Historia zapisana mozaiką

Dzieje Rawenny zaczynają się w V wieku przed Chrystusem, kiedy to wojowniczy Galowie najechali północną Italię, siejąc pożogę i śmierć. Miejscowa ludność — Etruskowie i Umbrowie — chroniła się przed najeźdźcami w niedostępnych miejscach o naturalnych walorach obronnych, w nadziei, że przeczeka tu inwazję barbarzyńców. Jednym z takich miejsc była niewielka wyspa, położona pomiędzy laguną, na dzisiejszej nizinie Romanii, a Morzem Adriatyckim. Tak powstała osada nazwana później Rawenną.

Strategiczne znaczenie Rawenny docenili w II wieku przed Chrystusem Rzymianie. Mierzeją poprowadzona została słynna droga Via Popilia, a w I wieku przed Chrystusem, w odległości około 5 km od Rawenny, cesarz August zbudował ważny port wojenno-handlowy Portus Classis — dzisiejsze Classis. Przez wieki morze odsuwało się od lądu, Portus Classis przestał pełnić swoją funkcję, a Rawennę, która nie zrezygnowała z morskich aspiracji, łączy dzisiaj z Adriatykiem dwunastokilometrowy kanał nawigacyjny.

Ciche, spokojne miasto, odwiedzane przez rzesze turystów dzięki swoim niezwykłym zabytkom, ma za sobą burzliwą i bogatą przeszłość. Było siedzibą cesarzy i sławnych wodzów, ważnym ośrodkiem związanym ze stolicą apostolską, miejscem upamiętnionym obecnością ludzi świętych i wielkich. Każdy z nich zostawił tu po sobie jakąś pamiątkę: pałac, świątynię, grobowiec.

Od II wieku przed Chr. władali Rawenną Rzymianie, następnie, już w czasach nowożytnych, Ostrogoci (od 493 roku była stolicą ich władcy — Teodoryka Wielkiego), od 540 roku pozostawała pod władzą Bizancjum, w 751 roku padła łupem Longobardów, a czternaście lat później ich władca Pepin Mały nadał Rawennę Państwu Kościelnemu. Potem jeszcze wielokrotnie przechodziła z rąk do rąk, okres świetności miała już jednak za sobą.

Jeden z najpiękniejszych zabytków Rawenny to mauzoleum Galii Placydii, siostry Honoriusza (zm. 432), pierwszego cesarza zachodniorzymskiego po rozpadzie imperium w 395 roku. W 402 roku uczynił on Rawennę swoją stolicą. Placydia, kobieta energiczna i przedsiębiorcza, sprawowała po jego śmierci wraz z mężem Konstancjuszem III, dawnym dowódcą Honoriusza, regencję w imieniu małoletniego syna, późniejszego cesarza Walentyniana III. To właśnie on zbudował dla matki słynny grobowiec na 10 lat przed jej śmiercią. Mauzoleum Galii Placydii to niewielki budynek wzniesiony na planie rzymskiego krzyża, na zewnątrz prosty i surowy. Nic nie zapowiada olśnienia, jakiego doznaje się wchodząc do wnętrza. Panuje tu niezwykła gra światła, którą tworzą szyby wykonane z cienkich płytek alabastru. W błękitnawej poświacie wspaniale prezentują się zdobiące wnętrze mozaiki, mieniące się kolorami: niebieskim, złotym, czerwonym, białym. Szczególnie piękna jest mozaika umieszczona nad drzwiami, przedstawiająca Chrystusa Dobrego Pasterza jako młodego mężczyznę, bez zarostu, na wzór wizerunków antycznych bohaterów.

Kolejne ślady historii wiodą do kościoła św. Witalisa (San Vitale), wzniesionego w miejscu, gdzie święty poniósł męczeńską śmierć. To tutaj znajdują się mozaikowe podobizny cesarza Bizancjum Justyniana i jego słynnej z urody i burzliwego życia małżonki — Teodory. Wykonane w 547 roku przez bizantyńskich mistrzów zdobią boczne ściany absydy: po lewej stronie cesarz Justynian w towarzystwie arcybiskupa Rawenny Maksymiana, dworzan i rycerzy, po prawej cesarzowa Teodora ze swoją świtą, oboje dostojni i majestatyczni. W niszy absydy widnieje wspaniała mozaika, przedstawiająca Chrystusa siedzącego w purpurowej todze na sferze niebieskiej w otoczeniu archaniołów; towarzyszą mu: św. Witalis i arcybiskup Eklezjusz z modelem kościoła w ręce. Ta mozaika jest dziełem mistrzów z Rzymu lub z Rawenny. Kościół św. Witalisa stał się z czasem wzorem architektonicznym dla innych budowli, między innymi dla katedry w Akwizgranie, zbudowanej za czasów Karola Wielkiego.

Wraz ze schyłkiem cesarstwa Rawenna przestała być siedzibą władców i wielkich tego świata. Kilka wieków później znalazł tu schronienie — wówczas skromny polityczny uchodźca, dzisiaj jedna z najznamienitszych postaci renesansu — Dante Alighieri. Zmuszony do opuszczenia rodzinnej Florencji, na skutek toczących się walk politycznych, zamieszkał w niezawisłej Rawennie, gdzie władzę sprawował wtedy przychylny mu ród Da Polenta. Dante zmarł 14 września 1321 i został pochowany przy murze klasztornym zakonu oo. Franciszkanów. Mauzoleum nad grobem autora „Boskiej komedii” wzniesiono w 1780 roku na polecenie kardynała Gonzagi. Jest to niewielka budowla zbudowana w stylu neoklasycystycznym, zamykająca dzisiaj wąską uliczkę biegnącą wzdłuż murów franciszkańskiego klasztoru.

Wędrówka po Rawennie to swoiste spotkanie z historią, z dziejami chrześcijaństwa, spacer śladami poplątanych ludzkich losów, zapisanych w pałacach, świątyniach, grobowcach. Taka Rawenna zaskakuje i wzrusza, zmusza do zadumy nad czasem minionym, onieśmiela pięknem, zachwyca. Wizyta w tym mieście to swego rodzaju podróż do źródeł europejskiej kultury. Może właśnie dlatego od wieków figurowało ono na liście miejsc, które odwiedzali młodzi ludzie z całego kontynentu wędrujący w poszukiwaniu wiedzy?

opr. mg/mg