Gorzkie Żale

Gorzkie żale to typowo polskie nabożeństwo wielkopostne. Oparte jest częściowo na średniowiecznych misteriach pasyjnych, częściowo zaś jego struktura przypomina dawną Jutrznię (Zachęta - Hymn - dwie Pieśni). Na ich podstawie ks. Wawrzyniec Benik ze Zgromadzenia Misjonarzy ułożył tekst nowego nabożeństwa, które pierwszy raz odprawione zostało w kościele Świętego Krzyża w Warszawie 13 marca 1707 r. Pierwotnie przeznaczone było ono dla Bractwa Świętego Rocha, szybko jednak rozpowszechniło się wœród wiernych w całej Polsce. W każdą niedzielę Wielkiego Postu odprawia się jedną część, Zachęta natomiast jest zawsze ta sama.

Zachęta (śpiewana zawsze)

1. Gorzkie żale przybywajcie, *
   Serca nasze przenikajcie.
2. Rozpłyńcie się, me źrenice, *
   Toczcie smutnych łez krynice.
3. Słońce, gwiazdy omdlewają, *
   Żałobą się pokrywają.
4. Płaczą rzewnie Aniołowie, *
   A któż żałość ich wypowie?
5. Opoki się twarde krają, *
   Z grobów umarli powstają.
6. Cóż jest, pytam, co się dzieje? *
   Wszystko stworzenie truchleje!
7. Na ból męki Chrystusowej *
   Żal przejmuje bez wymowy.
8. Uderz, Jezu, bez odwłoki *
   W twarde serc naszych opoki!
9. Jezu mój, we krwi ran swoich *
   Obmyj duszę z grzechów moich!
10. Upał serca swego chłodzę, *
    Gdy w przepaść męki Twej wchodzę.

Część I, odprawiana w pierwszą i czwartą niedzielę Wielkiego Postu

INTENCJA

Przy pomocy łaski Bożej przystępujemy do rozważania męki Pana naszego Jezusa Chrystusa.

Ofiarować ją będziemy Ojcu niebieskiemu na cześć i chwałę Jego Boskiego Majestatu, pokornie Mu dziękując za wielką i niepojętą miłość ku rodzajowi ludzkiemu, iż raczył zesłać Syna swego, aby za nas wycierpiał okrutne męki i śmierć podjął krzyżową. To rozmyślanie ofiarujemy również ku czci Najświętszej Maryi Panny, Matki Bolesnej, oraz ku uczczeniu Świętych Pańskich, którzy wyróżniali się nabożeństwem ku Męce Chrystusowej.

W pierwszej części będziemy rozważali, co Pan Jezus wycierpiał od modlitwy w Ogrójcu aż do niesłusznego przed sądem oskarżenia. Te zniewagi i zelżywości temuż Panu, za nas bolejącemu, ofiarujemy za Kościół święty katolicki, za najwyższego Pasterza z całym duchowieństwem, nadto za nieprzyjaciół krzyża Chrystusowego i wszystkich niewiernych, aby im Pan Bóg dał łaskę nawrócenia i opamiętania.

HYMN

1. Żal duszę ściska, serce boleść czuje, *
   Gdy słodki Jezus na śmierć się gotuje; *
   Klęczy w Ogrójcu, gdy krwawy pot leje, *
   Me serce mdleje.
2. Pana świętości uczeń zły całuje, *
   Żołnierz okrutny powrozmi krępuje! *
   Jezus tym więzom dla nas się poddaje, *
   Na śmierć wydaje.
3. Bije, popycha tłum nieposkromiony, *
   Nielitościwie z tej i owej strony, *
   Za włosy targa: znosi w cierpliwości *
   Król z wysokości.
4. Zsiniałe przedtem krwią zachodzą usta, *
   Gdy zbrojną żołnierz rękawicą chlusta; *
   Wnet się zmieniło w płaczliwe wzdychanie *
   Serca kochanie.
5. Oby się serce we łzy rozpływało, *
   Że Cię, mój Jezu, sprośnie obrażało! *
   Żal mi, ach, żal mi ciężkich moich złości *
   Dla Twej miłości!

LAMENT DUSZY NAD CIERPIĄCYM JEZUSEM

1. Jezu, na zabicie okrutne, *
   Cichy Baranku od wrogów szukany, *
   Jezu mój kochany!
2. Jezu, za trzydzieści srebrników *
   Od niewdzięcznego ucznia zaprzedany, *
   Jezu mój kochany!
3. Jezu, w ciężkim smutku żałością, *
   Jakoś sam wyznał, przed śmiercią nękany, *
   Jezu mój kochany!
4. Jezu, na modlitwie w Ogrójcu *
   Strumieniem potu krwawego zalany, *
   Jezu mój kochany!
5. Jezu, całowaniem zdradliwym *
   Od niegodnego Judasza wydany, *
   Jezu mój kochany!
6. Jezu, powrozami grubymi *
   Od swawolnego żołdactwa związany, *
   Jezu mój kochany!
7. Jezu, od pospólstwa zelżywie *
   Przed Annaszowym sądem znieważany, *
   Jezu mój kochany!
8. Jezu, przez ulice sromotnie *
   Przed sąd Kajfasza za włosy targany, *
   Jezu mój kochany!
9. Jezu, od Malchusa srogiego *
   Ręką zbrodniczą wypoliczkowany, *
   Jezu mój kochany!
10. Jezu, od fałszywych dwóch świadków *
    Za zwodziciela niesłusznie podany, *
    Jezu mój kochany!

Bądź pozdrowiony, bądź pochwalony, *
Dla nas zelżony i pohańbiony. *
Bądź uwielbiony! Bądź wysławiony! *
Boże nieskończony!

ROZMOWA DUSZY Z MATKĄ BOLESNĄ

1. Ach! Ja Matka tak żałosna! *
   Boleść mnie ściska nieznośna. *
   Miecz me serce przenika.
2. Czemuś, Matko ukochana, *
   Ciężko na sercu stroskana? *
   Czemu wszystka truchlejesz?
3. Co mię pytasz? Wszystkam w mdłości, *
   Mówić nie mogę z żałości, *
   Krew mi serce zalewa.
4. Powiedz mi, o Panno moja, *
   Czemu blednieje twarz Twoja? *
   Czemu gorzkie łzy lejesz?
5. Widzę, że Syn ukochany *
   W Ogrójcu cały zalany *
   Potu krwawym potokiem.
6. O Matko, źródło miłości, *
   Niech czuję gwałt Twej żałości! *
   Dozwól mi z sobą płakać.

Któryś za nas cierpiał rany, *
Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami!

Któryś za nas cierpiał rany, *
Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami!

Któryś za nas cierpiał rany, *
Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami!

Część II, odprawiana w II i V niedzielę Wielkiego Postu

INTENCJA

W drugiej części rozmyślania męki Pańskiej będziemy rozważali, co Pan Jezus wycierpiał od niesłusznego przed sądem oskarżenia aż do okrutnego cierniem ukoronowania. Te zaś rany, zniewagi i zelżywości temuż Jezusowi cierpiącemu ofiarujemy, prosząc Go o pomyślność dla Ojczyzny naszej, o pokój i zgodę dla wszystkich narodów, a dla siebie o odpuszczenie grzechów, oddalenie klęsk i nieszczęść doczesnych, a szczególnie zarazy, głodu, ognia i wojny.

HYMN

1. Przypatrz się, duszo, jak cię Bóg miłuje, *
   Jako dla ciebie sobie nie folguje. *
   Przecież Go bardziej, niż katowska, dręczy, *
   Złość twoja męczy.
2. Stoi przed sędzią Pan wszego stworzenia, *
   Cichy Baranek, z wielkiego wzgardzenia; *
   Dla białej szaty, którą jest odziany, *
   Głupim nazwany.
3. Za moje złości grzbiet srodze biczują; *
   Pójdźmy, grzesznicy, oto nam gotują *
   Ze Krwi Jezusa dla serca ochłody *
   Zdrój żywej wody.
4. Pycha światowa niechaj, co chce, wróży, *
   Co na swe skronie wije wieniec z róży, *
   W szkarłat na pośmiech, cierniem Król zraniony, *
   Jest ozdobiony!
5. Oby się serce we łzy rozpływało, *
   Że Cię, mój Jezu, sprośnie obrażało! *
   Żal mi, ach, żal mi ciężkich moich złości, *
   Dla Twej miłości!

LAMENT DUSZY NAD CIERPIĄCYM JEZUSEM

1. Jezu, od pospólstwa niewinnie *
   Jako łotr godzien śmierci obwołany, *
   Jezu mój kochany!
2. Jezu, od złośliwych morderców *
   Po ślicznej twarzy tak sprośnie zeplwany, *
   Jezu mój kochany!
3. Jezu, pod przysięgą od Piotra *
   Po trzykroć z wielkiej bojaźni zaprzany, *
   Jezu mój kochany!
4. Jezu, od okrutnych oprawców *
   Na sąd Piłata, jak zabójca szarpany, *
   Jezu mój kochany!
5. Jezu, od Heroda i dworzan, *
   Królu niebieski, zelżywie wyśmiany, *
   Jezu mój kochany!
6. Jezu, w białą szatę szydersko *
   Na większy pośmiech i hańbę ubrany, *
   Jezu mój kochany!
7. Jezu, u kamiennego słupa *
   Niemiłosiernie biczmi wysmagany, *
   Jezu mój kochany!
8. Jezu, przez szyderstwo okrutne *
   Cierniowym wieńcem ukoronowany, *
   Jezu mój kochany!
9. Jezu, od żołnierzy niegodnie *
   Na pośmiewisko purpurą odziany, *
   Jezu mój kochany!
10. Jezu, trzciną po głowie bity, *
    Królu boleści, przez lud wyszydzany, *
    Jezu mój kochany!

Bądź pozdrowiony, bądź pochwalony, *
Dla nas zelżony, wszystek wykrwawiony. *
Bądź uwielbiony! Bądź wysławiony! *
Boże nieskończony!

ROZMOWA DUSZY Z MATKĄ BOLESNĄ

1. Ach, widzę Syna mojego *
   Przy słupie obnażonego, *
   Rózgami zsieczonego!
2. Święta Panno, uproś dla mnie, *
   Bym ran Syna Twego znamię *
   Miał na sercu wyryte!
3. Ach, widzę jako niezmiernie *
   Ostre głowę rani ciernie! *
   Dusza moja ustaje!
4. O Maryjo, Syna swego, *
   Ostrym cierniem zranionego, *
   Podzielże ze mną mękę!
5. Obym ja, Matka strapiona, *
   Mogła na swoje ramiona *
   Złożyć krzyż Twój, Synu mój!
6. Proszę, o Panno jedyna, *
   Niechaj krzyż Twojego Syna *
   Zawsze w sercu swym noszę!

Któryś za nas cierpiał rany, *
Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami!

Któryś za nas cierpiał rany, *
Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami!

Któryś za nas cierpiał rany, *
Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami!

Część III, odprawiana w III i VI niedzielę (tj. Niedzielę Palmową) Wielkiego Postu

INTENCJA

W tej ostatniej części będziemy rozważali, co Pan Jezus wycierpiał od chwili ukoronowania aż do ciężkiego skonania na krzyżu. Te bluźnierstwa, zelżywości i zniewagi, jakie Mu wyrządzano, ofiarujemy za grzeszników zatwardziałych, aby Zbawiciel pobudził ich serca zbłąkane do pokuty i prawdziwej życia poprawy oraz za dusze w czyśćcu cierpiące, aby im litościwy Jezus krwią swoją świętą ogień zagasił; prosimy nadto, by i nam wyjednał na godzinę śmierci skruchę za grzechy i szczęśliwe w łasce Bożej wytrwanie.

HYMN

1. Duszo oziębła, czemu nie gorejesz? *
   Serce me, czemu całe nie truchlejesz? *
   Toczy twój Jezus z ognistej miłości *
   Krew w obfitości.
2. Ogień miłości, gdy Go tak rozpala, *
   Sromotne drzewo na ramiona zwala; *
   Zemdlony Jezus pod krzyżem uklęka, *
   Jęczy i stęka.
3. Okrutnym katom posłuszny się staje, *
   Ręce i nogi przebić sobie daje, *
   Wisi na krzyżu, ból ponosi srogi *
   Nasz Zbawca drogi!
4. O słodkie drzewo, spuśćże nam już Ciało, *
   Aby na tobie dłużej nie wisiało! *
   My je uczciwie w grobie położymy, *
   Płacz uczynimy.
5. Oby się serce we łzy rozpływało, *
   Że Cię, mój Jezu, sprośnie obrażało! *
   Żal mi, ach, żal mi ciężkich moich złości, *
   Dla Twej miłości!
6. Niech Ci, mój Jezu, cześć będzie w wieczności *
   Za Twe obelgi, męki, zelżywości, *
   Któreś ochotnie, Syn Boga jedyny, *
   Cierpiał bez winy!

LAMENT DUSZY NAD CIERPIĄCYM JEZUSEM

1. Jezu, od pospólstwa niezbożnie *
   Jako złoczyńca z łotry porównany, *
   Jezu mój kochany!
2. Jezu, przez Piłata niesłusznie *
   Na śmierć krzyżową za ludzi skazany, *
   Jezu mój kochany!
3. Jezu, srogim krzyża ciężarem *
   Na kalwaryjskiej drodze zmordowany, *
   Jezu mój kochany!
4. Jezu, do sromotnego drzewa *
   Przytępionymi gwoźdźmi przykowany, *
   Jezu mój kochany!
5. Jezu, jawnie pośród dwu łotrów *
   Na drzewie hańby ukrzyżowany, *
   Jezu mój kochany!
6. Jezu, od stojących wokoło *
   I przechodzących szyderczo wyśmiany, *
   Jezu mój kochany!
7. Jezu, bluźnierstwami od złego, *
   Współwiszącego łotra wyszydzany, *
   Jezu mój kochany!
8. Jezu, gorzką żółcią i octem *
   W wielkim pragnieniu swoim napawany, *
   Jezu mój kochany!
9. Jezu, w swej miłości niezmiernej *
   Jeszcze po śmierci włócznią przeorany, *
   Jezu mój kochany!
10. Jezu, od Józefa uczciwie *
    I Nikodema w grobie pochowany, *
    Jezu mój kochany!

Bądź pozdrowiony, bądź pochwalony, *
Dla nas zmęczony i krwią zbroczony. *
Bądź uwielbiony! Bądź wysławiony! *
Boże nieskończony!

ROZMOWA DUSZY Z MATKĄ BOLESNĄ

1. Ach, Ja Matka boleściwa, *
   Pod krzyżem stoję smutliwa, *
   Serce żałość przejmuje.
2. O Matko, niechaj prawdziwie, *
   Patrząc na krzyż żałośliwie, *
   Płaczę z Tobą rzewliwie.
3. Jużci, już moje Kochanie *
   Gotuje się na skonanie! *
   Toć i ja z Nim umieram!
4. Pragnę, Matko, zostać z Tobą, *
   Dzielić się Twoją żałobą *
   Śmierci Syna Twojego.
5. Zamknął słodką Jezus mowę, *
   Już ku ziemi skłania głowę, *
   Żegna już Matkę swoją!
6. O Maryjo, Ciebie proszę, *
   Niech Jezusa rany noszę *
   I serdecznie rozważam.

Któryś za nas cierpiał rany, *
Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami!

Któryś za nas cierpiał rany, *
Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami!

Któryś za nas cierpiał rany, *
Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami!

opr. mg/mg