Jak nauczyć dzieci myślenia

Jak nauczyć dzieci myślenia

Sternberg Robert J.,  Spear-Swerling Louise

Przedmowa

W minionym dwudziestoleciu poświęcaliśmy myśleniu dużo uwagi; dlatego niezmiernie nas ucieszyła propozycja Barbary McCombs i Sharon McNeely, Redaktorek prowadzących tę serię, by napisać książkę o Nauce myślenia, ponieważ uzyskaliśmy w ten sposób okazję zebrania i uporządkowania naszych przemyśleń na ten temat. Pisanie książki było dla nas wartościowym doświadczeniem; mamy nadzieję, że jej czytanie okaże się nie mniej wartościowe dla czytelników. Podjęliśmy próbę zebrania w jednym miejscu, w uporządkowany sposób, znacznej części posiadanej przez nas wiedzy na temat jak według nas należy skutecznie uczyć myślenia.

Zasady porządkujące cały tom wywodzą się z trójstopniowej teorii myślenia Sternberga. Triada ta zakłada, iż są trzy podstawowe typy myślenia: analityczne, twórcze i praktyczne. Myślenie analityczne wiąże się z analizą, osądem, oceną, porównaniem i kontrastowaniem oraz badaniem. Myślenie twórcze wiąże się z tworzeniem, odkrywaniem, produkowaniem, wyobrażaniem i formułowaniem założeń. Myślenie praktyczne z kolei wiąże się z praktykowaniem, używaniem, stosowaniem i wprowadzaniem w życie. Razem te trzy typy myślenia stanowią potężne narzędzia dla uczniów, czy to w klasie czy poza lekcjami. Dzięki tej teorii książka zyskuje jednorodną perspektywę, my jednak nie chcieliśmy zostać niewolnikami teorii; kiedy chcieliśmy wyrazić coś, co niekoniecznie się z nią bezpośrednio wiązało – nie pomijaliśmy tego milczeniem!

Książka przeznaczona jest dla nauczycieli szkół podstawowych i średnich. Pragniemy im pomóc zrozumieć różne typy myślenia, a następnie zastosować tę wiedzę bezpośrednio w procesie nauczania. Mamy nadzieję, że napisaliśmy podręcznik zawierający wiedzę praktyczną, a zarazem coś więcej, niż tylko poradnik. Książka ma za zadanie podpowiedzieć nauczycielom idee pomocne w nauczaniu, lecz również dogłębne uzasadnić nasze przekonanie o przydatności tych idei.

Mamy nadzieję, że przyjemność, którą poczuje czytelnik w trakcie lektury naszej książki będzie porównywalna z przyjemnością, jaką my odczuwaliśmy w trakcie jej pisania, ponieważ naprawdę wierzymy, że nauczenie uczniów poprawnego myślenia jest najważniejszym, a w ostatecznym rozrachunku również najbardziej przyjemnym, celem edukacji.

Wiele osób pomagało nam w badaniach opisanych w książce. Nade wszystko pragniemy podziękować Janet Davidson, która współpracowała ze Sternbergiem podczas badania zrozumienia. Również Sai Durvasula i Douglas Rau, którzy pomogli przygotować maszynopis, zasłużyli na naszą wdzięczność.

Robert J. Sternberg, Louise Spear-Swerling

Wstęp

Jacek wskazuje Tomkowi Irvina, chłopca, którego uznał za najgłupszego w klasie. Jacek, który uważa, że sam jest najbystrzejszym uczniem w klasie, lubi wyśmiewać się z Irvina.

„Tomek, chcesz zobaczyć, co znaczy „głupi’? Tylko popatrz”.

„Hej, Irvin, tu są dwie monety. Weź sobie jedną. Jest twoja”.

Irvin patrzy na dwie monety, pięcio- i dziesięciogroszową. Po chwili wybiera większą monetę, pięciogroszówkę.

Nie krępuj się, Irvin, weź ją, jest twoja”, śmieje się Jacek.

Irvin bierze monetę i odchodzi. Dorosły, który z oddali przyglądał się transakcji, podchodzi do Irvina i delikatnie wyjaśnia, że dziesiątka ma większą wartość niż pięciogroszówka, mimo iż ta pierwsza jest mniejsza, i że Irvin właśnie naciął się na pięć groszy.

„Przecież wiem”, odpowiada Irvin, „ale gdybym wziął dziesiątkę, Jacek nigdy więcej nie poprosiłby mnie, żebym wybrał sobie jedną monetę, a w ten sposób wciąż będzie mnie o to prosił. Dzięki temu udało mi się już zebrać więcej niż złotówkę, a jedyne, co muszę robić, to za każdym razem wybierać pięciogroszówkę”.

Założenia podstawowe

Ta opowieść mówi o czymś, o czym już intuicyjnie wiemy – o tym, że ktoś może być słabym uczniem w szkole, lecz poza szkołą myśli poprawnie, i na odwrót. Znane pytanie: „Jak ktoś tak bystry może być taki tępy?” przypomina nam, że ktoś może dobrze lub kiepsko myśleć, bez względu na to, jak sobie radzi w szkole. Nauka myślenia pokazuje, jak nauczyć uczniów poprawnie myśleć w szkolnym i pozaszkolnym środowisku.

Książka ma pomóc nauczycielom wspomagać poprawne myślenie ucznia. Uczniowie uczą się lepiej, kiedy potrafią efektywnie myśleć na temat opanowywanego materiału. Uczenie się i myślenie nie stanowią dwóch odrębnych, niezależnych działań. Przeciwnie – jeśli uczniowie myślą w trakcie nauki, uczą się myśleć, a tym samym opanowują wymaganą wiedzę znacznie skuteczniej, niż wtedy, gdy po prostu starają się zapamiętać wiadomości. Pokazujemy w książce (a) czym jest poprawne myślenie, (b) różne strategie, którymi mogą posłużyć się nauczyciele wspierający poprawne myślenie oraz (c) sposoby oceny myślenia uczniów. Każdy nauczyciel, który przeczyta tę książkę, będzie w stanie lepiej wspierać poprawne myślenie uczniów, a nawet udoskonali własne. Za podstawę teoretyczną książki przyjęliśmy trójstopniową teorię inteligencji, która określa trzy typy myślenia: analityczny, twórczy i praktyczny. Niestety, tradycyjny tok nauczania nagradza tylko jeden typ – analityczny. Nauka myślenia pomoże Państwu nauczyć się określać, doceniać i pielęgnować wszystkie trzy.

Streszczenie

Podzieliliśmy materiał na siedem rozdziałów-celów, z których każdy obejmuje inny aspekt wspierania myślenia. Każdy rozdział zaczynamy od określenia celu; następnie ukazujemy sposoby jego osiągnięcia; w końcu podpowiadamy pewne typy działań, które pomogą nauczycielom osiągnąć założony cel.

Siedem celów przedstawionych naszym czytelnikom ukazuje najważniejsze według nas pojęcia, umiejętności i strategie, które nauczyciele będą chcieli opanować, żeby móc skutecznie uczyć poprawnego myślenia. Cel 1 opisuje przyjęte przez nas trzy najważniejsze sposoby myślenia, a także leżące u ich podstaw procesy mentalne wyższego rzędu. Cel 2 opisuje zasadnicze strategie, które pozwolą poprawić jakość trzech sposobów myślenia. Cel 3 nadaje tym strategiom wyrazistość poprzez omówienie roli pytań w rozwoju umiejętności myślenia. Cel 4 jest bardziej konkretny; opisuje techniki niezbędne w nauczaniu wszystkich trzech sposobów myślenia. Cel 5 koncentruje się szczególnie na jednym ze sposobów myślenia, to znaczy na myśleniu twórczym i pełnym zrozumienia. Cel 6 pozwala omówić kilka ogólnych zasad i zasadzek, z jakimi spotykają się nauczyciele wprowadzający w życie te (i inne) strategie uczące dzieci myśleć. I wreszcie Cel 7 opisuje, dlaczego nawet poprawnie myślący uczniowie mogą sobie nie radzić w szkole i w codziennym życiu poza szkołą. Jesteśmy świadomi, że sukces w szkole i w życiu nie wiąże się tylko z myśleniem wyższego rzędu. Myślenie jest ważnym, lecz nie jedynym elementem tego zagadnienia. Słownik pojęć znajduje się na końcu książki, podobnie jak lista cytowanych przez nas dzieł.

opr. JU/PO