„Duchowieństwo parafialne a integracja europejska” - fragment

Lena Kolarska-Bobińska, Jacek Kucharczyk

„Duchowieństwo parafialne a integracja europejska” - fragment

Jest to fragment raportu „Duchowieństwo parafialne a integracja europejska” opublikowanego przez Instytut Spraw Publicznych w styczniu 2003 roku. Raport został sporządzony przez zespół: Barbara Fedyszak-Radziejowska, Jacek Kucharczyk, Beata Roguska, Michał Strzeszewski, Jan Ściegienny pod przewodnictwem Leny Kolarskiej-Bobińskiej. Raport dostępny jest pod adresem: www.isp.org.pl

Główne wnioski z badania

Charakterystyka duchowieństwa parafialnego

• Ponad połowa (55%) księży pochodzi ze wsi (uczęszczała do szkoły podstawowej na wsi) a kolejne 20% z małych miasteczek (do 20 tysięcy mieszkańców). Wszyscy księża posiadają wyższe wykształcenie, a jedna trzecia ukończyła dodatkowy kierunek studiów. Księża często podróżują — jedynie 5% nie było nigdy za granicą, a w tym roku połowa wyjeżdżała z Polski. Trzy czwarte duchownych zna język obcy.
• Księża znacznie lepiej niż przeciętny Polak oceniają swoje warunki materialne.
• Księża interesują się życiem politycznym (32% bardzo zainteresowanych) w istotnie większym stopniu niż ogół Polaków (14%).
• Większość księży deklaruje umiarkowanie prawicowe (51%) lub zdecydowanie prawicowe (29%) poglądy polityczne.
• Najpopularniejszą gazetą wśród duchownych jest „Nasz Dziennik” (czyta go połowa badanych) a czasopismem „Niedziela”. Najczęściej słuchaną rozgłośnią radiową Radio Maryja - regularnie (co najmniej kilka razy w tygodniu) słucha go połowa badanych. Słuchalność tej rozgłośni spadła jednak w wyraźny sposób w porównaniu z rokiem 1998. Ponad połowa księży korzysta z internetu.

Księża a życie publiczne

• Bezrobocie, a także przestępczość, korupcja i niekompetencja rządzących, to dla księży najważniejsze problemy stojące przed Polską. Terroryzm, głód i niesprawiedliwość społeczna to - zdaniem duchowieństwa - największe problemy współczesnego świata.
• Blisko połowa księży źle ocenia sytuację w kraju. Jednak ich przewidywania, co do zmiany sytuacji w ciągu najbliższych 5 lat są wyraźnie lepsze niż przeciętnego Polaka, a także osób z wyższym wykształceniem. Optymizm co do rozwoju sytuacji w Polsce cechuje większość księży, którzy popierają wejście Polski do Unii Europejskiej.
• Wyraźna większość duchowieństwa (59%) uważa demokrację za najlepszy z możliwych ustrojów politycznych. Ponad połowa księży (52%) wyraża zadowolenie z demokracji takiej, jaka istnieje w Polsce. Wyróżnia to księży od opinii ogółu społeczeństwa (24% zadowolonych), a nawet od poglądów Polaków z wyższym wykształceniem, wśród których zdecydowana większość deklaruje niezadowolenie z polskiej demokracji.
• Z polskiej demokracji zadowoleni są szczególnie księża - zwolennicy polskiego członkostwa w UE oraz duchowni o poglądach umiarkowanie prawicowych.
• Większość księży parafialnych podziela opinię, że Kościół katolicki nie powinien być bezpośrednio zaangażowany w politykę.

Poparcie duchowieństwa dla integracji z Unią Europejską

• Poparcie dla integracji z UE stanowi dla księży strategiczny wybór Polski, o wiele bardziej korzystny niż wszelkie inne możliwe wybory: neutralność Polski, bliższe związki z USA, lub zbliżenie z Rosją.
• Księża interesują się sprawami integracji europejskiej w stopniu porównywalnym z zainteresowaniem ogółu Polaków, ale mniejszym niż osób z wyższym wykształceniem.
• Niemal wszyscy ankietowani duchowni deklarują zamiar udziału w referendum akcesyjnym.
• Księża w znacznej większości (59%) opowiadają się za integracją Polski z Unią Europejską, choć to poparcie jest słabsze niż stwierdzone w badaniach Instytutu Spraw Publicznych przeprowadzonych wśród duchownych w 1998 roku (84%). Obecnie jest ono porównywalne z  poziomem poparcia wśród ogółu polskiego społeczeństwa, a niższe niż wśród osób z wyższym wykształceniem.
• Słabsze poparcie dla integracji europejskiej odnotowano wśród czytelników „Naszego Dziennika” i słuchaczy Radia Maryja, choć i w tych grupach przewagę mają zwolennicy członkostwa Polski w Unii Europejskiej (integrację popiera 53% regularnych słuchaczy tej rozgłośni).
• Integracja wywołuje wśród duchowieństwa więcej emocji pozytywnych (nadzieje, zaciekawienie i akceptacja) niż negatywnych (obawy, niechęć, znudzenie czy obojętność).
• Księża znają stanowisko Episkopatu Polski oraz Jana Pawła II wobec integracji. Uważają, że Kościół słusznie zajął stanowisko w tej kwestii, ale są ostrożni wobec podejmowania działań, które mogłyby być interpretowane przez społeczeństwo jako uwikłanie Kościoła w politykę.
• Księża są zdania, że Kościół powinien przedstawić swoje stanowisko w sprawie referendum i wzywać wiernych do udziału w nim.

Kampania przedreferendalna w opinii księży

• Zdaniem większości księży, ich parafianie interesują się integracją europejską, jednak jedynie 26 % badanych księży sądzi, że parafianie popierają integracje. Większość księży jest natomiast przekonana o związanych z integracją obawach żywionych przez ich parafian.
• Co czwarty ksiądz brał udział w spotkaniu, seminarium lub szkoleniu dotyczącym spraw integracji z UE.
• Działania związane z referendum podejmuje lub zamierza podjąć jedynie około jednej trzeciej badanych. Znaczna część duchowieństwa nie podejmuje ani nie zamierza podjąć żadnych działań.
• Wśród tych księży, którzy podejmują pewne działania na temat integracji, do najczęściej podejmowanych działań należą: zachęcanie działających przy parafii stowarzyszeń i organizacji, do  podejmowania dyskusji na ten temat; inicjowanie rozmów z wiernymi; propagowanie kultu patronów Europy.
• Większość księży nie akceptuje możliwości rozpowszechniania materiałów informacyjnych na temat integracji europejskiej na terenie kościołów.

Obraz Unii Europejskiej

• Księża umocnili się w przekonaniu, że państwa Unii Europejskiej bardziej łączą wspólne interesy niż wartości. Wzrosła też grupa księży podzielających opinię, że Unia Europejska przede wszystkim dba o interesy państw najsilniejszych gospodarczo.
• Większość księży uważa, że UE stwarza odpowiednie warunki do rozwoju kultur narodowych.
• Księża przywiązują szczególną uwagę do wskazania w tekście konstytucji Europejskiej, chrześcijańskich korzeni Europy. Większość księży popiera także umieszczenie w traktacie konstytucyjnym kwestii wolności religijnej, Invocatio Dei oraz uznania Kościoła za podmiot prawa unijnego.

Skutki integracji dla Polski

• Poparcie księży dla integracji wynika z przekonania, że proces ten będzie korzystny dla Polski. Nadzieje księży związane z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej dotyczą przede wszystkim poprawy w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego, praworządności czy swobód obywatelskich. Duża część księży (62%) wyraża przekonanie o korzystnym wpływie integracji na gospodarkę.
• Obawy dotyczą głównie niekorzystnego wpływu integracji na trwałość polskiej rodziny, religijność i swobodę obyczajów Polaków. Jednocześnie wzrosły obawy o zmiany legislacyjne w istotnych z punktu widzenia Kościoła kwestiach takich jak aborcja, eutanazja czy związki homoseksualne, mogące nastąpić po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej.
• Integracja nie stanowi zagrożenia dla suwerenności Polski i tożsamości narodowej Polaków zdaniem ponad dwóch trzecich badanych księży.
• Księża, podobnie jak całe społeczeństwo, coraz częściej skłaniają się ku opinii, że dotychczasowe stosunki Polska-Unia przynoszą zyski przede wszystkim państwom Unii Europejskiej. Podobnie jak większość Polaków, większość księży obawia się, że Polska stanie się w Unii członkiem drugiej kategorii.
• Większość duchownych uważa, że pomoc finansowa Unii Europejskiej będzie miała dla Polski duże lub bardzo duże znaczenie. Jednocześnie blisko połowa duchownych uważa, że to Polska poniesie finansowe koszty integracji. Korzyści z integracji nie będą - zdaniem duchownych - natychmiastowe, trzeba będzie na nie poczekać kilka lat.

Duchowieństwo polskie w obliczu zmian

• Integracja europejska - zdaniem większości duchownych (62%) - nie wpłynie na pozycję i znaczenie Kościoła katolickiego w Polsce.
• W porównaniu z rokiem 1998, coraz mniej księży uważa, że w czasie minionej dekady zmalał autorytet Kościoła oraz jego wpływ na kształtowanie opinii publicznej. W ostatnich latach pogorszyła się — zdaniem badanych - sytuacja finansowa Kościoła i duchowieństwa.
• Choć niektórzy księża dostrzegają pewien spadek religijności społeczeństwa polskiego, ale jednocześnie w ich parafiach toczy się bogate i różnorodne życie religijne. Trzy czwarte parafii prowadzi działalność charytatywną.
• Księża zdają sobie sprawę - i uważają to za rzecz całkowicie naturalną - że wewnątrz polskiego Kościoła istnieją dość istotne różnice poglądów w kluczowych dla Kościoła kwestiach. Jednocześnie 60% badanych sądzi, że Kościół powinien dążyć do jak największej jednorodności poglądów wśród duchowieństwa.
• W porównaniu z rokiem 1998, spadło wśród księży przekonanie o reprezentatywności poglądów głoszonych w Radiu Maryja dla całego duchowieństwa. Jedynie jedna trzecia księży sądzi, że treści polityczne radia Maryja dobrze odzwierciedlają poglądy polskiego duchowieństwa. Jednocześnie księża są podzieleni w swych opiniach co do tego, czy Radio Maryja powinno czy też nie poruszać kwestie polityczne.

Zdaniem duchownych, polski Kościół może więcej zaoferować kościołom Unii niż od nich przejąć.

opr. JU/PO