Jak nie wpaść w depresję

Arnold A. Lazarus, Clifford N. Lazarus, Allen Fay

JAK NIE WPAŚĆ W DEPRESJĘ

Wprowadzenie

W 1993 roku w artykule wstępnym z okazji Dnia Matki „Los Angeles Times” podał kilka porad udzielanych przez mamy i zapamiętanych przez ich dorosłe już dzieci. Oto niektóre z nich:

Nie jedz nic większego od twojej głowy.

Nie odzywaj się i siedź prosto.

Nigdy nie wychodź za muzyka.

Są to przykłady potocznych mądrości, o których wiadomo, że przekazywane są przez matki dzieciom już od pokoleń.

Nie znaczy to jednak, że są prawdziwe!

Zdumiewa fakt, jak wielu inteligentnych i postępowych ludzi, jak wiele osób, które uważają się za oczytane i wykształcone, akceptuje przesądy w znacznym stopniu utrudniające osiągnięcie szczęścia zarówno im samym, jak i ich bliskim. To właśnie dla nich napisana została ta książka.

Jeżeli na początku podróży obierzemy zły kierunek, to wcześniej czy później zgubimy drogę. Dotyczy to również tej podróży, którą nazywamy życiem. Otaczające nas nonsensy i fałszywe drogowskazy tworzą „błędne mapy” i w rezultacie wybieramy drogi, które wiodą do nikąd. Jakże często wikłamy się w schematy powodujące napięcie, depresję, lęk, poczucie winy i ból.

Jakie są najczęstsze szkodliwe przesądy prowadzące do psychicznego cierpienia? Które z pojęć i reguł, jakimi się kierujemy, uniemożliwiają w efekcie przyjęcie przyjaznej i pozytywnej postawy wobec świata? W książce tej zajęliśmy się czterdziestoma takimi szkodliwymi przesądami, którymi, jak wynika z naszej praktyki terapeutycznej, najczęściej się kierują zgłaszający się do nas pacjenci. Ludzie wyznający owe przesądy narażają się na zupełnie niepotrzebne cierpienia emocjonalne i popadają w cały szereg różnych problemów psychicznych.

Warto zwrócić uwagę, jak wiele naszych kłopotów wynika z tych samych podstawowych błędów. Niemożność osiągnięcia szczęścia, silny stres, przedłużająca się frustracja, lęki i fobie, trudności w kontaktach z innymi ludźmi, brak pewności siebie, negatywna samoocena i przesadne poczucie winy — oto niektóre z najczęstszych konsekwencji.

Jeżeli wyznajesz wiele (lub tylko niektóre) z tych szkodliwych przesądów, zachęcamy, abyś zastanowił się uważnie nad zawartymi w tej książce zasadami, gruntownie je przemyślał i pozbył się tych zatruwających życie przekonań. Jeżeli ci się uda, prawdopodobnie staniesz się szczęśliwszy, bardziej pogodzony z życiem i ubędzie ci problemów. Wierzymy, że przedstawiona tutaj — w sposób możliwie jasny — dyskusja z owymi szkodliwymi przesądami i swoiste antidota, które proponujemy, okażą się pomocne.

Na pewno zwrócicie uwagę na to, że wiele zawartych w tej książce przesądów pokrywa się ze sobą w pewnym stopniu i że niektóre wątki często się powtarzają. Jest to zabieg celowy. Powtarzanie materiału, aż do przeuczenia się, pozwala na jego lepsze zapamiętanie, przechowanie i wykorzystanie. Proszę jednak zauważyć, że chociaż w niektórych punktach zasady te wydają się identyczne, istnieją jednak pomiędzy nimi pewne, co prawda subtelne, lecz znaczące różnice, które warto wziąć pod uwagę.

Może się też wydawać, że niektóre z przesądów są ze sobą sprzeczne. Przesąd 6, na przykład, głosi, abyśmy nie obchodzili się z innymi jak z jajkiem, lecz otwarcie mówili to, co naprawdę myślimy. Z Przesądu 10 wynika natomiast, że całkowita szczerość może w efekcie przynosić szkody i dlatego traktowana jest jako szkodliwa. Podobnie, Przesąd 8 zaleca nam, aby zaspokajać potrzeby tych, których kochamy, gdy to tylko możliwe, natomiast z Przesądu 23 wynika, jak ważne jest, abyśmy dbali o siebie samych. Jednakże gdy przyjrzymy się tym przesądom dokładniej, będziemy mogli dostrzec zasadnicze różnice. Mamy nadzieję, że czytelnik zgodzi się z nami, że to, co wydaje się sprzeczne, w rzeczywistości się uzupełnia.

Niektóre z tych przesądów nie są jednak całkowicie fałszywe — to ich częściowa tylko lub połowiczna słuszność czyni je często niebezpiecznymi.

Przesądów jest wiele, ale książka ta dotyczy tylko tych, które powodują emocjonalne cierpienie i inne zaburzenia psychiczne. Nie zajmujemy się tutaj wieloma niebezpiecznymi mitami (np. „Piorun nigdy nie uderza dwa razy w to samo miejsce”) lub opiniami, które po prostu nie są prawdą (np. „Otyli mają zazwyczaj pogodne usposobienie”).

Pominęliśmy również tak rażące i oczywiste przesądy, jak na przykład: „Ponieważ mój ojciec palił, pił i żył osiemdziesiąt sześć lat, to nie ma powodu, abym rzucił palenie i uważał z alkoholem” lub „Jeżeli chcesz coś osiągnąć, to twoi podwładni muszą się ciebie bać”. Większość osób zdaje sobie sprawę, że przekonania tego typu są błędne i oddziałują destrukcyjnie. Chcieliśmy natomiast przedstawić tutaj te przesądy, z którymi cała nasza trójka dosłownie codziennie styka się w swoich gabinetach. Okazuje się, że ulegają im nawet bardzo inteligentni i wykształceni ludzie. A hołdując im, narażają się na cierpienie i zupełnie niepotrzebne problemy emocjonalne, psychologiczne i społeczne.

Spotykamy się z pacjentami wyrażającymi poglądy seksistowskie, rasistowskie i fanatyczne; te zagadnienia społeczne podejmowane są jednak często gdzie indziej i dlatego pomijamy je tutaj. Bigoteria i uprzedzenia jako efekt lęku, niewiedzy i niewłaściwego uczenia się we wczesnych fazach rozwoju są oczywiście ważnymi przyczynami cierpienia, wymagają jednak metod terapeutycznych, które wykraczają poza ramy tej publikacji.

Ludzie potrzebujący psychoterapii często myślą w kategoriach czarne — białe, mają tendencje do nadmiernego uogólniania, szufladkowania i błędnego osądzania, do przesady i wyolbrzymiania problemów oraz innych, tak zwanych, „zniekształceń poznawczych”. W przypadku konfrontacji z rzeczywistością tylko niewielu z nich jest w stanie obronić swoje stanowisko. Jednakże wiele osób nie zdaje sobie sprawy z takiego błędnego myślenia, nie zauważa błędów lub nie chce się do nich przyznać nawet wówczas, gdy wszystko na to wskazuje. Niemniej, jeżeli zapytamy ich: „Czy naprawdę uważasz, że sprawy dzielą się tylko na te dobre i te złe, czarne lub białe, słuszne bądź błędne i że nie ma wyjątków, sytuacji pośrednich i odcieni szarości?”, wiele osób odpowie, że powinniśmy tu raczej mówić o kontinuum i przyzna się do błędu, polegającego na stosowaniu skrajnych kategorii. Przeciwnie natomiast, ci, którzy otwarcie wyznają pewne przedstawione tutaj szkodliwe przesądy, będą obstawać przy ich słuszności.

Weźmy na przykład Przesąd 1: „Odpoczynek to strata czasu”. Tych, którzy z przekonaniem sądzą, że jedynym celem w życiu jest mieć wpływ, zostawić ślad, wywrzeć niezatarte wrażenie, nasza argumentacja raczej nie przekona. Również zwolennicy surowej dyscypliny nie porzucą swoich restrykcyjnych przekonań po uwagach dotyczących Przesądu 15: „Kara dobrze wpływa na dyscyplinę”. Z kolei ludzie ugodowi, starający się za wszelką cenę nie urazić innych, nie będą raczej chcieli porzucić swoich skłonności do uległości po zapoznaniu się z Przesądem 6: „Nie mów niczego, co mogłoby urazić innych” lub Przesądem 23: „Nie bądź egoistą! Najpierw pomyśl o innych”. Mamy jednak nadzieję, że uda się nam dotrzeć do tych spośród czytelników, u których szkodliwe przesądy nie zakorzeniły się jeszcze do tego stopnia, aby uniemożliwić im głębszą refleksję, przy zastosowaniu prostych zasad logicznego rozumowania.  

Czytając i wykorzystując materiał zawarty w tej książce, będziecie zapewne w stanie odkryć jeden, dwa, kilka lub może wiele przesądów, które przysparzają wam niepotrzebnych cierpień i uniemożliwiają osiągnięcie satysfakcji. Co więcej, stosując się do przedstawionych tutaj różnych antidotów, będziecie mogli oczyścić swoje myślenie, wytyczając tym samym drogę do bardziej wyważonego, psychologicznie zdrowszego i satysfakcjonującego życia.

W przypadku każdego z rozdziałów zachowujemy tę samą strukturę. Każdy przesąd ilustrowany jest Przykładem, po którym następują: Analiza, Antidota w formie autosugestii, które podważają określone przesądy, i wreszcie, na koniec każdej części, podajemy Pozytywne kontrprzekonanie. Sądzimy, że taka przejrzysta struktura ułatwi lekturę książki, jej zrozumienie, zapamiętanie przedstawionego w niej materiału i pomoże zainteresowanemu czytelnikowi wykorzystać w razie potrzeby zawarte w niej sugestie.

Osoby cierpiące na zaburzenia o charakterze psychologicznym, których myślenie nieustannie wykazuje cechę szkodliwości, nie mogą, ujmując problem realistycznie, spodziewać się osiągnięcia stanu równowagi psychicznej przez powracanie zaledwie raz na jakiś czas do paru pozytywnych myśli. Osoby te, aby uporać się ze swoimi zaawansowanymi „negatywnymi myślami o sobie”, powinny raczej postarać się najpierw wzmocnić swoje „właściwe myślenie”. Oznacza to, iż poza czytaniem i powtarzaniem zawartych w tej książce pozytywnych autosugestii oraz korygujących kontrprzesądów ważne jest także, aby aktywnie i stale wprowadzać je w czyn w rzeczywistych sytuacjach dnia codziennego.

Jedna dobra rada: za każdym razem, gdy uświadomisz sobie, że twoje myśli są szkodliwe lub negatywne, zastosuj co najmniej dwie (a najlepiej więcej) pozytywne autosugestie lub zdrowe kontrprzesądy. Pomoże ci to w wypracowaniu równowagi psychicznej. Taki umysłowy trening może się początkowo wydać dość nienaturalny, lecz po nabraniu pewnej wprawy zaczniesz w coraz większym stopniu oswajać się z pozytywnym myśleniem i coraz łatwiej osiągać stan równowagi umysłowej, dopracowując się takiego stylu życia, który ułatwi ci osiągnięcie sukcesu i wyzwoli w tobie radość życia.

opr. aw/aw