Gród, święty skarbami

Włócznia św. Maurycego i najstarsza księga przechowywana w Polsce -to tylko dwa przykłady najcenniejszych polskich zabytków, które jeszcze przez kilkanaście dni można oglądać w Muzeum Katedralnym w Krakowie.

Wystawa „Źródła kultury duchowej Krakowa" została zorganizowana jako druga część Festiwalu Cracovia Sacra w ramach obchodów 75 0-lecia lokacji miasta. Zabytki zgromadzone w salach Muzeum Katedralnego dokumentują początki polskiej państwowości i chrześcijaństwa, przenikanie na nasze ziemie kultury łacińskiej Europy oraz dzieje kultury religijnej aż po kanonizację św. Stanisława w 1253 roku. Niemal wszystkie przedmioty pokazane na ekspozycji to prawdziwe skarby pochodzące z samych początków państwa polskiego. Warto je zobaczyć osobiście, tym bardziej że wkrótce znów zostaną schowane do skarbca. Można więc powiedzieć za Stanisławem Wyspiańskim:

Skarby sprzed lokacji

Niezwykła wystawa pokazuje rolę Krakowa sprzed lokacji w 1257 roku i jego duchowe korzenie. To przy okazji wspaniała przygoda z historią polskiego państwa i jego chrześcijańskimi początkami. Jeszcze za życia Mieszka I, Bolesław Chrobry przez kilka lat mieszkał w Krakowie, dzięki czemu gród ten stał się jednym z najważniejszych w ówczesnej rodzącej się Polsce. Podczas zjazdu w Gnieźnie w 1000 roku biskupstwo krakowskie włączono do metropolii gnieźnieńskiej, a pierwszym biskupem krakowskim był Poppo. Tradycja mówi, że wówczas wzniesiono na Wawelu pierwszą katedrę. Od połowy XI wieku, za arcybiskupa Aarona, działała w Krakowie szkoła katedralna. W 1079 roku biskup Stanisław poniósł męczeńską śmierć i szybko rozwinął się jego kult. Tymczasem Kraków stał się pierwszym umysłowym ośrodkiem w Polsce, o czym świadczą najstarsze inwentarze ksiąg katedry wawelskiej. W XII wieku wybudowano drugą katedrę - do dziś przetrwała wieża Srebrnych Dzwonów i krypta św. Leonarda. Badania wykazały, że pod koniec XII wieku w Krakowie było aż kilkadziesiąt kościołów - jak mało gdzie w Europie! Ówczesny Kraków miał znaczenie nie tylko w Polsce, ale i w Europie, rosła jego rola polityczna i ideowa. Współcześni mówili o nim urbs sedes regia. Splendoru i duchowego znaczenia nadawało miastu narodowe palladium - złota monarsza korona, która tu właśnie spoczywała.

Włócznia na początek

„Sukcesem tej wystawy jest to, że wszystkie te zabytki, których wartość nie tylko dla Krakowa i Polski, ale także dla Europy jest bezsporna, udało się zgromadzić w jednym zespole. Pokazują one, jak rodziło się chrześcijaństwo na ziemiach polskich" - mówił dziennikarzom ks. Jacek Urban, dyrektor Muzeum Katedralnego na Wawelu. Większość pokazanych zabytków pochodzi ze Skarbca Katedry na Wawelu i Archiwum Kapituły Metropolitarnej. Kilka eksponatów wypożyczono ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu, Muzeum Narodowego w Krakowie i kilku parafii.

Na wystawie zgromadzono 62 cenne obiektyw czterech salach. Ekspozycję otwiera najcenniejszy zabytek: włócznia św. Maurycego. Jest to właściwie ponadtysiącletnia kopia, którą Bolesław Chrobry otrzymał z rąk Ottona III jako symbol suwerennej władzy. Jest ona uważana za najstarsze polskie insygnium władzy, mimo że nigdy nie była wykorzystywana podczas koronacji. Zawsze jednak traktowano ją jako jedną z królewskich regaliów i przechowywano w katedralnym skarbcu. Cesarz Otton III zwykł obdarowywać kopią Świętej Lancy Cesarskiej swoich sprzymierzeńców. W pierwszej sali, zatytułowanej „Władca", zgromadzono poza tym eksponaty związane z historią królów i książąt krakowskich. Oprócz włóczni zobaczymy więc tam także inny niezwykle cenny eksponat: krzyż ze złotych diademów, czyli książęcych koron zdobionych szlachetnymi kamieniami. Diademy te wykonane zostały około 1250 roku w Górnej Nadrenii dla księcia Bolesława Wstydliwego i św. Kingi. Według tradycji, św. Kinga podarowała je wawelskiej katedrze. Poza tym zgromadzono tu dokumenty dotyczące władców, m.in. Władysława Laskonogiego, Leszka Białego i Leszka Czarnego. Druga sala nazwana została „Biskup" i zawiera pamiątki związane z biskupami krakowskimi. To tutaj zobaczymy infułę św. Stanisława z drugiej połowy XIII wieku, jedną z najstarszych na świecie, która jest określana jako jeden z najcenniejszych pod względem kultowym, historycznym i artystycznym zabytków średniowiecznych w Polsce. Tutaj również można zobaczyć przedmioty wydobyte z grobu XII-wiecznego biskupa Maura: kielich, patenę, złoty pierścień i fragment pastorału. Przez osiemset lat grób w krypcie św. Leonarda był zupełnie zapomniany i został przypadkowo odkryty dopiero w 1938 roku.

W trzeciej sali spotykamy eksponaty związane z romańską katedrą na Wawelu. Przypuszczalnie wzniesiono ją za panowania księcia Władysława Hermana, a ukończono za Bolesława Krzywoustego. Pomiędzy katedrą a zamkiem stał kościół św. Gereona i z tej to budowli zachował się pokazany na wystawie kapitel. Ks. prof. Jacek Urban zapewnia, że niewiele zachowało się w Polsce reliktów romańskich tej klasy.

Wreszcie czwarta sala w Muzeum Katedralnym poświęcona jest postaci biskupa Stanisława. Wśród wielu eksponatów pokazany został niezwykle rzadki znak pielgrzyma - ołowiany medal z 1254 roku, jaki otrzymywali pielgrzymujący do grobu św. Stanisława po jego kanonizacji. Zachowały się tylko trzy takie medale.

Manuskrypty

Dokumenty i rękopisy to dość pokaźna część ekspozycji o doniosłej wadze. Większość z nich nigdy nie pokazywano publicznie i dostęp do nich mieli jedynie naukowcy w białych rękawiczkach. Przede wszystkim należy wspomnieć o najstarszej książce przechowywanej w Polsce: to „Praedicationes" z początku IX wieku. Jest to rękopis pisany duktem przedkarolińskim, liczący 107 pergaminowych kart, wykonany prawdopodobnie w skryptorium północnej Italii. Na setnej stronie znajduje się całostronicowa miniatura przedstawiająca krzyż, a pomiędzy jego ramionami symbole czterech ewangelistów. Zwracają uwagę także iluminowane inicjały wypełnione plecionkami. Prawdopodobnie ten zbiór kazań (oprócz nich manuskrypt zawiera jedno z najwcześniejszych spisów kamieni szlachetnych z ich symbolicznymi właściwościami oraz zbiór egzorcyzmów pogodowych) trafił do Krakowa za sprawą biskupa Aarona.

Dwieście lat starszy jest Kodeks św. Emmerama pochodzący z pracowni miniatur w Ratyzbonie. Należy on do spuścizny bawarskiej szkoły iluminatorskiej, zawiera cztery Ewangelie pisane majuskułą romańską i kilkanaście całostronicowych miniatur. Na podstawie wyobrażeń ikonograficznych datę powstania Kodeksu określa się na lata 1070-1111. Prawdopodobnie do Polski przywiozła go Judyta Maria, córka cesarza Henryka III, ale mogła go także otrzymać jako posag Agnieszka - żona Władysława Wygnańca.

Na koniec koniecznie trzeba wspomnieć o XIII-wiecznym pergaminowym zwoju ze spisem cudów św. Stanisława, znanym jako „Rotulus - Miracula Sancti Stanislai". Został on spisany w Krakowie w 1252 roku w obecności legata papieskiego Jakuba z Velletri. Sporządzono dwa takie ponadtrzymetrowe spisy: jeden został pokazany papieżowi, a drugi pozostał w Krakowie. Teraz po raz pierwszy jest pokazany publicznie.

Wystawie towarzyszy katalog i interaktywny film dokumentalny.

Wystawa potrwa do 6 grudnia

opr. mg/mg