Składki i zabytki. Gdzie trafiają pieniądze z Funduszu Kościelnego?

Utworzony w 1950 r. Fundusz Kościelny miał być rekompensatą za skonfiskowany majątek wspólnot wyznaniowych. Jednak ani w czasach komunistycznych, ani teraz jego wysokość nie ma związku z wartością dawnych kościelnych nieruchomości pozostających do dziś w rękach państwa. Jego wysokość jest co roku ustalana przez aktualne władze i wpisywana jako jedna z pozycji do ustawy budżetowej.

Z Funduszu finansowane są składki emerytalne i  zdrowotne osób duchownych różnych wyznań (najwięcej jest tych katolickich, ale Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, które odpowiada za relacje państwa z kościołami publikuje dane zbiorczo, bez podziału na poszczególne wyznania). Składki mają wysokość składek płaconych przez osobę dostającą płacę minimalną. Zatem ich wysokość rośnie razem ze wzrostem najniższej pensji. W związku z tym z roku na rok rośnie Fundusz Kościelny.

Trzeba dokładać

W większości przypadków Fundusz pokrywa 80 proc. składki duchownego. Wyjątkiem są osoby bez dochodów, np. siostry klauzurowe i misjonarze. W ich wypadku cała składka jest opłacana z Funduszu. Z kolei księża mający pensje np. jako katecheci, albo kapelani wojskowi opłacają składki sami, nie korzystając z Funduszu. Często zdarza się, że zaplanowany na dany rok Fundusz okazuje się za niski i składki trzeba dofinansować z rezerwy celowej. Emeryturę finansowaną z Funduszu dostaje się po ukończeniu 75. roku życia. Według mediów, wynosi ona średnio 2,5 tys. zł. Od 65. roku życia duchowny dostaje normalną emeryturę z ZUS, zwykle 1,6 tys. zł.  

Oprócz składek, Fundusz może służyć do finansowania renowacji zabytków kościelnych i prowadzonej przez wspólnoty wyznaniowe działalności społecznie użytecznej, czyli np. charytatywnej lub edukacyjnej. To jednak stosunkowo niewielka część całej kwoty. W XXI w. przynajmniej 80 proc. Funduszu przeznaczano na składki. Do 2018 r. 4-krotnie odsetek ten przekroczył 90 proc., a dodatkowo w latach 2010-2015 wynosił on równe 100 proc. Oznacza to, że cały Fundusz Kościelny służył do sfinansowania ubezpieczeń społecznych. Nie pokrył ich w całości. W 2010 r. trzeba było dołożyć 4,6 mln zł, 2 lata później 2,1 mln zł, a później więcej. Między 2013 r. a 2018 r. dodatek wynosił 21-38 mln zł, z wyjątkiem 2015 r., kiedy dołożono niecałe 10 mln zł.

Dach w Zuzeli, gaśnice w Jaworze

W 2023 r. wysokość Funduszu zaplanowano na 216 mln zł. Z tej kwoty 11 mln zł zostało rozdzielone przez MSW na remonty i renowacje zabytkowych budynków kościelnych. Można było wnioskować o maksymalnie 200 tys. zł. Większość środków trafiło lub trafi do instytucji katolickich. 140 tys. zł dostaną łącznie trzy parafie prawosławne, a 450 tys. zł otrzymają kościoły ewangelicko-augsburskie. I tak, katolicka parafia w Skarszewach na Pomorzu wyremontuje zabytkowy zegar na wieży średniowiecznego kościoła. Dostanie na ten cel 50 tys. zł. Dwukrotnie więcej otrzyma parafia pw. Wszystkich Świętych w Warszawie. W świątyni, która w czasie wojny sąsiadowała z gettem i była ośrodkiem pomocy dla Żydów wyremontowano już zapuszczone przez wiele lat podziemia, ale potrzeba ratunkowej renowacji fasady. W klasztorze dominikanów w Jarosławiu 60 tys. zł posłuży do odnowienia polichromii i innych elementów wystroju kościoła. Luterańska parafia z Sorkwit dostanie 140 tys. na konieczne remonty. 40 tys. zł posłuży do unowocześnienia systemu przeciwpożarowego w drewnianym ewangelickim kościele w Jaworze wpisanym na listę światowego dziedzictwa UNESCO, a 90 tys. zł pomoże odnowić wnętrze ewangelicko-augsburskiej świątyni w Świdnicy .

Dwa lata wcześniej na działalność społeczną kościołów i renowację zabytków przeznaczono łącznie 11,6 mln zł z Fundusz Kościelnego. Dotację uzyskał m.in. remont dachu kościoła w Zuzeli (rodzinna miejscowość prymasa Stefana Wyszyńskiego), prace w budynku siedziby Polskiej Rady Ekumenicznej i naprawa w Prawosławnym Domu Opieki św. Stefana w Jeleniej Górze. Wysokość całego Funduszu w 2021 r. wyniosła 210 mln zł, z czego składki na ZUS pochłonęły 182 mln zł.

Tabele za: Ł. Bernaciński, „Wydatkowanie środków fundusz kościelnego w XXI w.”, Łódzkie Studia Teologiczne nr 28 (2019)