Kiedy kilogramy stają się zagrożeniem. Otyłość w Polsce oczami najnowszego raportu NFZ

Nie tylko estetyka, lecz problem zdrowia publicznego

Otyłość (inaczej: patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej) to dziś jedno z najpoważniejszych wyzwań zdrowotnych XXI wieku – zarówno w skali globalnej, jak i lokalnej. Wbrew błędnemu przekonaniu, że to jedynie kwestia wyglądu czy „braku samodyscypliny”, zbyt duża masa ciała rodzi szereg konsekwencji medycznych, ekonomicznych i społecznych. Nowy raport Narodowego Funduszu Zdrowia pt. NFZ o zdrowiu. Otyłość i jej konsekwencje pozwala zobaczyć, jak daleko postąpił problem w Polsce i jakie wyzwania stoją przed systemem opieki zdrowotnej. 

W tekście przyjrzymy się:

• skalom zjawiska i prognozom,

• czynnikom biologicznym, środowiskowym i behawioralnym,

• konsekwencjom zdrowotnym i ekonomicznym,

• możliwościom przeciwdziałania i wyzwaniom systemowym,

• roli technologii cyfrowych w opiece nad pacjentem z otyłością.

Skala problemu: dane i perspektywy

Zrozumienie rzeczywistej skali otyłości w Polsce to klucz do opracowania skutecznych działań profilaktycznych i terapeutycznych. Najnowsze dane NFZ z 2025 roku ujawniają, że problem ten narasta szybciej, niż przewidywały wcześniejsze prognozy - i coraz częściej dotyczy nie tylko dorosłych, ale także dzieci i młodzieży.

Ile osób w Polsce ma nadwagę lub otyłość?

Raport NFZ prezentuje aktualne dane z portalu e-Zdrowie, oparte m.in. na mierzeniu masy ciała i wzrostu zgromadzonych w systemie. Wynika z nich m.in., że w analizowanej populacji pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej aż 35 % ma nadwagę, a 28 % spełnia kryteria otyłości. Średni wskaźnik BMI w Polsce to 27,5 kg/m² – z podziałem: u kobiet 26,9, u mężczyzn 28,2. 

W raporcie zawarto także prognozy: według szacunków NCD Risk Factor Collaboration, w 2025 r. odsetek osób z otyłością wśród dorosłych wyniesie 25,9 % kobiet i 30,3 % mężczyzn (w wieku ≥ 20 lat). Niemniej jednak NFZ stwierdza, że prognozy były niedoszacowane – w 2025 r. odsetek może być bliżej 28 % dorosłych chorujących na otyłość.

Trendy międzynarodowe także nie napawają optymizmem – przewiduje się, że w 2035 roku aż 4 miliardy osób na świecie będzie mieć nadwagę lub otyłość. W Polsce zaś oczekuje się, że ponad 35 % mężczyzn i ponad 25 % kobiet będzie zmagać się z otyłością. 

  Otyłość wśród dorosłych i dzieci.

Otyłość u dzieci i młodzieży

Problem nie dotyczy tylko dorosłych. W raporcie AOTMiT „Profilaktyka nadwagi oraz otyłości wśród dzieci i młodzieży” wskazano, że proporcje nadwagi i otyłości w tej grupie rosną, a wiele przypadków nie zostaje właściwie zdiagnozowanych ani leczonych.

Badania z południowej Polski (środowisko wiejskie) pokazują, że u nastolatków nadmiar masy ciała (BMI ≥ 85. percentyla) dotyczy około 17 % uczestników, a otyłość brzuszna (stosunek obwodu talii do wzrostu) u 8,1 % – z istotnymi związkami między dietą, aktywnością fizyczną, nawykami snu i presją środowiskową.

To oznacza, że wielu młodych ludzi zaczyna dorosłość z obciążeniem, które trudno później cofnąć.

Przyczyny otyłości: wielowymiarowa układanka

Otyłość nie pojawia się „z dnia na dzień” i nie wynika wyłącznie ze złego stylu życia. To choroba o wieloczynnikowej etiologii, w której splatają się mechanizmy genetyczne, metaboliczne, środowiskowe i społeczne.

Czynniki biologiczne, genetyczne i metaboliczne

• Różnice w przebiegu metabolizmu, regulacji apetytu (np. satiety, grelina, leptyna) i termogenezy.
• Część osób ma predyspozycje genetyczne do gromadzenia tkanki tłuszczowej, co utrudnia utratę nadmiaru kilogramów.
• Dysfunkcje układu hormonalnego (np. insulinooporność, zaburzenia tarczycy) mogą sprzyjać otyłości lub ją pogłębiać.

Kontekst środowiskowy i społeczny

• Wzrost dostępności wysoko przetworzonej, energetycznej żywności (bogatej w tłuszcze nasycone, cukry proste). 
• Spadek aktywności fizycznej związany z siedzącym trybem życia, pracą biurową, mobilnością samochodową, ograniczonym ruchem codziennym.
  Wpływ środowiska – dostęp do terenów rekreacyjnych, infrastruktury dla ruchu, normy urbanistyczne.
  Czynniki psychospołeczne: stres, zaburzenia snu, presja czasowa, niewłaściwe wzorce żywieniowe w rodzinie czy środowisku społecznym.
• Efekt „ubogiego dostępu” do żywności wysokiej jakości (np. warzyw, owoców) w niektórych regionach lub grupach socjoekonomicznych.

Mity i błędne uproszczenia

Badanie Sękowskiego i in. (2025), analizujące świadomość społeczną w Polsce, pokazuje, że wiele osób myśli otyłość w kategoriach „braku silnej woli” i ignoruje rolę biologii i środowiska. To utrudnia podejście medyczne i leczenie, ponieważ stygmatyzuje pacjentów i prowadzi do uproszczonego oskarżenia ich o „lenistwo”.

Zdrowotne i ekonomiczne konsekwencje

Otyłość to nie tylko kwestia wyglądu czy samopoczucia – to choroba przewlekła, która wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Jej skutki zdrowotne i ekonomiczne odczuwają nie tylko pacjenci, lecz także cały system opieki zdrowotnej i gospodarka kraju.

Powikłania zdrowotne: długa lista chorób towarzyszących

Otyłość zwiększa ryzyko wielu schorzeń, m.in.:

• cukrzycy typu 2,
• nadciśnienia tętniczego,
• chorób układu krążenia (miażdżyca, udar, zawał),
• stłuszczeniowej choroby wątroby (niealkoholowej),
• zespołu metabolicznego,
• zaburzeń układu oddechowego (np. bezdech senny),
• chorób układu kostno-stawowego (np. choroba zwyrodnieniowa stawów),
• niektórych nowotworów (np. jelita grubego),
• gorszej rehabilitacji i wydłużonego procesu dochodzenia do zdrowia po zabiegach.

Raport NFZ zauważa, że w 2023 r. koszt refundacji chorób powiązanych z otyłością wyniósł aż 6,6 mld zł, a szacunkowo same koszty związane z ich leczeniem (przypisywane otyłości) sięgnęły 3,8 mld zł.

NIK (Najwyższa Izba Kontroli) stwierdził, że w 2022 r. ponad 9 milionów dorosłych Polaków było dotkniętych otyłością, a bezpośrednie koszty jej opieki zdrowotnej sięgały 9 mld zł.

  Cukrzyca może być konsekwencją nieleczonej otyłości.

Obciążenia systemu opieki zdrowotnej

• Wzrost zapotrzebowania na konsultacje specjalistyczne: endokrynologia, diabetologia, chirurgia metaboliczna, poradnie dietetyczne.
• Wydłużone kolejki i braki w dostępności opieki (zwłaszcza w obszarach peryferyjnych). NIK wskazuje, że system nie zapewnia kompleksowej opieki nad pacjentem z otyłością.
• Konieczność inwestycji w profilaktykę, edukację i działania interwencyjne – co wymaga zasobów finansowych, organizacyjnych i kapitału ludzkiego.

Co można (i należy) zrobić? Wyzwania i strategie

Rosnąca skala otyłości w Polsce wymaga działań wykraczających poza indywidualne zalecenia dietetyczne czy chwilowe kampanie społeczne.

Podejście wielowymiarowe: od profilaktyki do terapii

1. Profilaktyka pierwotna – edukacja żywieniowa, promocja aktywności fizycznej, infrastruktura sprzyjająca ruchowi (ścieżki rowerowe, tereny zielone), ograniczanie dostępności żywności wysoko przetworzonej w szkołach, miejscach pracy.
2. Wczesna identyfikacja i wsparcie – regularne pomiary BMI i obwodu talii w POZ, kierowanie do porad dietetycznych, psychologicznych, interwencji behawioralnych.
3. Leczenie kompleksowe – połączenie terapii żywieniowej, modyfikacji stylu życia, wsparcia psychologicznego, w niektórych przypadkach farmakoterapii lub chirurgii metabolicznej (jeśli wskazana). Standardy dietetycznego leczenia otyłości z 2024 roku stanowią aktualne wytyczne postępowania klinicznego.
4. Wsparcie systemowe – stworzenie krajowej strategii przeciwdziałania otyłości, lepsza koordynacja między POZ, specjalistami, samorządami, instytucjami edukacyjnymi.
5. Monitorowanie i badania – rozwijanie rejestrów, korzystanie z big data (np. dane e-Zdrowia), ocen skuteczności interwencji lokalnych.

  Aktywny tryb życia w walce z otyłością.

Rola e-Zdrowia, telemedycyny i technologii

Współczesne technologie cyfrowe mogą wspierać opiekę nad pacjentem z otyłością – nie tylko w diagnostyce, ale również w leczeniu i monitoringu. Na przykład:

• system e-Zdrowie zbiera dane senderskie (masa ciała, wzrost, historia leczenia), co ułatwia identyfikację trendów klinicznych i monitorowanie skuteczności działań na poziomie populacyjnym (co pokazuje sam NFZ w raporcie otyłości).
• e-recepta (recepta online) ułatwia kontynuację leczenia farmakologicznego w chorobach towarzyszących (np. metformina, leki hipotensyjne), eliminując konieczność fizycznej wizyty tylko po receptę – co bywa istotne u pacjentów z ograniczoną mobilnością lub w obszarach wiejskich.
• Teleporady dietetyczne / psychologiczne mogą zwiększyć dostępność wsparcia i redukować bariery geograficzne.
• Aplikacje mobilne i urządzenia noszone (wearables) mogą wspomagać samokontrolę, śledzenie spożycia kalorii, aktywności fizycznej i wagi, co zwiększa zaangażowanie pacjenta w terapię.

Jednak technologia sama w sobie nie rozwiąże problemu – wymaga integracji z systemem opieki, finansowania i odpowiedniego wsparcia dla użytkowników (szkolenia, motywacja).

Bariery i wyzwania

• Brak spójnej i ogólnokrajowej strategii leczenia i profilaktyki otyłości. NIK wskazuje, że nie opracowano pełnej strategii w Polsce. 
• Niedostateczna liczba poradni dietetycznych, psychologicznych oraz usług rehabilitacyjnych, szczególnie poza dużymi miastami.
• Finansowanie działań profilaktycznych bywa postrzegane jako mniej atrakcyjne niż leczenie następstw – co prowadzi do nierównowagi w systemie.
• Trudności w utrzymaniu efektów redukcji masy ciała – nawet pacjenci, którzy schudną, często wracają do poprzedniej wagi, jeśli wsparcie nie jest długofalowe.
• Stygmatyzacja osób z nadwagą/otyłością – utrudniająca poszukiwanie pomocy, wpływająca na motywację i samopoczucie psychiczne. Badania pokazują, że społeczne postrzeganie przyczyn otyłości (jako „leniwość”) jest istotną barierą. Nierówności społeczne i dostęp do zasobów zdrowej żywności i infrastruktury ruchowej.

Wnioski i rekomendacje

Raport NFZ jasno pokazuje, że problem otyłości w Polsce nie jest marginalny. Coraz większa część populacji dorosłych (28 % lub więcej) żyje z tą chorobą lub jej prekursorami, podczas gdy liczba osób z nadwagą sięga aż 35 %.

Jeśli dodamy do tego dynamiczny wzrost problemu w młodszych grupach wiekowych, jak sugerują badania o nastolatkach, staje się jasne: jeśli nie zmienimy podejścia – konsekwencje będą ogromne pod względem zdrowotnym, społecznym i finansowym.

Technologie cyfrowe (np. system e-Zdrowia, telemedycyna czy narzędzia mobilne oferują realne wsparcie, ale wymagają integracji z opieką zdrowotną i odpowiednich mechanizmów finansowania.

Potrzebujemy skoordynowanej strategii – łączącej profilaktykę, wczesne interwencje, leczenie kompleksowe i monitoring – wspieranej przez system e-Zdrowia i rozwiązania cyfrowe, ale też ugruntowanej w realnym dostępnie do usług i edukacji.

Bibliografia:

1. Narodowy Fundusz Zdrowia. NFZ o zdrowiu. Otyłość i jej konsekwencje. Raport, 2024.
2. Polish Society of Dietetics / Standardy leczenia dietetycznego otyłości 2024.
3. Orkusz A. Poland and the World Trapped in Obesity: Causes, Implications and Strategies for Prevention. MDPI, 2025.
4. Babicki M, et al. Prevalence of Obesity among Polish Primary Care Patients. MDPI.
5. Błaszczyk-Bębenek E, Holko P, Kawalec P, Piórecka B. Dietary and non-dietary risk factors associated with excess body mass and abdominal obesity among adolescents (Poland). Frontiers in Public Health, 2025.
6. Sękowski K, et al. Public awareness of obesity causes, complications, and treatment in Poland (2025). PMC.
7. Cukier, otyłość – konsekwencje. Raport NFZ. 
8. Raport AOTMiT Profilaktyka nadwagi oraz otyłości wśród dzieci i młodzieży (2025).
9. Najwyższa Izba Kontroli. Profilaktyka i leczenie otyłości przerosły system.

Artykuł sponsorowany