Społeczna funkcja pieniądza

Pieniądz spełnia ważną rolę w życiu ludzi. Dzięki niemu możemy wymieniać się dobrami i usługami. Dzięki istnieniu pieniądza możemy też wycenić wartość naszej pracy i wartość produktów, których potrzebujemy do naszego funkcjonowania. Dzięki instytucji pieniądza możemy wreszcie odkładać na przyszłość wytworzony przez nas dochód. Ale wpływ pieniądza na nasze życie nie ogranicza się tylko do jego funkcji ekonomicznych. Pieniądz wpływa też mocno na nasze życie społeczne. Przede wszystkim dlatego, że stopniowo, wraz z upowszechnieniem się pieniądza w dzisiejszym rozumieniu tego słowa, zaczęły powstawać też instytucje finansowe, które wpłynęły na życie społeczne. Ale pieniądz oddziałuje też na nasze zachowania społeczne, mocno zmieniając społeczeństwo. Szczególnie dobrze widać to w ostatnich czasach.

Jak pieniądz budował społeczeństwo

Ekonomia bardzo mocno wpływa na życie społeczeństw. To, jak wyglądają relacje między producentami i konsumentami albo między pracodawcami i pracownikami, bardzo mocno oddziałuje na to, jak kształtują się stosunki społeczne w danym państwie. A na relacje ekonomiczne bardzo mocno wpłynęło wynalezienie pieniądza. Upowszechnienie się pieniądza pozwoliło nie tylko na rozwój ekonomiczny społeczeństwa, ale ułatwiło też ugruntowanie się pierwszych struktur państwowych. Przede wszystkim istnienie pieniędzy w postaci kruszcowych monet ułatwiło zbieranie podatków i przez to zwiększyła się skuteczność władzy państwowej. Ale wraz z upowszechnieniem się wynalazku pieniądza zaczęły stopniowo powstawać nowe instytucje. To właśnie na podłożu więzów finansowych między ludźmi powstają takie instytucje jak banki, zakłady ubezpieczeniowe, giełdy czy fundacje. Pozwalają one na rozwój nie tylko działalności ekonomicznej (np. dzięki kredytowi bankowemu), ale i społecznej (wsparcie poprzez fundacje).

Wraz z rozwojem społecznym wpływ pieniądza na funkcjonowanie państwa stawał się coraz większy. Pieniądz stopniowo zaczął spełniać ważną funkcję w budowaniu i zarządzaniu społeczeństwem. Przede wszystkim stanowi on ważne źródło informacji o stanie ekonomicznym państwa. Na podstawie informacji związanych z obiegiem pieniądza w społeczeństwie rządzący mogą budować swoją politykę ekonomiczną i społeczną w państwie. Szczególnie duże znaczenie zaczęło to mieć w momencie, kiedy państwa mocniej zaangażowały się w życie gospodarcze tworzących je narodów. Bardzo mocny wpływ na państwo miało powstanie sektora finansowego, którego rozwój był związany właśnie z upowszechnieniem się najpierw pieniądza kruszcowego, a później papierowego. Dzięki powstaniu banków, a później innych instytucji finansowych, jak giełdy czy towarzystwa ubezpieczeniowe, zwiększyły się możliwości obrotu kapitałem, a to znacznie zwiększyło możliwości rozwoju ekonomicznego społeczeństwa. W tej sytuacji rola państwa w gospodarce, jako regulatora coraz bardziej rozbudowanego życia ekonomicznego, musiała stać się większa.

Pieniądz wpłynął na myślenie ludzi

W przeciągu wieków pieniądz miał na nas wpływ nie tylko pośredni, poprzez instytucje finansowe czy politykę państwa. Od czasu powstania pierwszych kruszcowych monet pieniądz oddziaływał bezpośrednio na nasze zachowania w życiu prywatnym i społecznym. Mówi o tym ekonomia behawioralna, coraz szybciej rozwijająca się interdyscyplinarna dziedzina nauki. Ekonomiści behawioralni podkreślają, że pieniądz pozwolił na wycenę naszej pracy i produkowanych przez nas dóbr. A to wpłynęło w znaczny sposób na nasze podejście do pracy. Pieniądz zaczął spełniać funkcję motywacyjną. Chęć posiadania jego większych ilości stała się jednym z ważniejszych powodów do zwiększenia wydajności pracy. A wydajniejsza praca poszczególnych osób rzutowała na postęp całego społeczeństwa. Dzięki wydajniejszej pracy możemy liczyć na bardziej dopracowane produkty czy bardziej nas satysfakcjonujące usługi.

Jak podkreślają ekonomiści badający motywacyjną funkcję pieniądza, chęć zarabiania większych ilości pieniędzy skłoniła też ludzi do zwiększania umiejętności poprzez intensywniejsza edukację. A jak wskazują m.in. raporty OECD, lepiej wyedukowani obywatele mogą podejmować lepsze decyzje w ramach systemu demokratycznego. Wpływ pieniądza na nasze zachowanie jest bardzo głęboki, zwłaszcza w ostatnim czasie. We współczesnym świecie pieniądze określają nie tylko nasze możliwości ekonomiczne, ale i nasz status społeczny, sposób, w jaki jesteśmy postrzegani. Pieniądze są więc bardzo mocnym regulatorem naszych działań. Kształtują one nasze myślenie, nasz model konsumpcji. Olbrzymi wybór dóbr, wszechobecna reklama, ale też szybkie zużywanie zasobów naturalnych czy wielka ilość śmieci są pochodną właśnie naszego zachowania, na które wpływa myślenie formatowane przez pieniądze.

Zapanować nad rolą pieniądza

Pieniądz ma na tyle duży wpływ na życie społeczeństw, że powoduje powstawanie także negatywnych zjawisk. Potrzeba pieniędzy może motywować jednostki też do działań o negatywnym wpływie na innych ludzi. Może ona zachęcać do omijania norm społecznych (nieuczciwa sprzedaż) lub wręcz łamanie prawa (kradzież, oszustwo) w celu ich zdobycia. Specyficznym zjawiskiem związanym z wpływem pieniądza na nasze myślenie (np. pojawienie się uczucia chciwości) jest korupcja. Przecenianie wartości pieniądza przez osoby odpowiedzialne za ważne decyzje może sprawić, że na decyzję takiej osoby wpływają nie regulacje prawne, ale pieniądze przekazywane w formie łapówki. Korupcję w większości krajów świata traktuje się jako poważny problem społeczny, a jak wskazują badania Trasparency International, organizacji pozarządowej zajmującej się badaniem i zwalczaniem korupcji, wysoki poziom korupcji wpływa negatywnie na rozwój ekonomiczny.

Negatywne zjawiska związane ze złym myśleniem o pieniądzach wpływać mogą na osłabienie solidarności międzyludzkiej, potrzebnej do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Zbyt intensywne dążenie do zysku może zachęcać nie tylko do łamania norm społecznych, ale i powodować pojawienie się rozwarstwienia społecznego. A zbyt duże różnice między ludźmi mogą prowadzić do konfliktu między nimi i zaburzenia porządku społecznego. O tego typu problemach pisze chociażby amerykański noblista, Paul Krugman. Trzeba jednak pamiętać, że negatywny wpływ, jaki złe myślenie o pieniądzu ma na społeczeństwo, nie wynika z jego charakteru, ale z ludzkich słabości. Dlatego negatywna rola pieniądza może być ograniczona przez pozytywne działanie autorytetów danego społeczeństwa, które nie tylko przeciwdziałają zbyt dużemu rozwarstwieniu społecznemu, ale i edukują społeczeństwo o prawdziwym sensie istnienia instytucji pieniądza.

Bartosz Bartczak

Masz pytania lub uwagi do tego tekstu? Przekaż je nam poprzez poniższą ankietę lub przez e-mail.

Czytasz III artykuł z serii "Pieniądz". Przeczytaj pozostałe