Szkolny program wychowawczy

Priorytet w wychowaniu młodego człowieka powinien mieć dom rodzinny. W nim przede wszystkim kształtuje się jego charakter, przekazywany jest system wartości. Pierwszymi współpracownikami w dziele wychowania są nauczyciele, którzy wychowują zarówno poprzez własne postawy i codzienne zachowania, jak i celowe działania wychowawcze. Te ostatnie powinny mieć na uwadze to, aby zarówno treści przyswajanego przez uczniów materiału, jak i sposób przekazu uwzględniały najpełniejszy rozwój młodego człowieka: kształcenie intelektu, rozwój uczuć i emocji, rozwój sfery duchowej, a także kształcenie sprawności ruchowej i dbałość o zdrowie. Tak rozumiane działania wychowawcze będą możliwe do zrealizowania przez szkołę wówczas, jeśli rada pedagogiczna będzie miała wspólną wizję wychowania, a oddziaływania wychowawcze będą zbieżne.

Wizja powinna być powiązana zarówno z teorią wychowania, poprzez odniesienie się do konkretnej koncepcji pedagogicznej, jak i rzeczywistością danej szkoły. Powinna uwzględniać uwarunkowania danej szkoły: kulturowe, historyczne, religijne, etyczne nauczycieli, uczniów i ich rodziców. Wizja jest podstawą do stworzenia szkolnego programu wychowawczego. Powinna go cechować:

• zwartość koncepcyjna (podstawa ideowa, spójność myśli na wszystkich etapach procesu wychowawczego),
• celowość (jasno sprecyzowane cele główne i pośrednie wychowania),
• zasięg oddziaływań (zaangażowanie w pracę wszystkich wychowawców i nauczycieli z wyraźnie określonymi rolami),
• atrakcyjność form (różnorodność, świeżość pomysłów).

Określenie w wychowaniu zasad, wyjście od nich i kierowanie się nimi uchroni przed dowolnością i przypadkowym wyborem działań wychowujących, i pozwoli uniknąć tych, które nie sprzyjają integracji osobowości.

Najistotniejsza w programie wychowawczym jest treść wychowawczego przekazu. Musi ona być prawdziwa, zgodna z zasadami moralnymi, adekwatna do wieku ucznia i możliwości odbioru. Metody przekazu treści wychowawczych powinny być przede wszystkim metodami czynnymi, mobilizującymi uczniów do działania.

Aby stworzyć szkolny program wychowania niezbędne jest, aby rada pedagogiczna jasno sprecyzowała cele wychowania. Cele nadają kierunek, w jakim powinien zmierzać wychowawca w procesie wychowania. Informują, jak się powinien się zachować wychowanek obecnie i w przyszłości.

Szkolny program wychowania powinien uwzględniać: cechy uczniów - te jakie posiadają i jakie chcemy ukształtować - oraz wychowujących nauczycieli. Szkoła powinna sobie odpowiedzieć na pytanie: jaki powinien być nauczyciel jako wychowawca w tej szkole? Jakie jest jego miejsce i zadania w odniesieniu do stworzonego programu.

Sformułowane przez radę pedagogiczną cele powinny być przetworzone na konkretne zadania w ten sposób, aby ich wykonanie mogło być zmierzone.

Sesja

1. Chciałbym, aby nasz wychowanek w przyszłości..... (indywidualnie na karteczkach samoprzylepnych, delikatna muzyka - potem przylepiają do planszy zbiorczej - prowadzący dokonuje kategoryzacji i odczytuje).

Prowadzący mówi: Wychowanie to skomplikowany proces kształtowania dojrzałej osobowości człowieka, w którym świadomie powinni brać udział przede wszystkim rodzice i szkoła. Szkoła jest krytykowana m.in. za to, że nauczyciele ograniczają się do przekazywania wiadomości, a nie wychowują. Trzeba jednak też dopowiedzieć, że istnieje w szkole grono zaangażowanych nauczycieli - wychowawców, którzy z właściwym sobie wyczuciem wybierają za cel swoich działań to, co służy pełnemu rozwojowi ucznia. Cel ten jednak może być osiągnięty dopiero wówczas, kiedy nauczyciele wspólnie ustalą program wychowawczy, biorąc pod uwagę realia danej szkoły. Szkole nie wystarcza już twórcza spontaniczność w dziedzinie wychowania. Jak ta współpraca ma wyglądać? Co należy brać pod uwagę? Na jakie pytania ma odpowiedzieć rada pedagogiczna, stawiająca sobie za cel wychowanie?

Na te pytania będziemy starali się dzisiaj odpowiedzieć - najpierw poprzez symulowaną dyskusję. Wyobraźmy sobie szkołę, która otrzymała za zadanie stworzenie szkolnego programu wychowawczego. Dyrektor szkoły powołał zespół nauczycieli, który właśnie odbywa robocze zebranie nt.: Nauczyciel a wychowanie w naszej szkole. Czy i jak powinniśmy wychowywać?

Czas: 10 min.

2. Prowadzący zaprasza 8 osób do symulacji dyskusji. Każdej osobie wręcza pisemną instrukcję charakteryzującą stanowisko, jakie ma prezentować w dyskusji. Przewidziane są cztery różne stanowiska - każdego bronią dwie osoby. Przygotowanie do symulacji jest indywidualne. Reszta rady pedagogicznej stanowi publiczność. W czasie, kiedy ochotnicy zapoznają się z instrukcją, prowadzący dzieli "publiczność" na mniejsze grupy i informuje, że po symulacji każda grupa będzie miała za zadanie przetransponować wysłuchaną dyskusję w piktogram, znak rysunkowy. Mogą to być symbole graficzne, hasła, znaczące zwroty. Grupy mają przedstawić to, co było najbardziej interesujące czy kontrowersyjne w dyskusji.

Kiedy piktogramy są gotowe, reprezentanci grup je przedstawiają i wywiązuje się rozmowa na temat poruszanych w czasie symulacji problemów.

Instrukcja 1.

Próbujesz wychowywać na lekcjach, ale często nie wiesz jak. Uważasz, że same treści oddziałują wychowawczo. Jeśli uczniowie poznają treści historyczne, społeczne i moralne, to sprawa wychowania jest załatwiona. Nie widzisz potrzeby podejmowania na lekcji czynności swoiście wychowawczych, odwoływania się do doświadczeń uczniów i wprawiania ich do działań prospołecznych. Osobiste przeżycia i przekonania nauczyciela w wychowaniu nie odgrywają wielkiej roli. Omawiasz przyjęte w społeczeństwie zasady moralne i normy, ale bez osobistego i emocjonalnego zaangażowania. Czasem trzeba co innego mówić, aniżeli się myśli.

Instrukcja 2.

Jesteś nauczycielem dążącym do wolności i niezależności, wychowujesz na lekcjach tak jak sam uważasz, że jest najlepiej. Traktujesz siebie jako osobę wolną, niezależną od poglądów innych. Kierujesz się swoją własną moralnością i własnym doświadczeniem. Nie uważasz, że w wychowaniu są potrzebne normy moralne. Nie jest ci potrzebny dorobek pedagogiki i psychologii w dziedzinie wychowania. Dotychczasowa pedagogika i psychologia według ciebie są dziś niewiele warte. Trzeba tworzyć niezależną, nowoczesną pedagogikę pozwalającą na większą swobodę nauczycielowi.

Instrukcja 3.

Rezygnujesz z wychowania na lekcjach. Uważasz, że nauczyciel ma tylko uczyć, dostarczać wiedzy, kształtować umiejętności i nawyki. Wychowuje rodzina, środowisko, mass media. Szkoła niewiele może zrobić w dziedzinie wychowania. Niepotrzebne jest angażowanie się uczuciowe nauczyciela, ukazywanie uczniom na lekcjach swoich przeżyć. Nauczyciel ma podawać rzetelną, obiektywną wiedzę.

Instrukcja 4.

Pogłębiasz ustawicznie twoją wiedzę pedagogiczną. Jest ci potrzebna głównie do analizy konkretnych faktów i działań wychowawczych. Angażujesz się uczuciowo w wychowanie. Interesują cię przeżycia i cechy osobowe twoich wychowanków. O ile zachodzi taka potrzeba, rozmawiasz z nimi indywidualnie. Starasz się być wzorem dla swoich wychowanków. Pobudzasz uczniów do samowychowania. Szukasz kontaktu z rodzicami. Uważasz, że omawianie na lekcjach problemów wychowawczych jest sensowne.

Prowadzący podsumowując rozmowę może dodać:

W każdej klasie pracuje zwykle kilku nauczycieli. Różnią się oni w swej pracy dydaktyczno- wychowawczej. Ten brak zbieżności w oddziaływaniach wychowawczych nie sprzyja rozwojowi wychowanka. Dlatego nauczyciel w działaniach wychowawczych powinien współpracować z innymi nauczycielami, z rodzicami uczniów i innymi instytucjami bądź osobami zainteresowanymi szkołą.

Czas: 20 min.

3. Niezbędna jest wspólna wizja wychowania wypracowana przez wszystkich nauczycieli danej szkoły. Wizja oparta jest na jakiejś koncepcji człowieka, systemie etycznym nauczycieli, na teorii pedagogicznej, która w szczególny sposób jest im bliska. Jest wiele różnych teorii pedagogicznych lansowanych przez pedagogów. Ważne, aby program wychowawczy, szkoły nadając jej niepowtarzalny charakter i będąc jej wizytówką, opierał się w sposób świadomy na takiej koncepcji człowieka i na takiej etyce, która jest do zaakceptowania dla większości osób w szkole.

Prowadzący proponuje uczestnikom ćwiczenie. Dzieli ich na 5-osobowe grupy. Każda grupa otrzymuje duży arkusz papieru ze stwierdzeniami:

Grupy dokonują interpretacji ich treści i zapisują na arkuszu, a następnie wybierają reprezentanta do omówienia swej pracy. Dochodzi do dyskusji.

Prowadzący zamykając dyskusję może powiedzieć: To stwierdzenie Pitagorasa "Człowiek jest miarą wszechrzeczy" jest fundamentalną tezą w antropocentryzmie. Z kolei twierdzenie "Absolut jest miarą wszechrzeczy" jest tezą podstawową w teocentryzmie. Obydwa te twierdzenia miały duży wpływ na kształtowanie się poszczególnych koncepcji człowieka i teorii pedagogicznych. Jak wiele jest sposobów ujmowania człowieka i jego wychowania, ukazują nurty współczesnej filozofii wychowania, takie jak: marksistowski, laicki, radykalno-emancypacyjny, technologiczno-funkcjonalny, antypedagogika czy personalistyczno-chrześcijański. Powstały one jako wynik myślenia naukowego, ale również oczekiwań społecznych, indywidualnych. To, jaki nurt będzie dominował w waszej szkole, będzie zależało w dużej mierze od was samych.

Czas: 15 min.

4. Opierając się na waszej wiedzy pedagogicznej, doświadczeniu i intuicji wychowawcy oraz znajomości uczniów i ich rodziców, ustalcie główne i pośrednie cele wychowania waszej szkoły. Na rozwój jakich cech wychowanka położycie szczególny nacisk, biorąc pod uwagę fakt, że wychowanie szkolne powinno mieć na uwadze całego ucznia, we wszystkich sferach osobowości. W pracy skorzystajcie z załącznika nr 1.

Reprezentanci grup przedstawiają wyniki pracy grupy. Po dyskusji plenarnej prowadzący dokonuje z radą pedagogiczną selekcji tych celów, co do których nauczyciele są najbardziej zgodni. Zapisuje je na planszy:

Czas: 20 min.

5. Prowadzący dzieli radę pedagogiczną poprzez losowanie numerów na tyle grup, ile zostało wybranych celów głównych wychowania. Grupy mają sformułować zadania wychowawcze odpowiednio do wylosowanego celu głównego i celów pośrednich, a także odpowiedzieć na pytanie: kto, kiedy i w jaki sposób te zadania ma zrealizować? Wyniki pracy naniesione na planszy przedstawiciele grup prezentują wobec całej rady pedagogicznej (prowadzący może w miejsce relacji przedstawicieli grup przewidzieć sesję plakatową).

Czas: 25 min.

6. Prowadzący powołuje zespół redakcyjny do opracowania ostatecznej wersji programu. W ciągu tygodnia każdy uczestnik rady pedagogicznej otrzymuje egzemplarz programu w celu naniesienia nań swoich uwag, propozycji. Na kolejnym posiedzeniu rady pedagogicznej zostaną przedyskutowane uwagi do programu, który przez głosowanie zostanie ostatecznie przyjęty.

Janina Miazgowicz