Rządowa strategia na ratunek dzietności? Socjolog: konsensus musi być ponad podziałami

„Jestem przekonana, że już jesienią strategia demograficzna powinna zostać przyjęta przez rząd” – tak na początku sierpnia w Programie I Polskiego Radia powiedziała minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg. Projekt dokumentu udostępniono do konsultacji w czerwcu ubiegłego roku.

Wśród priorytetowych kierunków interwencji są programy prorodzinne z Polskiego Ładu, takie jak Rodzinny Kapitał Opiekuńczy czy Maluch Plus, a także ułatwienia dla młodych kredytobiorców i osób budujących małe domy. Strategia przewiduje ponadto realizację nowych inicjatyw wspierających elastyczność i stabilność rynku pracy oraz poprawę jakości ochrony zdrowia. Chodzi m. in. o możliwość wyboru elastycznej formy pracy dla kobiet w ciąży oraz rodziców dzieci do lat 4. Mieliby oni także gwarancję pracy w zmniejszonym wymiarze godzin. Inna z propozycji zakłada ochronę przed zwolnieniem dla obojga rodziców czy dalsze ograniczanie liczby umów zawieranych na czas określony – w sumie to maksymalnie 15 miesięcy. W ramach polityki zdrowotnej proponuje się utworzenie modelowego centrum zajmującego się zdrowiem prokreacyjnym.

Dr hab. Robert Szwed (KUL) pozytywnie ocenia sam fakt tworzenia Strategii Demograficznej przez rząd. Jak twierdzi, to pokazuje, że władza poważnie traktuje problem demografii. Jednocześnie socjolog przyznaje, iż praktyka wdrażania zmian może okazać się trudna. Rozmówca Family News Service argumentuje, że w przypadku programu Rodzina 500+ nie udało się osiągnąć celu prodemograficznego w ciągu kilku lat. Według prognoz, ludność naszego kraju zmniejszy się w tym roku o 80 tys. osób do 37,5 mln ludzi. GUS szacuje, że w 2050 roku populacja Polski spadnie do niespełna 34 mln.

W listopadzie ubiegłego roku wiceminister rodziny i polityki społecznej Barbara Socha powiedziała Family News Service, że realną perspektywą jest osiągnięcie dzietności na poziomie 1,7-1,8 w ciągu 20 lat. Dr hab. Robert Szwed przekonuje jednocześnie, że ten cel nie może przesłonić problemu odwróconej piramidy demograficznej, czyli tego, że coraz mniej dzieci i osób młodych będzie w przyszłości pracować na rosnące grono emerytów. Obecnie na 3-4 pracujących przypada 1 emeryt. Ale już za 20-30 lat perspektywa ma być zupełnie inna – 1,3 pracownika będzie pracowało na 1 emeryta. „A więc pytanie czy diagnoza kryzysu, która mówi o tym, że należy poszerzać tę bazę [piramidy], wystarczy w sytuacji, gdy zwiększa nam się dramatycznie liczba osób w wieku poprodukcjnym” – zastanawia się ekspert z KUL. W jego ocenie, wydaje się, iż rządowa strategia idzie w kierunku głównie rozwoju programów prorodzinnych, a także rozwiązań zwiększających elastyczność rynku pracy. „To ukłon w kierunku kobiet, które mogłyby łączyć pracę zawodową z wychowaniem, z drugiej strony problemy rynku mieszkaniowego. To wszystko są bardzo dobre plany, ale póki co nie są realizowane albo idą z ogromnym oporem – na przykład w wymiarze mieszkalnictwa” – argumentuje dr hab. Robert Szwed. Zdaniem socjologa, pozostaje jeszcze drugi filar działań, związany z aktywizacją zawodową osób w wieku poprodukcyjnym. Ale – jak stwierdza nasz rozmówca – w tym kontekście już niemal wszystkie siły polityczne w Polsce odżegnały się od pomysłu wydłużenia wieku emerytalnego.

Ekspert zwraca również uwagę na fakt, że problem niskiej dzietności nie występuje np. u Polek, które wyemigrowały do Wielkiej Brytanii. Ten wskaźnik wynosi tam ponad 2, a to oznacza zastępowalność pokoleń. Socjolog z KUL uważa, że w tym kontekście w Polsce zbyt mało mówi się o znaczeniu spokoju i porozumienia społecznego. Częściej – dodaje ekspert – mamy jednak do czynienia z poczuciem niestabilności i doraźności pewnych dodatków, które mogą być dane, a później odebrane. „Czas przyjąć nie tylko jakąś strategię w ramach określonej koalicji politycznej. Należy przyjąć rozwiązanie, które byłoby ponad podziałami politycznymi. Wtedy mielibyśmy pewność i przyczynek do ustanowienia stabilności, pełnej i pewnej strategii, która będzie realizowana nie na przestrzeni jednej, czy dwóch kadencji – jak w przypadku obecnych rządów – tylko w perspektywie wielu kadencji, bo taka powinna być polityka demograficzna” – akcentuje dr hab. Robert Szwed. W jego ocenie Strategia Demograficzna 2040 powinna też odnieść się do skutków wojny na Ukrainie, w tym dużej liczby uchodźców zza wschodniej granicy, którzy zasilą rynek pracy, ale z drugiej strony wpłyną na rynek mieszkaniowy.

Naukowiec z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego jest zdania, że zakładany przez rządzących wzrost dzietności do wskaźnika 1,7-1,8 jest możliwy w ciągu 20 lat, o ile wokół działań prodemograficznych zostanie zbudowany konsensus wszystkich stron sceny politycznej. „Jeśli będziemy to konsekwentnie realizowali, nie tyle poprzez jakieś doraźne akcje, ale systemowe rozwiązania, które wzmocnią rodziny i pracowników, wtedy przyniesie to spodziewany efekt” – mówi dr hab. Robert Szwed. Jak dodaje, w tym celu konieczna jest również aktywizacja zawodowa osób na emeryturach, mogących wesprzeć rynek pracy. „Inaczej ten wzrost dzietności, o którym optymistycznie mówimy, będzie trwał znacznie dłużej i może pojawi się za 40-50 lat” – konkluduje socjolog.