Profilaktyka kluczem do lepszego zdrowia

Wyobraźmy sobie następującą sytuację: jest mroźny wieczór, przejechawszy kilkadziesiąt kilometrów nareszcie docieramy do domu. Wysiadając z samochodu uświadamiamy sobie, że nasze klucze do drzwi wejściowych zostały na szafce u przyjaciół, których odwiedzaliśmy. Nie możemy tam wrócić, ponieważ ponowne pokonanie takiego odcinka drogi zajęłoby nam zdecydowanie za dużo czasu, a już niedługo musimy być na lotnisku. Zastanawiamy się, co zrobić w zaistniałym położeniu. Ostatecznie decydujemy się na wybicie szyby, aby dostać się do środka, po czym zaklejamy powstałą dziurę kawałkiem kartonu i pędem ruszamy na lotnisko. Na domiar złego na lotnisku okazuje się, że zapomnieliśmy paszportu, musimy więc po niego wrócić ledwo zdążając, aby wsiąść na pokład.

Jest to sytuacja, która rzeczywiście przytrafiła się Danielowi Levitinowi, neurobiologowi amerykańsko-kanadyjskiego pochodzenia, i która skłoniła go do późniejszej refleksji i rozmów na temat tego, czy można było owej sytuacji zapobiec. Tak dowiedział się od Daniela Kahnemana, zdobywcy nagrody Nobla, o koncepcji „pre-mortem,” czyli „perspektywicznej analizie zdarzenia po fakcie”¹. Polega ona na tym, że (w przeciwieństwie do „post-mortem,” gdzie dopiero po wystąpieniu katastrofy eksperci próbują ustalić co zawiodło) człowiek stara się przewidzieć, co mogłoby pójść nie tak oraz szuka rozwiązań, które miałyby temu zapobiec. Levitin podkreśla przy tym również, że będąc w epicentrum sytuacji stresowej nie analizuje się jasno, dlatego myślenie „pre-mortem” jest istotne także z tego względu

A gdyby tak zastosować myślenie „pre-mortem” w odniesieniu do profilaktyki zdrowotnej? Gdyby tak zamiast szukania ratunku w momencie wykrycia na przykład nowotworu w zaawansowanym stadium czy nawet cukrzycy, podejmować kroki dużo wcześniej, aby i leczenie odbyło się jak najmniejszym kosztem i rzeczywiście było efektywne? Wyćwiczenie takiego sposobu myślenia mogłoby przynieść ze sobą wiele korzyści, takich jak zyskanie na jakości i długości życia, znaczne obniżenie kosztów leczenia czy zaszczepienie pozytywnych nawyków u następnych pokoleń. Byłoby ono niezwykle drogocenne.

Powszechnie wiadomo, iż im wcześniej wykryte zaburzenie tym skuteczniejsza i tańsza terapia. Jednak w porównaniu do innych wysokorozwiniętych państw świata, Polska figuruje raczej w czołówce krajów, w których prowadzone działania profilaktyczne nie przynoszą zadowalających efektów. Dzieje się tak m.in. dlatego, że stosunkowo niewielkie nakłady finansowe przeznacza się na właściwą edukację, a według WHO ochrona zdrowia człowieka aż w 75% zależy od jego świadomości i postępowania zdrowotnego². Poza tym, w odniesieniu na przykład do chorób nowotworowych, Polaków charakteryzuje pewna nieufność wobec służby zdrowia, a nawet kieruje nimi strach przed niekorzystnym wynikiem badań³.

Nie da się jednak zaprzeczyć, że praktykowanie działań profilaktycznych przynosiłoby oszczędność rzędu miliardów złotych. Przykładowo, gdyby zapobiegać tylko przedwczesnym urodzeniom oszczędność ta wynosiłaby prawie cztery miliardy złotych na rok⁴, zwiększenie liczby prewencyjnych badań glukozy czy badań poziomu kreatyniny w moczu(zapobiegającym cukrzycy albo przewlekłej chorobie nerek) o 25% pozwoliłoby zachować w budżecie państwa kolejno 500 milionów złotych w ciągu 6 lat i do 297 milionów złotych po upływie 9 lat⁵. Zapobieganie rakowi piersi oraz rakowi jelita grubego, dwóm najczęściej występującym nowotworom na świecie, to oszczędności rzędu kolejno od 46 do 117 tysięcy złotych na osobę oraz od 63 do 120 tysięcy złotych na osobę (w zależności od stopnia zaawansowania choroby)⁶. Mając na względzie to, iż prognozuje się, że liczba zachorowalności i przedwczesnej umieralności na raka znacznie wzrośnie w ciągu najbliższych lat, bagatelizowanie tematu profilaktyki równałoby się przyzwoleniu na marnotrawienie zarówno potencjału ludzkiego jak i finansowego. Nie działałoby to w konsekwencji ani na korzyść jednostki, ani całego społeczeństwa.

Wyrobienie w sobie nawyku wcześniejszej reakcji na alarmujące symptomy wysyłane przez organizm przyniosłoby korzyć także następnym pokoleniom. Postępowanie zdrowotne dzieci i młodzieży jest szczególnie istotne, ponieważ rzutuje na odpowiedniość ich późniejszego funkcjonowania w społeczeństwie. Natomiast ryzykowne zachowania, jak palenie tytoniu, picie alkoholu, używanie narkotyków lub dopalaczy czy przedwczesna inicjacja seksualna mogą mieć następstwa w postaci problemów ze zdrowiem, niepełnosprawności czy nawet przedwczesnej śmierci⁷. Dostarczanie pozytywnych wzorców zachowań można byłoby w ten sposób postrzegać jako inwestycję. Kształtowałoby to również postawę poczuwania się do zbiorowej odpowiedzialności. Czynności profilaktyczne nie wydają się być skomplikowane. Bardzo często wystarczy właściwie się odżywiać. Dzienne spożywanie owoców i warzyw może nawet o 20% zmniejszyć ryzyko wystąpienia nowotworów; produkty bogate w błonnik chronią zarówno przed rakiem, jak i przed chorobami układu krążenia oraz cukrzycą typu 2⁸. Włączenie 5 dodatkowych składników do diety kobiety ciężarnej może zmniejszyć rocznie liczbę przedwczesnych urodzeń o prawie 1,5 tysiąca⁹. Zbawienne efekty mają także regularne ćwiczenia fizyczne oraz unikanie czynników podnoszących ryzyko zachorowania, takich jak chociażby palenie papierosów. Nie można pominąć tu również wartości samobadania, obserwacji własnego organizmu, jak i chętniejszego udziału w badaniach przesiewowych, które umożliwiają wcześniejszą interwencję w razie choroby redukując zarówno śmiertelność, jak i cierpienie pacjentów¹⁰. Podsumowując, warto zawczasu wyobrazić sobie sytuację, w której pewnego dnia lekarze powiedzą nam, że jesteśmy bardzo ciężko chorzy; że nowotwór, który zaatakował nasze ciało jest zaawansowany w takim stopniu, że potrzebny jest nam dobry onkolog. Jesteśmy zrozpaczeni i zdesperowani, bo nie chcemy jeszcze umierać. Chcemy żyć... Niestety będzie to sytuacja, z którą będziemy się spotykać coraz częściej, jeśli nie podejmiemy kroków w odpowiednim czasie. Polak musi w końcu stać się mądry przed szkodą.

Bibliografia:

1.     How to stay calm when you know you'll be stressed | Daniel Levitin, https://www.youtube.com/watch?v=8jPQjjsBbIc, 29.10.2018

2. K. Tyniec, Koszt zapobiegania, a koszt leczenia w Polskim systemie opieki zdrowotnej. https://kontakt24.tvn24.pl/koszt-zapobiegania-a-koszt-leczenia-w-polskim-systemie-opieki-zdrowotnej,2086494,ugc, 29.10.2018

3.Kawecka, A. Profilaktyka chorób, PSSE w Kamieniu Pomorskim, luty 2012, https://pssekamienpomorski.pis.gov.pl/plikijednostki/wsseszczecin/pssekamienpomorski/userfiles/file/hdim/Profilaktyka%20chor%C3%B3b%20.pdf 29.10.2018

4.Tuchowska, P., H. Worach-Kardas, J.T Marcinkowski, Najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce — główne czynniki ryzyka i możliwości optymalizacji działań profilaktycznych, Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2) http://www.phie.pl/pdf/phe-2013/phe-2013-2-166.pdf<  29.10.2018

5.Węgrzyn, M. Koszty badań profilaktycznych w budżecie Narodowego Funduszu Zdrowia. „Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia,” nr 6/2016 (84) cz. 2, DOI: 10.18276/frfu.2016.6.84/2-12.

6. Zwiększenie liczby badań obniży koszty leczenia, http://zdrowie.dziennik.pl/profilaktyka/artykuly/563210,eksperci-zwiekszenie-liczby-badan-obnizy-koszty-leczenia.html, 29.10.2018

Przypisy

¹How to stay calm when you know you'll be stressed | Daniel Levitin, https://www.youtube.com/watch?v=8jPQjjsBbIc, 29.10.2018

² K. Tyniec, Koszt zapobiegania, a koszt leczenia w Polskim systemie opieki zdrowotnej, https://kontakt24.tvn24.pl/koszt-zapobiegania-a-koszt-leczenia-w-polskim-systemie-opieki-zdrowotnej,2086494,ugc, 29.10.2018

³ M. Węgrzyn, Koszty badań profilaktycznych w budżecie Narodowego Funduszu Zdrowia, „Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia,” nr 6/2016 (84) cz. 2, DOI: 10.18276/frfu.2016.6.84/2-12, s. 144.

⁴ K. Tyniec, Op.cit., 29.10.2018

⁵ Zwiększenie liczby badań obniży koszty leczenia, http://zdrowie.dziennik.pl/profilaktyka/artykuly/563210,eksperci-zwiekszenie-liczby-badan-obnizy-koszty-leczenia.html, 29.10.2018

⁶ M. Węgrzyn, Op.cit., 145-146.

⁷ A. Kawecka, Profilaktyka chorób, PSSE w Kamieniu Pomorskim, luty 2012, https://pssekamienpomorski.pis.gov.pl/plikijednostki/wsseszczecin/pssekamienpomorski/userfiles/file/hdim/Profilaktyka%20chor%C3%B3b%20.pdf 29.10.2018

⁸ P. Tuchowska, H. Worach-Kardas, J.T Marcinkowski, Najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce — główne czynniki ryzyka i możliwości optymalizacji działań profilaktycznych, Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2), s. 169.

⁹Op.cit., 29.10.2018

¹⁰Op.cit., 142.