Teologiczno-antropologiczne źródła atrakcyjności papieskiego przesłania...

pod red. Krystyny Chałas

WYCHOWANIE KU WARTOŚCIOM W ŚWIETLE NAUCZANIA JANA PAWŁA II

Elementy teorii i praktyki - tom III

ISBN: 978-83-7442-430-1

wyd.: Wydawnictwo JEDOŚĆ 2007

Alina Rynio

Obiektywna wartość pedagogicznego przesłania Jana Pawła II

Teologiczno-antropologiczne źródła atrakcyjności papieskiego przesłania pedagogicznego

Z moich wieloletnich badań nad pedagogicznym przesłaniem Jana Pawła II wynika, że obiektywna wartość papieskiej wizji wychowania tkwi w przyjmowanej przezeń koncepcji osoby ludzkiej zakotwiczonej w Tradycji i Słowie Bożym. Objawia ono - jak napisze T. Styczeń - "człowieka człowiekowi, prowadząc go przede wszystkim do jego własnych źródeł, do "początku", czyli do chwili, w której ukształtowa ło go w pełnym bycie "na obraz Boga [...] jako mężczyznę i niewiastę" spojrzenie stwórczej Miłości"27. Koncepcja ta odsłaniając człowieka człowiekowi -jak dalej zauważa cytowany wcześniej autor - także "po upadku", a zarazem w historycznej perspektywie odkupienia i futurologicznej wizji całkowitego spełnienia po "ciał zmartwychwstaniu" - przeniknięta jest antropologią teologiczną określaną mianem "personalizmu" z jej szczególną katolicką odmianą, zwaną "tomizmem". W rozwoju tych nauk miał właśnie swój istotny udział Karol Wojtyła - Jan Paweł II. Świadectwem tego jest choćby tylko pisana w latach 1951-53 praca habilitacyjna zatytułowana Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera oraz dwie ważne książki: Miłość i odpowiedzialność (pierwsze wydanie: 1960 r.) oraz Osoba i czyn (pierwsze wydanie: 1968 r.), czy zbiór katechez środowych Mężczyzną i niewiastą stworzył ich (Lublin 1981 r.), nie mówiąc o czternastu encyklikach.

Argumentując wyżej postawioną tezę o atrakcyjności papieskiej wizji wychowania, godzi się zauważyć, że Jan Paweł II w swych licznych encyklikach i listach, w homiliach i przemówieniach, wygłaszanych w czasie podróży do wielu krajów, akcentował zawsze znaczenie "godności osoby ludzkiej" i przedstawiał "integralną wizję człowieka" w jego jedyności i niepowtarzalności. Podkreślał przy tym, że chodzi nie o człowieka abstrakcyjnego, ale rzeczywistego, nie o gatunek ludzki, ale o człowieka konkretnego, historycznego. Chodzi o "każdego" człowieka. Każdego z osobna, który żyje w różnych wspólnotach: rodzinnych, zawodowych, towarzyskich, w społeczeństwie, w obrębie swojego narodu, w określonym państwie, w społeczności międzynarodowej. Wszystkie te wspólnoty i instytucje swoimi tradycjami, przyzwyczajeniami i samymi zasadami działania mają służyć tak pojmowanemu człowiekowi.

Tradycja jest tutaj tak istotną, ponieważ stanowi swoisty "punkt wyjścia", strukturę wartości i znaczeń, w których się przychodzi na świat. Tradycja jest dana (pomaga zrozumieć i wyjaśnić rzeczywistość) i zadana. Jeśli nie staje się aktualna w teraźniejszości, podlega wypaczeniu w postaci tradycjonalizmu, przed którym Jan Paweł II przestrzegał.

Odniesienie wychowania człowieka do Boga i ukazanie relacji i czynności wychowawczej na płaszczyźnie zbawczej pozwala dopełnić całościowy obraz człowieka i jego rozwój. W wizji tej grzech i "tajemnica nieprawości" przesądzając - zgodnie z tradycją Kościoła - o potrzebie bycia wychowywanym, do końca człowieka nie określają. Bóg, który w osobie swojego Syna dokonuje odkupienia rodzaju ludzkiego, nie tylko nie jest rywalem człowieka, ale -jak naucza Jan Paweł II - pozwala mu się w pełni zrealizować na swój obraz i podobieństwo. Człowiek stworzony na obraz Boga potrafi nieskończenie przekraczać samego siebie i powołany jest do przekraczania wszechświata²⁷.

Pedagogiczne orędzie, które głosił Jan Paweł II, jest nadal atrakcyjne i niesie nadzieję, ponieważ przedzierając się przez sztywną skorupę powszechnej mentalności, jest chrześcijańskim orędziem Kościoła, które oparte jest na tradycji wychowawczej liczącej dwa tysiące lat. "Jest ona pisana - jak czytamy w Liście papieskim Juvenum patris - przez rodziców i rodziny, kapłanów i świeckich, przez mężczyzn i kobiety, instytucje zakonne i ruchy kościelne, które zajmując się zgodnie z własnym charyzmatem pracą wychowawczą, przedłużają dzieło Boskiego wychowania, osiągającego swój szczyt w Jezusie Chrystusie" (nr 7). Sam zaś Jan Paweł II był przekonany, iż Kościół przemawia do ludzi nie tylko na mocy autorytetu, którego źródłem jest pewność zbawczej roli złożonej w depozycie otrzymanej prawdy, ale z pewności, że owa prawda jest w dzisiejszym świecie jedyną szansą ocalenia duszy człowieka, stanowi "być albo nie być" każdej osoby ludzkiej.

Kolejnym powodem atrakcyjności papieskiej pedagogii była i jest jej wrażliwość na różnorodne wartości, w tym: poznawcze, estetyczne, moralne, społeczne, religijne itp. Zasadniczo wartości te są odkrywane i poznawane, a nie wymyślane.

Aktualność tego przesłania wypływa także z faktu, iż w jego założeniach wychowanie i kultura ukierunkowują się na osobę ludzką, chcą ją upodmiotowić, ukazać prawdę o dobru.

Nadzieja na wieczną aktualność omawianej pedagogii oparta jest poza tym na wartościach takich pojęć, jak: człowiek, godność, osoba, osobowość, wychowanie, odpowiedzialność, społeczeństwo, historia. Wszystkie te pojęcia są odczytywane rozumem, a komunikowane sercem. A są one zgodne z tradycją chrześcijańską, nauczaniem ojców Kościoła i poprzedników Jana Pawła II na Stolicy Apostolskiej²⁸.

Papieska wizja wychowania jest atrakcyjna, ponieważ wychodząc z wiary dawała i daje nadzieję. Odkrywa też dziś coraz częściej zapominane wymiary wychowania, a w szczególności wymiar per-sonalistyczny, duchowy, noetyczny, moralny, kulturowy, społeczny i religijny. Ten ostatni zaznacza się w tym, że obcujemy z pedagogią żywej wiary, głęboko wiążącej człowieka z Bogiem i ludźmi w osobie Jezusa Chrystusa, jedynym Panu i Zbawicielu.

²⁷ Człowieka portret własny, w: Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. O Jana Pawła teologii ciała, Lublin 1981, s. 11.

²⁸ Jan Paweł II, Przemówienie na audiencji ogólnej 27 VII 1983, w: tenże, Nauczanie społeczne, Warszawa 1987, s. 232; por. tenże, Powołanie do życia Papieskiej Rady do Spraw Kultury. List do Kardynała Sekretarza Stanu Agostino Casaroli, Rzym 20 V 1982, w: Wiara i..., dz. cyt., s. 162; tenże, Wolność, współdziałanie, uniwersalność, służba człowiekowi - warunkami prawdziwego rozwoju kultury. Przemówienie do naukowców i przedstawicieli świata uniwersyteckiego, Madryt 03 XI 1982, w: Wiara i..., dz. cvt s. 195.

²⁹ W celu udokumentowania wystarczy przywołać Deklarację o wychowaniu chrześcijańskim Soboru Watykańskiego II przyjmującą prawdę o godności osoby jako podstawę całokształtu procesu wychowawczego.

opr. aw/aw