To może być przełom także dla parafii. Nowa szansa na sprawiedliwość dla majątku kościelnego

Wyrok w sprawie P 10/16 zakwestionował utrwaloną dotąd praktykę sądową. Praktyka ta pozwalała przedsiębiorstwom przesyłowym (np. energetycznym, gazowym) na bezpłatne zasiedzenie służebności przesyłu na cudzym gruncie, jeśli instalacje zostały tam umieszczone przed rokiem 2008 i nie było ku temu formalnej decyzji administracyjnej.

Trybunał uznał, że taka interpretacja przepisów Kodeksu cywilnego była niezgodna z Konstytucją RP (art. 21 i 64), ponieważ prowadziła do pozbawienia właściciela nieruchomości prawa do sprawiedliwego wynagrodzenia za to, że jego własność została ograniczona. To przełomowe orzeczenie znacząco wzmacnia konstytucyjną ochronę własności. Dzięki niemu właściciele, w tym podmioty kościelne, mogą teraz skuteczniej domagać się zarówno rekompensaty za bezumowne korzystanie z ich gruntu w przeszłości, jak i ustanowienia odpłatnej służebności przesyłu na przyszłość.

Sprawiedliwość dla odzyskanych nieruchomości kościelnych

Konsekwencje tego rozstrzygnięcia mają wyjątkowy wymiar w kontekście nieruchomości przywróconych Kościołowi. Wiele gruntów należących dziś do parafii zostało przejętych przez państwo komunistyczne, a następnie obciążonych infrastrukturą techniczną, taką jak słupy, gazociągi czy rurociągi. Po 1989 roku, w wyniku postępowań regulacyjnych, parafie te odzyskały własność tych gruntów.

Zastana infrastruktura przesyłowa, posadowiona bez prawnego tytułu, znacząco ograniczała korzystanie z odzyskanej własności. Jednak próby uregulowania stanu prawnego i uzyskania wynagrodzenia często kończyły się oddaleniem wniosku w sądzie. Przedsiębiorstwa przesyłowe broniły się, podnosząc zarzut, że zasiedziały służebność – czyli uzyskały do niej prawo z upływem czasu.

Kwestia ta jest sednem skargi konstytucyjnej SK 29/25, w której Parafia, po odzyskaniu nieruchomości w 1997 r., kwestionuje wykładnię przepisów umożliwiającą doliczenie przez przedsiębiorstwo energetyczne okresu posiadania sprzed 3 sierpnia 2008 r. (czyli sprzed wprowadzenia instytucji służebności przesyłu do Kodeksu cywilnego) do okresu zasiedzenia. Skarżąca podnosi, że sądy niesłusznie pominęły zawieszenie biegu zasiedzenia, ponieważ wywłaszczona Parafia nie mogła skutecznie chronić swoich praw własności w okresie PRL z uwagi na ówczesne uwarunkowania prawne i polityczne. Uznanie nabycia służebności przez zasiedzenie w tych warunkach prowadzi do naruszenia konstytucyjnej zasady ochrony własności, równości wobec prawa oraz zasady proporcjonalności.

Radca prawny Agnieszka Madej z Kancelarii Łebek, Madej i Wspólnicy, komentując te rozstrzygnięcia, wskazuje:

„Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie P 10/16 potwierdza, że ochrona prawa własności ma charakter fundamentalny, a jego ograniczenie – zwłaszcza w braku rekompensaty – wymaga wyraźnej i przewidywalnej podstawy prawnej, a nie jedynie interpretacji sądowej. W sprawach majątku rewindykowanego przez podmioty kościelne po 1989 r. kluczowe jest uwzględnienie okresu, w którym właściciel był faktycznie pozbawiony możliwości ochrony swego mienia, co powinno prowadzić do zawieszenia biegu zasiedzenia na jego korzyść”.

Otwarcie drogi do wznowienia przegranych spraw

Dla parafii, które już wcześniej prowadziły spory i przegrały je na skutek zarzutu zasiedzenia, kluczowe znaczenie ma wyrok Trybunału w sprawie SK 17/18 z 3 grudnia 2025 roku. Orzeczenie to zniosło dotychczasowe ograniczenia, które uniemożliwiały wznawianie postępowań zakończonych prawomocnym wyrokiem, jeśli opierał się on na niekonstytucyjnej wykładni przepisów.

W praktyce otwiera to drogę do wzruszenia dawnych wyroków i ponownego rozpatrzenia spraw o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem. Jest to historyczna szansa na przywrócenie sprawiedliwości. Jednak, jak podkreślają eksperci, samo orzeczenie TK nie działa automatycznie. Parafie, Kurie i inne podmioty Kościoła, które mają na swoich gruntach (zwłaszcza tych odzyskanych) infrastrukturę przesyłową postawioną bez zgody i odszkodowania, muszą świadomie i aktywnie korzystać z otwartej ścieżki prawnej.

„Wyrok SK 17/18 jest kluczowy dla przywrócenia sprawiedliwości wstecz. Daje on właścicielom, w tym podmiotom kościelnym, realną możliwość wznowienia spraw przegranych lata temu na podstawie niekonstytucyjnej wykładni. Trzeba jednak pamiętać, że procedura wznowienia jest obwarowana ścisłymi i krótkimi terminami: możliwość wniesienia skargi jest ograniczona do trzech miesięcy od wejścia w życie wyroku P 10/16 oraz do dziesięciu lat od uprawomocnienia się poprzedniego wyroku. Skuteczne działanie wymaga natychmiastowej reakcji prawnej” – podkreśla radca prawny Agnieszka Madej.

Perspektywy dalszych działań

Wyroki Trybunału Konstytucyjnego stanowią mocny sygnał dla rynku i wymiaru sprawiedliwości o konieczności uregulowania stanu prawnego infrastruktury przesyłowej z pełnym poszanowaniem prawa własności. Właściciele gruntów zyskali realne narzędzie do dochodzenia należnego im wynagrodzenia. Choć można oczekiwać, że operatorzy sieci przesyłowych podejmą próby rozmów ugodowych, wiele spraw może znaleźć swój finał na drodze postępowania sądowego, zwłaszcza w zakresie wysokości wynagrodzenia. Dlatego też właściciele powinni działać szybko i precyzyjnie. Specyfika tematu służebności przesyłu i zawiłości natury prawnej powodują, że nierzadko konieczna może okazać się konsultacja z prawnikiem.

Wyroki Trybunału Konstytucyjnego w sprawach P 10/16 i SK 17/18 stanowią historyczne zwycięstwo konstytucyjnej ochrony własności. Teraz, w poczuciu odpowiedzialności, nadszedł czas, by przekuć te prawne zwycięstwa w realną i należną sprawiedliwość dla Kościoła.

Artykuł, który Państwo przeczytali, jest sponsorowany przez Kancelarię Adwokatów i Radców Prawnych Łebek, Madej i Wspólnicy sp. k. z siedzibą we Wrocławiu. Jednocześnie informujemy, że niniejszy materiał stanowi informowanie o wykonywaniu zawodu radcy prawnego w rozumieniu art. 31 ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego oraz informację handlową w rozumieniu § 23 ust. 2 Kodeksu Etyki Adwokackiej.