Instrukcja "Redemptionis sacramentum"

23 kwietnia w Biurze Prasowym Stolicy Apostolskiej została przedstawiona dziennikarzom Instrukcja «Redemptionis sacramentum» (Sakrament zbawienia), dotycząca norm sprawowania Eucharystii, opracowana przez Kongregację ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. Jednym z prelegentów był sekretarz Kongregacji Nauki Wiary abp Angelo Amato, który zwrócił uwagę na związek dokumentu z Encykliką «Ecclesia de Eucharistia».

1. Harmonia między «lex orandi» i «lex credendi»

Z doktrynalnego punktu widzenia Instrukcja Redemptionis sacramentum jest kontynuacją Encykliki Ecclesia de Eucharistia (RS, 2) ¹. W encyklice Ojciec Święty nie tylko przekazuje nam w sposób autorytatywny naukę najwyższego Magisterium o Eucharystii jako tajemnicy wiary, która w ciągu dziejów nieustannie żywi i buduje Kościół, ale wielokrotnie wskazuje też problemy i nadużycia, które przesłaniają prawdziwą katolicką wiarę i naukę dotyczącą tego sakramentu (EE, 10; RS, 6).

Samowolne modyfikacje liturgii nie tylko zniekształcają sposób jej sprawowania, ale wywołują też wątpliwości doktrynalne, zamieszanie i zgorszenie wśród Ludu Bożego (RS, 11). Nadużycia w istocie rzeczy stanowią nie tyle wyraz wolności, co raczej świadczą o powierzchownej znajomości czy wręcz całkowitej nieznajomości wielkiej tradycji biblijnej i kościelnej związanej z Eucharystią. Instrukcja ma zatem służyć prawdziwej wolności, która polega na godnym i należytym sprawowaniu tego sakramentu.

Sprawowanie liturgii jest głęboko związane z doktryną, dlatego wprowadzanie do celebracji tekstów i obrzędów nie zatwierdzonych prowadzi nieuchronnie do osłabienia, a następnie do zaniku niezbędnej więzi między lex orandi a lex credendi, o której mówi stara reguła zapisana w Indiculus: «Legem credendi lex statuat supplicandi — Reguła modlitwy niech określa regułę wiary» ².

Ze względu na tę wewnętrzną więź między wyznawaniem a celebracją wiary wierni mają prawo wymagać od pasterzy, «aby poprawnie sprawowano dla nich ofiarę Mszy św., w sposób całkowicie zgodny z doktryną Urzędu Nauczycielskiego Kościoła» (RS, 12).

Wreszcie warto może przypomnieć, że w 1996 r. Kongregacja dla Kościołów Wschodnich wydała już podobną Instrukcję, skądinąd bardzo dobrze przyjętą, dotyczącą zastosowania przepisów liturgicznych Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich, mającą chronić niezbywalne wartości specyficznego dziedzictwa tradycji wschodniej oraz potwierdzić konieczność jej rozwoju ³.

2. Autentyczna eklezjalność Eucharystii

W Encyklice Ecclesia de Eucharistia Ojciec Święty napisał: «Czuję się (...) w obowiązku skierować gorący apel, ażeby podczas sprawowania Ofiary eucharystycznej normy liturgiczne były zachowywane z wielką wiernością. Są one konkretnym wyrazem autentycznej eklezjalności Eucharystii; takie jest ich najgłębsze znaczenie. Liturgia nie jest nigdy prywatną własnością kogokolwiek, ani celebransa, ani wspólnoty, w której sprawowane są Tajemnice. (...) Również w naszych czasach posłuszeństwo normom liturgicznym powinno być na nowo odkryte i docenione jako odbicie i świadectwo Kościoła jednego i powszechnego, uobecnionego w każdej celebracji Eucharystii. Kapłan, który wiernie sprawuje Mszę św. według norm liturgicznych, oraz wspólnota, która się do nich dostosowuje, ukazują w sposób dyskretny, lecz wymowny swą miłość do Kościoła. Nikomu nie wolno umniejszać wartości powierzonej nam Tajemnicy: jest ona zbyt wielka, ażeby ktoś mógł pozwolić sobie na traktowanie jej wedle własnej oceny, która nie szanowałaby jej świętego charakteru i jej wymiaru powszechnego» (EE, 52).

Te słowa jak najtrafniej ujmują doktrynalną wymowę obecnej Instrukcji: przepisy liturgiczne są konkretnym wyrazem eklezjalności Eucharystii.

Jedność i niepodzielność eucharystycznego Ciała Chrystusa implikuje jedność Jego Ciała mistycznego, którym jest jeden i niepodzielny Kościół.

«Z eucharystycznego centrum wypływa — jako konieczna konsekwencja — otwartość każdej celebrującej wspólnoty, każdego Kościoła partykularnego: kto pozwala, by objęły go otwarte ramiona Pana, zostaje włączony w Jego jedyne i niepodzielne Ciało. Z tego także względu istnienie posługi Piotra, fundamentu jedności Episkopatu i Kościoła powszechnego, głęboko odpowiada eucharystycznemu charakterowi Kościoła» ⁴.

Eklezjalność Eucharystii nie jest czymś, co istnieje jedynie na płaszczyźnie ideowej, ale winna znajdować konkretny wyraz również w życiu każdej modlącej się wspólnoty. Właśnie ta «zależność» między posługą Piotrową a eucharystyczną naturą Kościoła nakazuje Ojcu Świętemu troszczyć się zarówno o doktrynę, jak i o konkretną formę sprawowania tego misterium w Kościele.

Tak jak istnieje wzajemna zależność między autentyczną eklezjalnością Eucharystii a przepisami liturgicznymi, tak też podobna zależność występuje między błędnymi pojęciami o Eucharystii a nieprzestrzeganiem przepisów liturgicznych. Niech wystarczy jeden tylko przykład: w niektórych krajach świata dochodzi do nadużycia polegającego na tym, że kapłan celebrans lub kapłani koncelebransi rozdają komunię św. wiernym, zanim sami ją przyjmą. Na usprawiedliwienie tej praktyki (zabronionej przez Instrukcję w n. 97) przytacza się argument, że gdy ktoś zaprasza gości do domu, to najpierw im podaje posiłek! Ale czy rzeczywiście Kościół jest wyłącznie domem kapłana, a wierni świeccy są w nim jedynie gośćmi?

3. Recepcja Instrukcji jako wydarzenie eklezjalne

Konkretną konsekwencją eklezjalności Eucharystii jest także sposób recepcji naszej Instrukcji. Wydaje się, że w większości wypadków istnieją zasadniczo trzy istotne przeszkody utrudniające poprawną recepcję dokumentów lub prowadzące do ich niepełnego przyswojenia: liczba dokumentów, ich objętość, oddziaływanie środków społecznego przekazu.

Co tyczy się liczby dokumentów, wiąże się to z wielością wydarzeń i z niezliczonymi prośbami o wyjaśnienia, kierowanymi przez Lud Boży do Urzędu Nauczycielskiego. Ponadto znaczna liczba dokumentów może też stać się bodźcem i narzędziem służącym formacji stałej duchowieństwa i wiernych świeckich.

Co tyczy się objętości dokumentów — a konkretnie objętości niniejszej Instrukcji — to jest ona rzeczywiście dość znaczna, ponieważ bardzo liczne są przepisy, które należy przypomnieć, oraz nadużycia, przed którymi przestrzega.

W odniesieniu do wpływu środków społecznego przekazu Ojciec Święty zawarł ważne wskazania na ten temat w przemówieniu do uczestników sesji plenarnej Kongregacji Nauki Wiary w lutym tego roku: «Zagadnieniem omawianym już wielokrotnie jest recepcja dokumentów urzędu nauczycielskiego Kościoła przez wiernych katolików. Środki społecznego przekazu wprawdzie o nich informują, lecz ich reakcje i interpretacje często bywają dezinformujące. Tymczasem recepcja określonego dokumentu nie może być faktem medialnym, lecz musi być postrzegana przede wszystkim jako wydarzenie eklezjalne — przyjęcie Magisterium w duchu jedności i szczerze podzielanej wiary w nauczanie Kościoła. Jest to bowiem słowo autorytatywne, które wyjaśnia jedną z prawd wiary lub te aspekty nauki katolickiej, które są odrzucane lub wypaczane przez konkretne prądy myślowe lub praktyki. Właśnie ta jego wartość doktrynalna stanowi o wybitnie pastoralnym charakterze dokumentu, którego przyjęcie jest zatem okazją do formacji, katechizacji i ewangelizacji wiernych» ⁵.

Recepcja Instrukcji nie może się zatem ograniczać wyłącznie do przyjęcia wiadomości, która o niej informuje, ale powinna stać się kościelnym doświadczeniem komunii i formacji.

Biskupi, kapłani i wierni świeccy nie powinni poprzestawać na powierzchownych opiniach, formułowanych «na gorąco». Powinni znaleźć czas i cierpliwość, aby przeczytać, przyswoić sobie i głęboko przeżyć treść Instrukcji.

Tak więc Kościół powinien w sposób należyty zainteresować się Instrukcją i życzliwie ją przyjąć, co pozwoli mu znów gorliwie kontemplować tę wielką tajemnicę naszej wiary oraz kształtować właściwe postawy wiernych wobec Eucharystii.

Abp Angelo Amato SDB

Sekretarz Kongregacji Nauki Wiary

opr. mg/mg