METODY AKTYWIZUJĄCE W KATECHEZIE
RELACJE I SCENARIUSZE
Justyna Wójcik
KOLOROWE KAPELUSZE - OPIS METODY
[ 1 ] Metoda kolorowych kapeluszy jest jedną z metod dyskusyjnych. Jej istotą jest rozdzielenie i uporządkowanie różnych rodzajów wypowiedzi na dany temat. Można ją wykorzystać do dyskusji, np. nad projektem działań duszpasterskich w ciągu najbliższego roku czy w trakcie dyskusji nad projektem rekolekcji szkolnych.
WPROWADZENIE
Uczestnicy siadają w kręgu. Konieczne jest dokonanie wprowadzenia, przedstawienie wstępnych propozycji. Dobrze byłoby przygotować główne punkty na piśmie i powielone strony rozdać uczestnikom.
AKTYWIZACJA
Prowadzący rozkłada na środku sali kolorowe papierowe kapelusze - tak, żeby uczestnicy mogli mieć do nich swobodny dostęp. Kapelusze można wykonać z kolorowego papieru, według wzoru tzw. napoleońskiego. Prowadzący przedstawia zasady dyskusji.
- Jeśli ktoś chce zabrać głos, musi założyć na głowę wybrany kapelusz. Wtedy ma prawo głosu.
- Każdemu z kolorowych kapeluszy są przyporządkowane pewne rodzaje wypowiedzi. Ten, kto zabiera głos, musi wypowiadać się zgodnie z "kapeluszem".
- W danym momencie tylko jedna osoba może mieć kapelusz na głowie.
- Mając na głowie kapelusz biały należy mówić o faktach, o obiektywnych danych. Kolor ten jest neutralny i obiektywny, wskazuje na obiektywne fakty i liczby. Trudno z tym dyskutować. Można rozpocząć zdanie od słów: Faktem jest, że...
- Mając na głowie kapelusz czerwony należy mówić o własnych emocjach, jakie budzą się w związku z przedstawionymi propozycjami. Kolor ten kojarzy się ze złością, umożliwia wyrażenie emocjonalnego punktu widzenia. Można rozpocząć zdanie od słów: Cieszę się, że..., Mam pewne obawy, że..., To jest fascynujące...
- Mając na głowie kapelusz żółty należy wskazywać na plusy propozycji. Jest to kolor słoneczny i pozytywny, wiąże się z nadzieją i pozytywnym myśleniem. Można rozpocząć zdanie od słów: Podoba mi się..., Mocnym punktem jest...
- Mając na głowie kapelusz czarny należy krytykować propozycje. Jest to kolor ponury i negatywny, wskazuje na negatywne aspekty zagadnienia. Można rozpocząć zdanie od słów: Słabym punktem jest..., Nie jest dobrze, że...
- Mając na głowie kapelusz zielony należy mówić o pomysłach, uzupełnieniach. Kolor ten to twórczość i nowe pomysły, marzenia. Można rozpocząć zdanie od słów: Mam pomysł..., Można by to uzupełnić o..., Marzy mi się, aby...
- Mając na głowie kapelusz niebieski należy wypowiadać się w celu uporządkowania dyskusji. Kolor ten jest zimny, ale to także kolor nieba. W tym kapeluszu człowiek zajmuje się kontrolowaniem i organizowaniem procesu myślenia i używania kapeluszy. Jest to spojrzenie niejako "z lotu ptaka" na przebieg dyskusji. Można rozpocząć zdanie od słów: Chciałbym uporządkować naszą dyskusję..., Dotychczas ustaliliśmy..., Chciałbym poprosić teraz o wypowiedzi w żółtym kapeluszu...
W celu łatwiejszego opanowania "kolorów" i rodzajów wypowiedzi, można wyłożyć przy kapeluszach kolorowe kartki formatu A4 z hasłowym wyjaśnieniem, np. kartka czarna z napisem: "krytyka", kartka czerwona z napisem: "emocje", biała - "fakty", zielona - "pomysły, marzenia", żółta - "pozytywy", niebieska - "porządkowanie".
Po przedstawieniu zasad, uczestnicy zabierają głos. Na początku prowadzący zwraca szczególną uwagę na przestrzeganie reguł. Dobrze jest notować główne wątki wypowiedzi w poszczególnych kapeluszach.
PUENTA
Prowadzący podsumowuje dyskusję. Konieczne jest uporządkowanie zebranych argumentów i przypomnienie głównych wypowiedzi w poszczególnych kapeluszach. Szczególnie warto na koniec podkreślić mocne punkty i nowe propozycje związane z dyskutowanym planem działania. [ 2 ]
Warianty
Można dyskutować - najpierw tylko biały, potem tylko żółty kapelusz...itp. Prowadzący może poprosić o założenie kapelusza w jakimś określonym kolorze, by ukierunkować dyskusję, wydobyć informację, na jakiej mu zależy, zmienić nastawienie..., itd.
Uwagi!
Można wskazać na następujące zalety stosowania metody kolorowych kapeluszy.
- Uporządkowanie dyskusji. Zwykle argumenty są w dyskusji przemieszane, co powoduje chaos, bałagan, wielowątkowość...itp. Metoda kolorowych kapeluszy pozwala oddzielić uczucia od logiki, twórcze myślenie od gromadzenia informacji..., itd. Założenie jednego z kapeluszy wyznacza szczególny rodzaj myślenia.
- Rozwijanie umiejętności myślenia według zasad. Celem tej dyskusji jest uporządkowanie myślenia tak, by zajmować się w sposób wyraźny i jednoznaczny tylko jednym, wybranym aspektem zagadnienia, a nie wieloma naraz. Jest to związane ze świadomym i metodycznym ukierunkowywaniem uwagi. Ludzie bardzo szybko się tego uczą.
- Rozbudzanie świadomości swojego procesu myślenia. Uczestnicy są niejako zmuszeni do określenia swoich wypowiedzi, do zastanowienia się nad sposobami własnego myślenia.
- Ograniczenie wpływu ambicji i krytykanctwa. Krytyka jest elementem swoistego rytuału dyskusji. Dzięki "kapeluszom" staje się czymś bardziej kontrolowanym. Jest mało prawdopodobne, że ktoś stale będzie zakładał tylko czarny kapelusz. A jeśli tak, to można poprosić go o założenie żółtego czy zielonego.
- Ochrona przed krytyką. Wypowiadamy się "w kapeluszach", a to powoduje zdystansowanie się do wypowiedzi. Ktoś, kto krytykuje mnie ubiera czarny kapelusz. Jego wnioski są łatwiejsze do przyjęcia, choćby z tego powodu, że zanim zacznie mówić, już widać, czego się można po nim spodziewać.
1 Por. De Bono E., Sześć kapeluszy, czyli sześć sposobów myślenia, Warszawa 1996.
2 Taka dyskusja ma być mobilizacją i pomocą w zarysowaniu wyraźnej wizji działania.
opr. ab/ab