Edukacja religijna w świetle "Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy"

Jednoczenie się Europy rozpoczęło się od tworzenia wspólnoty gospodarczej. Proces integracji gospodarczej doprowadził do poszerzenia Unii z sześciu do piętnastu państw. Traktat z Maastricht, który wszedł w życie 1 listopada 1993 roku, reformuje Unię i otwiera drogę do jej poszerzenia. 1 maja 2004 roku zostało przyjętych do Unii kolejnych sześć państw Europy Środkowo-Wschodniej, a w 2007 roku dołączyły do Unii Rumunia i Bułgaria. Obecnie Unia liczy 27 państw. W kolejce czekają następne państwa, przede wszystkim państwa Półwyspu Bałkańskiego.

Tak zróżnicowany organizm potrzebował i potrzebuje ciągłej integracji na różnych polach: gospodarczym, politycznym, społecznym, kulturowym, przy jednoczesnym zachowaniu cech poszczególnych narodów. Aby integracja przebiegała jak najlepiej trzeba obywateli do tego przygotować i odpowiednio wychowywać.

Biorąc pod uwagę 70% chrześcijańską populację Unii Europejskiej, powinno się rozumieć poprzez wychowanie religijne na tym kontynencie przede wszystkim wychowanie chrześcijańskie. Ma ono na względzie stopniowe wprowadzanie w życie modlitwy, w życie liturgiczne, wprowadzenie wierzących do życia w sprawiedliwości i świętości zgodnie z wymogami tego wyznania, pogłębienie świadomości powołania do życia w teraźniejszości i do życia w wieczności, a także wychowywać do odpowiedzialności za rozwój społeczności Kościoła i budowanie świata na zasadach chrześcijańskich. Zgodnie z wymiarem chrześcijańskiego wychowania wymaga ono odpowiedniego nauczania, które wyraża się przede wszystkim w prowadzeniu katechezy, wymaga dalej inicjacji w życie liturgiczno — sakramentalne Kościoła i wprowadzenia w kościelny apostolat, będącego aktualizacją zadania misyjnego wobec współczesnego świata. „Z wychowaniem chrześcijańskim jest integralnie złączone wychowanie osobowe, odnoszące się do wymiaru autentycznie ludzkiego, indywidualnego i społecznego. Wychowanie osobowe rozwija wrodzone właściwości fizyczne, intelektualne, moralne, religijne i społeczne” (DWCH 1-2). Tak rozumiane wychowanie chrześcijańskie, będąc integralną częścią złożonego procesu wychowania — przekazywania wartości kolejnym pokoleniom, ma prawo obecności w życiu publicznym.

Czy „Traktat ustanawiający Konstytucję dla Unii Europejskiej” uwzględnia te postulaty i prawa ludzi wierzących? Dyskusja dotycząca podpisania „Traktatu” wykazała wiele jego mankamentów: przede wszystkim zaniechanie chrześcijańskich korzeni Europy, niebranie pod uwagę potrzeb i praw wierzących w stopniu im przysługującym. Jest to Traktat typowo laicki. Powstaje więc pytanie o możliwości wychowania religijnego.

W „Traktacie” podpisanym dnia 29 X 2004 roku nie ma bezpośrednich wypowiedzi na temat wychowania religijnego. Wypowiedzi dotyczące wychowania zawarte są w ogólniejszych stwierdzeniach, dotyczących praw obywateli Unii, grup mniejszościowych i wyznaniowych. W części I w tytule I „Traktatu”, mówiącym o definicji i celach Unii, art. I-2 stwierdza: „Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości.” W art. I-3 (ustęp 2) pisze się: [Unia] „zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka.” Ustęp 4 zaś mówi: [Unia] „szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz zapewnia ochronę i rozwój dziedzictwa kulturowego Europy.” W tytule II części I art. II-70 padają znamienne, a dla nas ważne, słowa: „Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii. Prawo to obejmuje wolność zmiany religii lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania, indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekonań poprzez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i uczestniczenie w obrzędach.” I dalej art. II-73 pkt. 3 postanawia: „Z właściwym poszanowaniem zasad demokratycznych, wolność tworzenia placówek edukacyjnych i prawo rodziców do zapewnienia wychowania i nauczania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi, filozoficznymi i pedagogicznymi są szanowane, zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tej wolności i tego prawa.” Akt końcowy „Traktatu” uwzględnia także niektóre poprawki wniesione przez poszczególnych członków Unii. I tak co do wolności myśli, sumienia i religii (art. II-70) ustęp 2 formułuje następująco: „Prawo zagwarantowane w ustępie 2 odpowiada krajowym konstytucjom i rozwojowi ustawodawstwa krajowego w tym względzie.” Z kolei art. 14 ustęp 3 „Aktu końcowego”, dotyczący art. II-74 Konstytucji, jeszcze raz podkreśla prawo do wolności tworzenia placówek edukacyjnych i prawo rodziców do zapewnienia wychowania i nauczania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi, filozoficznymi i pedagogicznymi są szanowane, zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tej wolności i tego prawa.

Jakie wnioski nasuwają się w związku z postanowieniami Konstytucji Unii Europejskiej? Konstytucja uwzględnia wolność religijną w trzech aspektach: indywidualnym, zbiorowym i instytucjonalnym. Przede wszystkim Konstytucja uwzględnia prawa każdego państwa — członka Unii — jest to aspekt instytucjonalny — do prowadzenia własnej polityki wychowawczej zgodnie z tradycjami kulturowymi, religijnymi i społecznymi. To od danego państwa zależy, jaki kształt przyjmie i czy też będzie dopuszczone wychowanie przyszłych pokoleń zgodnie z tradycjami własnego narodu. Dalej jako aspekt zbiorowy wolności religijnej, Konstytucja przypisuje rodzicom prawo do wyboru kierunku wychowania, a także do zakładania placówek wychowawczych i kształcenia zgodnie z ich przekonaniami religijnymi, filozoficznymi i pedagogicznymi. Decydująca tu jest świadomość własnej religijnej tożsamości i pewna doza przedsiębiorczości do podejmowania dzieł (i kosztów) tworzenia takich placówek wychowawczych, które odpowiadają ich własnym poglądom. Tu jest też miejsce dla Kościoła w celu świadczenia pomocy i kształtowania świadomości religijnej rodziców katolickich. Następnie każdy człowiek, któremu Unia zapewnia prawo wyboru instytucji wychowawczej, staje się polem oddziaływania we właściwym kierunku tak poprzez Kościół, rodziców, jak i poszczególne osoby zdolne do podejmowania odpowiedzialnych decyzji w ramach dzieła wychowawczego.

opr. aw/aw