W krainie niebieskich maków

Tybet zajmuje górzysto-wyżynne tereny Wyżyny Tybetańskiej — najwyższego, najbardziej odludnego płaskowyżu świata. Średnia wysokość tej krainy to 4000—5000 m n.p.m.

Od południa Wyżynę Tybetańską otaczają ośmiotysięczne Himalaje, od zachodu łańcuch Karakorum. Pasma Kunlun, Nan Szan, Szaluli Szan oraz Hengduan Szan wyznaczają granice Tybetu z pozostałych stron świata. Większa ich część leży na terenie Tybetu, a zarazem stanowi jego naturalne granice.  Całkowicie na terenie Tybetu leży czternasty z ośmiotysięczników, Shishapangma (8012 m n.p.m.).

Tybetański Region Autonomiczny ma powierzchnię 1228 tys. km² (odpowiada to w przyblićeniu obszarowi Anglii, Francji, Niemiec i Austrii razem wziętych — około jednej czwartej powierzchni Europy) i wchodzi w skład Chińskiej Republiki Ludowej. Pozostałe części obszaru Tybetu etnicznego zostały wcielone administracyjnie do chińskich prowincji Junnan, Syczuan i Qinghai, jak również znajdują się na terenie Indii, Nepalu, Bhutanu i Birmy.

Tybet ma skrajnie suchy, wietrzny klimat kontynentalny i należy do najbardziej nasłonecznionych miejsc na świecie. Na tak dużej wysokości powietrze jest bardzo rozrzedzone, a wiatr i intensywne parowanie znacznie obniżają wilgotność. Nie jest rzadkością doświadczenie zimna i gorąca w tym samym momencie. Takie wrażenie możemy mieć, gdy głowa znajduje się w słońcu, a reszta ciała jest w cieniu. Duże są też wahania temperatury między dniem a nocą. Latem temperatura sięga 20—25°C, zimą spada do minus 20—30°C, a na północnych obszarach nawet do minus 45°C. Występuje tu wieczna zmarzlina, zjawisko typowe dla terenów subarktycznych. Zamarznięte i nieprzepuszczalne warstwy gleby po sporadycznych opadach przekształcają się w krótkotrwałe bagna ograniczające możliwość poruszania się. Większość opadów deszczu przypada na okres letni. Zima jedynie w południowym Tybecie, w rejonie Himalajów, jest okresem większych opadów śniegu. W pozostałych rejonach jest porą suchą, bez dużego zaśnieżenia.

Ze względu na bardzo niskie ciśnienie powietrza na tej wysokości i zmniejszoną ilość tlenu w powietrzu u osób przybywających do Tybetu może wystąpić choroba wysokościowa objawiająca się osłabieniem, bólami głowy itp. Aklimatyzacja po przybyciu na ogół łagodzi te objawy. Mniejsza zawartość tlenu i obniżona wilgotność powietrza sprawiają, że powietrze jest tam bardzo przejrzyste (stąd nasycone, ciepłe kolory fotografii). Z tych samych powodów możliwe jest przechowywanie ziaren zbóż i mięsa jaka na następny rok.

Na terenie Tybetu istnieje bogata sieć hydrograficzna. Tu biorą początek największe rzeki świata: Indus, który biegnie na północy i uchodzi do Oceanu Indyjskiego, Satledż — dopływ Indusu, liczne dopływy Gangesu płynące na południe ogromnymi kanionami. Stąd też wpływa Yarlung, którego brzegi są nazywane kolebką Tybetu — w dalszym biegu rzeka ta jest znana jako Brahmaputra. Największe rzeki Indochin: Irawadi, Mekong, Huang He i Jangcy również mają tu źródła. Uważa się, że z wód tego obszaru korzysta niemal 50% mieszkańców Ziemi.

W Tybecie jest około 1500 jezior (w większości bezodpływowych, słonych i słodkowodnych). Ich cechą są kryształowo czyste wody, imponujące są też rozmiary, szerokość — kilkadziesiąt kilometrów, długość ponad 100 km. Brzegi jezior nie są terenem zagęszczonego osadnictwa. Tybetańczycy nie jedzą ryb, a niektóre jeziora uważają za święte. Największe z nich to Manasarowar, Namtso i Yamdrok.

Historia geologiczna Tybetu wyposażyła go w bardzo bogate złoża chromu, miedzi, litu, żelaza, cynku, ołowiu i uranu. Eksploatuje się złoża węgla kamiennego i ropy naftowej. Według chińskich statystyk na terenie Tybetu występuje 126 minerałów. W przeszłości Tybetańczycy nie wydobywali bogactw naturalnych, wierząc, że działalność ta może osłabić społeczeństwo, sprowadzić gniew ziemskich bóstw, gdyż ziemię uważali za świętą. Wykorzystywali natomiast to, co znaleźli na jej powierzchni, prowadząc ekstensywne wydobycie np. złota ze złóż powierzchniowych. Używali go do złocenia ozdób i posągów w świątyniach lub wyrobu biżuterii.

W Tybecie zachowała się reliktowa fauna i flora. Przyciąga to uwagę naukowców wciąż odkrywających tu nowe gatunki roślin i owadów. Brytyjczycy na przykład odnaleźli tu rzadki, niebieski kolor kwiatów maku. Sami Tybetańczycy sporządzili listę ponad 2000 roślin leczniczych, które stanowią podstawę medycyny tybetańskiej. Występuje tu zarówno roślinność tundrowa, stepowa, pustynna, jak i alpejska. To bogactwo umożliwia położenie poszczególnych obszarów na różnych wysokościach nad poziomem morza. Na równinach wysokogórskich często rosną tylko trawy, w dolinach spotyka się jałowce i wierzby. Na południu Tybetu występują lasy sosnowe, jodłowe, świerkowe, a we wschodniej części, gdzie opady deszczu są częstsze — lasy świerkowe, dęby, wiązy, brzozy oraz roślinność subtropikalna: rododendrony, azalie, magnolie. Na tych terenach uprawia się dużo jęczmienia (rośliny typowej dla Tybetu), pszenicy, gryki, konopi, a także ryżu.

Buddyjski szacunek dla życia czy to ludzkiego, czy zwierząt lub owadów sprawił, że Tybet stał się jednym wielkim rezerwatem. Jeden z podróżników amerykańskich w latach 40. XX wieku nazwał go nawet rajem. Niedostępność tego rejonu sprawiła, że zachowało się tu wiele uznanych za już nieistniejące gatunków zwierząt, np. w latach 90. XX wieku zauważono leśne kucyki czy czerwone jelenie. Najbardziej charakterystycznym zwierzęciem na Równinie Tybetańskiej jest jak dziki, którego waga może sięgać 800 kg, a także jak hodowlany. To zwierzę doskonale znosi duże wysokości, jest odporne na zimne wiatry i burze śnieżne, pewnie też stąpa po tej górskiej krainie. Tybetańczycy wykorzystują jaki jako zwierzęta pociągowe, źródło pożywienia (w surowym klimacie, przy niedostatku warzyw jedzenie mięsa jest koniecznością), źródło mleka do produkcji serów, jogurtów czy masła dodawanego do tybetańskiej herbaty lub  lampek ofiarnych w świątyniach. Wełna to materiał na torby, odzież i namioty nomadów. Ze skór robi się bardzo lekkie i zwinne łodzie; rogi i kości odnajdziemy w ozdobach i drobnych narzędziach, a organy wewnętrzne jaka są wykorzystywane w medycynie tybetańskiej. Zbierane i suszone (przyklejane na ścianach domów) są także odchody jaka. Są one cennym opałem. Na Równinie Tybetańskiej można spotkać również dronga (krzyżówkę jaka z bykiem), dzikie osły, stada antylop, owiec argali i świstaki. Występuje tu wiele gatunków zagrożonych wyginięciem: leopard śnieżny, antylopa tybetańska, jeleń białowargowy, dziki osioł tybetański, owca niebieska.

Ponad 480 gatunków ptaków najczęściej można wypatrzeć w sąsiedztwie jezior, np. Yamdrok-tso, czy Nam-tso.

opr. mg/mg