Pod prąd - ukazała się biografia Wandy Półtawskiej

Dziennikarz, który słyszy od swojego przyszłego bohatera, że jego poprzednia książka jest nudna i pomija najważniejsze sprawy, a na dodatek twierdzi, że dziennikarze kłamią i służą diabłu, jest w bardzo trudnej sytuacji. Jednak Tomasz Krzyżak nie przestraszył się trudności i niezrażony odmową, napisał biografię Wandy Półtawskiej.

Książka "Wanda Półtawska. Biografia z charakterem" ukazała się nakładem Wydawnictwa WAM.

W sytuacji odmowy współpracy dziennikarz zbiera i skrzętnie bada wszelkie dokumenty, czyta publikacje, wywiady, wspomnienia, ogląda filmy i zdjęcia, pieczołowicie rekonstruuje zaginiony świat, rozmawia ze świadkami, w tym współwięźniarkami, znajomymi, przyjaciółmi, godząc się na "białe plamy". W efekcie powstał portret niekompletny, wiele zagadnień pozostaje w sferze domysłów, ale dzięki swej determinacji Krzyżak ocalił kilka świadectw (trzy z jego rozmówczyń nie doczekały ukazania się książki). Mimo "białych plam" - kilka z nich planowo nie zapełnionych, związanych z życiem prywatnym dr Półtawskiej - nawet ten niekompletny portret porusza i wstrząsa.

Sama dr Półtawska jest świadoma, że jej życie starczy na obdzielenie kilku osób, gdyż zwykła egzystencja Wandy Wojtasikówny, córki skromnego urzędnika pocztowego z Lublina, osiągnęła najwyższy poziom dramatyzmu w obliczu absolutnego zła, jakim było zderzenie i bycie ofiarą niemieckiego bestialstwa w czasie II wojny światowej.

Autor rysuje linię życia swojej bohaterki od dzieciństwa, poprzez dramatyczne lata wojny, zaangażowanie w konspirację, aresztowanie, okrutne śledztwo i uwięzienie w Ravensbrück, w którym dodatkowo stała się obiektem zbrodniczych eksperymentów medycznych, poprzez jej powojenny los - studia, małżeństwo z filozofem Andrzejem Półtawskim, urodzenie dzieci, niestrudzoną walką o życie nienarodzonych, zwłaszcza po wprowadzeniu w 1956 r. prawa zezwalającego na aborcję. To życie nieustraszonej kobiety, która do końca nie pozbyła się syndromu poobozowego, cierpiącej na napady strachu na dźwięk języka niemieckiego, widoku psów lub sukienki w paski.

Szczególną uwagę, co zrozumiałe, poświęca Krzyżak przyjaźni małżeństwa Półtawskich z "bratem", ks. Karolem Wojtyłą, późniejszym metropolitą krakowskim i papieżem. Podkreśla tajemnicze przeświadczenie przyszłego papieża o tym, że Duśka była "za mnie" w obozie koncentracyjnym oraz że po poinformowaniu go, że jest byłą więźniarką, nastąpiła zmiana tonu w obustronnych relacjach, nawiązał się kontakt, w którym, jak sama to określiła, czuło się troskę o człowieka. "W jego stosunku do mnie było od tej chwili (gdy dowiedział się, że była w Ravensbrück) coś, co mnie szczególnie wzruszało i przybliżało. Taka nuta słyszana w dzieciństwie, coś jakby echo głosu mojego ojca. (...) Ta nuta ojcowska narastała z biegiem lat". Ta przyjaźń miała konkretny wymiar, Karol Wojtyła czerpał w doświadczeń lekarki - psychiatry, która miała ogromne doświadczenie w pracy z małżeństwami i rodzinami - obydwoje pracowali niestrudzenie na polu walki o godność osoby.

Dziennikarz pieczołowicie analizuje wpływ dr Półtawskiej na myśl Karola Wojtyły, na jego nauczanie, twórczość poetycką, próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy miała wpływ na nominacje biskupów i informowała go o trudnych sprawach personalnych w Kościele. Opisuje też wspólnie pobyty małżeństwa Półtawskich z "bratem" w Beskidach, a także kontrowersje, które powstały po ukazaniu się "Rekolekcji beskidzkich", złożonych z listów Jana Pawła i niepokojów, jak ta publikacja może wpłynąć na proces beatyfikacyjny nie żyjącego już od czterech lat papieża.

Dzięki wnikliwej pracy Krzyżaka powstała książka o niezwykłej kobiecie, łączącej oschłość i macierzyńską czułość, wyłania się z niej także wiodąca linia jej życia. W domu, zwłaszcza ze strony ojca, później w szkole u urszulanek i harcerstwie, otrzymała wiarę, mocne podstawy i wartości, które dały jej siły, by się bestialstwu i upadkowi człowieczeństwa okresu II wojny przeciwstawić i ocalić swoje człowieczeństwo w ekstremalnych warunkach. Już jako młoda dziewczyna miała głęboką intuicję kim jest człowiek, jakie jest jego znaczenie oraz godność, która się z tym wiąże. Ta wiedza musiała jej dodawać sił w czasie bestialskiego śledztwa, gdy, jak mówił przesłuchujący ją gestapowiec "milczała jak osioł" i później, w obozie, gdy nie bała się przeciwstawić najbardziej zwyrodniałej strażniczce. Pogłębiła później swą intuicję gruntownymi studiami medycznymi i filozoficznymi, to ona określiła jej drogę zawodową i była ważnym spoiwem relacji z ks. Karolem Wojtyłą.

"Myślę, że powinieneś światu pokazać godność człowieka i jego ciała, żeby pokazać prawdę o człowieku. To, że jesteś papieżem jest wielką szansą dla świata" - napisała do Jana Pawła II po jego wyborze. "Byłaś i nadal jesteś moim 'ekspertem' osobistym od 'Humanae vitae'. (...) W kontekście tego 'eksperta' wchodzą różne sprawy, którymi de facto się zajmowałaś i na których się znasz, problem etycznej regulacji poczęć, wychowanie młodzieży 'do miłości' , medycyna pastoralna" otrzymała odpowiedź. Walka o człowieka to dziś w praktyce walka o rodzinę i życie - tak widzieli swoje powołania "siostra" i "brat".

Całe życie dr Półtawskiej było dawaniem świadectwa tej prawdzie oraz sprzeciwem wobec wypaczonemu obrazowi człowieczeństwa, propagowanym przez Niemców i ich narodowy socjalizm, zaś po wojnie przez marksizm i jego przepoczwarzone, lewicowe nurty. Szła pod prąd cywilizacji śmierci. To dodaje jej niezwykłej energii i decyduje o temperaturze zaangażowania. Jej praca ma konkretny, bezcenny wymiar - uratowała przed aborcją tysiące ludzkich istnień. Ona zajrzała w otchłań zdegradowanego człowieczeństwa, dlatego, choć zazwyczaj oschła i z dystansem, potrafi powtarzać pacjentom w poradni: "Dlaczego nie jesteś święty? Masz szansę. Masz szansę. Jesteś człowiekiem, nie jesteś zwierzęciem".

Pierwszy, więc najtrudniejszy, niekompletny szkic portretu dr Półtawskiej, przesłanie jej życia, staje się dla odbiorcy czytelne. Matka tysięcy uratowanych dzieci jest niewdzięcznym "obiektem" do opisania, ale upór i konsekwencja Tomasza Krzyżaka został nagrodzony - czytelnik zapoznał się z niezwykłą kobietą. Z niezwykłym charakterem.

Tomasz Krzyżak, Wanda Półtawska. Biografia z charakterem, Wydawnictwo WAM, Kraków 2017.

Alina Petrowa-Wasilewicz / Warszawa