niezawodne kryterium oceny zgodne z nauczaniem Kościoła, aby dzięki temu lektura książki nie powodowała poważnych nieporozumień i zamieszania.

I. Na temat jedynego i powszechnego pośrednictwa zbawczego Jezusa Chrystusa

1. Należy stanowczo wierzyć, że Jezus Chrystus, Syn Boży, który stał się człowiekiem, został ukrzyżowany i zmartwychwstał, jest jedynym i powszechnym pośrednikiem zbawienia całej ludzkości².

2. Należy też stanowczo wierzyć, że Jezus z Nazaretu, Syn Maryi i jedyny Zbawiciel świata, jest Synem i Słowem Ojca³. Ze względu na jedność Bożego planu zbawienia, w którym Jezus Chrystus zajmuje centralne miejsce, należy także uznawać za prawdę, że zbawcze działanie Słowa dokonuje się w Jezusie Chrystusie i przez Niego, wcielonego Syna Ojca, jako pośrednika zbawienia całej ludzkości⁴. Jest zatem sprzeczne z wiarą katolicką nie tylko twierdzenie, że istnieje rozdział między Słowem a Jezusem albo między zbawczym działaniem Słowa i Jezusa, ale także głoszenie tezy o zbawczym działaniu Słowa jako takiego, które prowadzi Ono w swoim Bóstwie w oderwaniu od człowieczeństwa wcielonego Słowa⁵.

II. Na temat jedyności i pełni objawienia Jezusa Chrystusa

3. Należy stanowczo wierzyć, że Jezus Chrystus jest pośrednikiem, urzeczywistnieniem i pełnią objawienia⁶. Jest zatem sprzeczne z wiarą katolicką twierdzenie, jakoby objawienie Jezusa Chrystusa i w Jezusie Chrystusie było ograniczone, niepełne i niedoskonałe. Ponadto, chociaż pełne poznanie objawienia Bożego stanie się możliwe dopiero w dniu przyjścia Chrystusa w chwale, to jednak historyczne objawienie Jezusa Chrystusa zawiera wszystko, co niezbędne dla zbawienia człowieka, i nie musi być uzupełniane przez inne religie⁷.

4. Zgodne z nauką katolicką jest twierdzenie, że ziarna prawdy i dobra istniejące w innych religiach dają im pewien udział w prawdzie zawartej w objawieniu dokonanym przez Jezusa Chrystusa i w Nim⁸. Błędna jest natomiast opinia, jakoby te elementy prawdy i dobra lub też niektóre z nich nie wypływały w istocie rzeczy ze źródłowego pośrednictwa Jezusa Chrystusa⁹.

III. Na temat powszechnego działania zbawczego Ducha Świętego

5. Wiara Kościoła naucza, że Duch Święty działający po zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa jest niezmiennie Duchem Chrystusa posłanym przez Ojca, który działa zbawczo zarówno w chrześcijanach, jak i niechrześcijanach¹⁰. Jest zatem sprzeczne z wiarą katolicką twierdzenie, jakoby działanie zbawcze Ducha Świętego mogło się dokonywać także poza jedyną, powszechną ekonomią zbawczą wcielonego Słowa¹¹.

IV. Na temat przyporządkowania wszystkich ludzi do Kościoła

6. Należy stanowczo wierzyć, że Kościół jest znakiem i narzędziem zbawienia dla wszystkich ludzi¹². Sprzeczne z wiarą katolicką jest rozpatrywanie różnych religii świata jako komplementarnych wobec Kościoła dróg do zbawienia¹³.

7. Wedle nauki katolickiej także wyznawcy innych religii są przyporządkowani do Kościoła i wszyscy zostali powołani, aby do niego należeć¹⁴.

V. Na temat wartości i funkcji zbawczej różnych tradycji religijnych

8. Wedle nauki katolickiej należy twierdzić, że «gdy Duch Święty działa w sercach ludzi i w dziejach narodów, w kulturach i w religiach, podejmuje On zadanie przygotowania do Ewangelii (por. Lumen gentium, 16)»¹⁵. Uzasadnione jest zatem twierdzenie, że Duch Święty dokonuje zbawienia niechrześcijan także dzięki owym elementom prawdy i dobra obecnym w różnych religiach; nie ma jednak żadnych podstaw w teologii katolickiej pogląd, jakoby te religie, rozpatrywane jako takie, były drogami do zbawienia, także dlatego że występują w nich braki, niedobory i błędy¹⁶, dotyczące podstawowych prawd o Bogu, człowieku i świecie.

Ponadto fakt, że elementy prawdy i dobra obecne w różnych religiach mogą przygotowywać narody i kultury na przyjęcie zbawczego wydarzenia Jezusa Chrystusa, nie oznacza, jakoby można było uważać święte teksty innych religii za komplementarne wobec Starego Testamentu, który stanowi bezpośrednie przygotowanie do tegoż właśnie wydarzenia Chrystusa¹⁷.

Podczas audiencji w dniu 19 stycznia 2001 r. Ojciec Święty Jan Paweł II, biorąc pod uwagę rozwój sytuacji, potwierdził swą aprobatę dla niniejszej Noty, przyjętej podczas zwyczajnej sesji Kongregacji Nauki Wiary, i nakazał jej publikację.

Rzym, w siedzibie Kongregacji Nauki Wiary, 24 stycznia 2001 r., w dniu liturgicznego wspomnienia św. Franciszka Salezego.

Kard. Joseph Ratzinger
Prefekt

Abp Tarcisio Bertone SDB
Emerytowany ordynariusz Vercelli
Sekretarz

 Komentarz do "Noty"

opr. mg/mg