Odkrywanie duchowości w psychoterapii

James L. Griffith, Melissa Elliott Griffith

ODKRYWANIE DUCHOWOŚCI W PSYCHOTERAPII

ISBN: 978-83-7505-109-4

wyd.: WAM 2008

---

Spis treści
Duchowość w psychoterapii — psychoterapia w duszpasterstwie (Bogdan De Barbaro)	7
DWA REDUKCJONIZMY
OTWARCIE PRZEŁOMU WIEKÓW
PSYCHOTERAPIA, W KTÓREJ DO ZMIANY DOCHODZI PRZEZ WIARĘ
PSYCHOTERAPIA, W KTÓREJ WIARA JEST RESPEKTOWANA
UTOPIA NEUTRALNOŚCI
W POSZUKIWANIU NARRACJI
Podziękowania	17
Przedmowa	23
Rozdział pierwszy
JAK SŁUCHAĆ OPOWIEŚCI O ŻYCIU DUCHOWYM	27
Duchowość wyzwaniem dla terapeutów	31
Opowieść Griffa	34
Opowieść Melissy	39
Religia i duchowość: obłok niejasności	43
Porządkowanie pojęć	45
Duchowość a religia	47
Religia i duchowość: ułatwienia czy przeszkody?	48
Perspektywa „z zewnątrz” i perspektywa „od wewnątrz”	49
Układ książki	51
Cztery perspektywy poszerzające nasze rozumienie duchowości	54
Rozdział drugi
OTWARCIE DRZWI	61
Otwarcie rozmowy	63
Kiedy nie zajmować się duchowością	83
Korzyści z niepewności	85
Praca w ramach znajomego dyskursu	86
Rozdział trzeci
DUCHOWOŚĆ W METAFORZE	91
Duchowość wyraża się w języku i w relacjach	94
Relacja to coś więcej niż język	96
Kategorie form wyrazu doświadczenia duchowego	98
Formy wyrazu doświadczenia duchowegoi społeczno-biologiczne różnice	100
Nierozłączność form wyrazu doświadczenia duchowego	100
Wielokanałowe słuchanie	101
„Gra tropów” w życiu człowieka	102
Metafora	104
Słuchanie metofor	105
Jak metafory otwierają proces terapeutyczny	106
Tworzenie wielu różnorodnych metafor	108
Opracowywanie metafor	109
Poszukiwanie alternatywnych metafor	111
Metafory: od kulturowo zalecanych do osobiście wybranyh	113
Rozdział czwarty
NARRACJE DOŚWIADCZENIA DUCHOWEGO	125
Narracyjne podejście terapeutyczne	127
Opowieści i czas	133
Współtworzenie opowieści	135
Komponowanie i wybór opowieści	139
Rozdział piąty
ROZMOWY Z BOGIEM	151
Rozmowa z Bogiem	153
Dialog jako szczególna forma konwersacji	154
Znaczenie takich konwersacji	158
Wyjątkowość konwersacji z Bogiem	162
Nierównowaga władzy ogranicza możliwość zaistnienia dialogu	165
Przestrzeń dla głosu Boga	168
Przekraczanie stagnacji w dialogu	169
Dostrzeganie monologów	174
Stworzenie warunków dialogu umożliwia pojawienie się zmiany terapeutycznej	175
Poszerzenie konwersacji i wzbagacenie obrazu Boga	176
Abstrakcyjna idea czy wewnętrzna prawda	182
Lekcja duchowej zaradności: jak docierać do wewnęrznej prawdy	183
Wspomaganie intymności w relacjach	184
Rozdział szósty
DUCHOWE I RELIGIJNE PRZEKONANIA	189
Przekonania, czyli co jest prawdą lub co ma znaczenie	191
Przekonania pochodzą z opowieści bądź są przez nie uzasadniane	192
Nauka, religia i polityka jako źródła przekonań	194
Rola przekonań w dylematach człowieka	195
Przekonania a stany emocjonalne	197
Emocjonalne stany organizmu i prawdziwość przekonań	200
Kwestia przekonań w terapii	200
Praca z przekonaniami wymaga ostrożności	201
Jak działa wypowiedziane przekonanie	203
Ocena globalnego wpływu przekonań	205
Dekonstrukcja przekonań	206
Respektowanie i dostrajanie się do przekonań innych	211
Rewizja przekonań a zmiana czyjejś pozycji w relacji z Bogiem	214
Rozdział siódmy
RYTUAŁY, OBRZĘDY I PRAKTYKI DUCHOWE	221
Rytuały, obrzędy i duchowe praktyki	222
Rytuał jako symboliczne przedstawienie	223
Zdefiniowanie rytuału	225
Rytuał i communitas	226
Rytuał i liminalność	227
Obrzęd	228
Praktyka duchowa	231
Rytuał, obrzęd i praktyka duchowa: przepływ duchowości przez ciało	232
Rytuały i obrzędy a zachowania psychopatologiczne	235
Rytuały i obrzędy w terapaii	236
Praktyki duchowe w terapii	240
Rozdział ósmy
ROLA WSPÓLNOTY I SPOŁECZNOŚCI W DUCHOWOŚCI	249
Znacznie wspólnoty	252
Wspólnota jako miejsce	253
Wspólnota jako relacja	255
Polityka budowania społeczności i wspólnot	256
Wspólnoty określone przez duchowość bądź religię	261
Wspólnota duchowa może wykraczać poza granice grupy religijnej	262
Korzystanie ze wspólnot duchowych w celach terapeutycznych	267
Pomoc w odbudowywaniu duchowej wspólnoty	268
Przywracanie uczestnictwa	271
Rola wspólnoty duchowej w powrocie do równowagi po traumie czy doświadczeniu utraty	276
Rozdział dziewiąty
DESTRUKCYJNY ASPEKT DUCHOWOŚCI	279
Otwarcie się na duchowość może prowadzić do szkody	282
Kiedy religia i duchowość mogą być destrukcyjne	284
Rozpad znaczenia języka religijnego	288
Zniekształcanie języka religijnego przez nieuczciwe praktyki	289
Zło systemowe	290
Dylemat terapeuty	296
Dalsze trudności terapeuty postmodernistycznego	297
Wskazówki Habermasa	301
Konieczne do dialogu warunki fizjologiczne	304
Powrót do projektu rozmów publicznych i zespołu dublińskiego	305
Odbudowa godności versus prawo do destrukcji	306
Podejmowanie w terapii destrukcyjnych konsekwencji religii lub duchowości	310
Historia Lutchiego i Thelmy	315
Rozdział dziesiąty
ŻYCIE POZA CHOROBĄ	329
Doświadczenie choroby narusza więź, która konstytuuje duchowość	335
Kryzys egzystencjalny, choroba i doświadczenie choroby	336
Kliniczny model odporności na chorobę	340
Niewyrażone problemy a patologiczny kontekst społeczny	342
Słuchanie otwarte na złożoność duchowego doświadczenia	345
Szczególne znaczenie narracji o chorowaniu	346
Ważne pytania	348
Terapeutyczne interwencje budujące odporność	349
Radzenie sobie z przewlekłym bólem	351
Budowanie odporności wobec chorób psychicznych	352
Przeciwdziałanie skutkom urazów psychicznych	355
Dośiwadczenie chorowania i cierpienie jako „tajemnica”	360
Pogodzenie duchowości z farmakoterapią	361
Radzenie sobie z niejasnością i niepewnością	369
Przeplatanie się terapeutycznych dyskursów na temat ciała, ducha i umysłu	375
Miejsce duchowości w doświadczeniu choroby	375
BIBLIOGRAFIA	379

BOGDAN DE BARBARO

Duchowość w psychoterapii — psychoterapia w duszpasterstwie

Wymiar duchowy przez wiele lat był niedoceniany, a nawet lekceważony w pracy psychoterapeutycznej. Można to uznać za swoisty paradoks, skoro ten wymiar ludzkiej egzystencji pozostaje tak blisko obszaru, którym zajmują się psychoterapeuci. Warto więc przed lekturą pracy Grifithów pokusić się o krótką refleksję nad przyczynami tego zjawiska oraz nad jego kontekstem historycznym. Wprowadzi nas to w obszar spraw podjętych w tej książce, ważnych nie tylko dla teologa czy psychologa.

DWA REDUKCJONIZMY

Przyjęcie, że doświadczenie duchowe może być w pełni wyjaśnione przez psychologię, a religię można traktować jako mechanizm nerwicowy (zarówno w wymiarze społecznym, jak i indywidualnym) ma swoją długą tradycję, głównie opartą na myśli psychoanalitycznej. Tak się składa, że niemal dokładnie sto lat temu ukazała się praca Zygmunta Freuda „O czynnościach obsesyjnych i praktykach religijnych¹, w której autor dowodził, że źródłem przekonań i praktyk religijnych są lęki (zwłaszcza edypalne), zaś postać Boga Ojca uosabia tęsknotę dziecka za opieką i bezpieczeństwem. Jakkolwiek krytyka takiego stanowiska pojawiła się już wkrótce po ukazaniu się pracy Freuda, owa redukcjonistyczna perspektywa stała się na szereg dziesięcioleci postawą wśród psychoterapeutów dominującą, a jedynym możliwym wyrazem szacunku do duchowości pacjenta była postawa niewłączania wątku religijnego do dialogu terapeutycznego. Próby łączenia tego, co duchowe, z tym, co psychoanalityczne, chociaż podejmowane przez tak wielkie umysły, jak Carl Jung, Erik Erikson czy Paul Ricouer (każdy z nich w inny, oczywiście, sposób) nie miały dominującego wpływu na to, co się działo w gabinecie terapeuty. Owo milczenie dookoła religijności pacjenta, można powiedzieć — tabuizacja jego duchowości — przetrwało w zasadzie do ostatniej dekady XX wieku. Niejako równolegle do tego redukcjonizmu psychologicznego, czy — węziej zagadnienie ujmując — psychoanalitycznego, można było obserwować analogiczną postawę u duszpasterzy: redukcjonizm teologiczny. Księża, w różnym stopniu niechętni psychoterapii, spostrzegający psychoterapeutę — skądinąd w pewnym sensie słusznie — jako swego rywala, rzadko traktowali terapię jako użyteczną formę pomocy dla ich penitenta. Chrystus jako Lekarz i Mistrz miałby — z tej perspektywy — nieść odpowiedź na wszelkie (lub prawie wszelkie) słabości emocjonalne, a żarliwa wiara, nad której pogłębianiem czuwa duszpasterz, miałaby zastąpić profesjonalną pomoc laickiego psychologa. Jeśli do tego dodać, że przygotowanie księży z zakresu psychologii, psychopatologii i pomocy psychologicznej było na ogół powierzchowne, nie dziwi, że klimat nieufności i niechęci wobec psychoterapii dominował wśród kapłanów i wzmacniał społeczny wstyd chrześcijanina przed sięgnięciem po pomoc u terapeuty. Ujmując problem obrazowo: kozetka i konfesjonał przez szereg lat symbolizowały dwie dychotomiczne przestrzenie. Zważywszy, że problemy klienta gabinetu terapeutycznego i penitenta w kościele stanowiły nieraz drugą stronę tego samego medalu, ową odrębność można uznać za swoisty paradoks i pułapkę redukcjonizmu.

dalej >>

---

¹ S. Freud, Czynności natrętne a praktyki religijne, w: S. Freud, Charakter i erotyka, Warszawa 1996, s. 5-52, oryginał w języku niemieckim — 1907.

opr. aw/aw