Niepełnosprawność a nowoczesne wyposażenie pojazdów

Jan Paweł II w rozdziale XXII encykliki Laborem exercens, tak pisał o osobach niepełnosprawnych: „Osoby niepełnosprawne w pełni są podmiotami ludzkimi z należnymi im wrodzonymi, świętymi i nienaruszalnymi prawami, które mimo ograniczeń cierpień wpisanych w ich ciało i władze, stanowią jednak o szczególnym znaczeniu godności i wielkości człowieka”. Takie osoby żyją wśród nas i tak jak każdy mają prawo do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie, również jako użytkownicy ruchu drogowego.

Niepełnosprawność jest bardzo ogólnym pojęciem i dotyczy wielu aspektów funkcjonowania człowieka. W literaturze obok określenia „osoba z niepełnosprawnością”, używa się również sformułowania „osoba o ograniczonej możliwości poruszania się”. Osoba niepełnosprawna i osoba o ograniczonej możliwości poruszania się oznacza każdą osobę dotkniętą trwałym lub czasowym upośledzeniem fizycznym, umysłowym, intelektualnym lub sensorycznym, które to upośledzenie może utrudniać takiej osobie — w konfrontacji z różnymi barierami — pełne i skuteczne korzystanie ze środków transportu na równi z innymi pasażerami, lub której możliwość poruszania się przy korzystaniu z transportu jest ograniczona z powodu wieku.

Do kategorii osób o ograniczonej możliwości poruszania się zostają praktycznie zaliczone osoby o następujących cechach: niedowidzące i niewidome, niedosłyszące i niesłyszące, upośledzone ruchowo, korzystające z wózka inwalidzkiego lub urządzeń wspomagających poruszanie się (kule, laski itp.), dzieci i osoby niskiego wzrostu, mające pod opieką dzieci, w zaawansowanym wieku, kobiety w ciąży, posiadające ciężki lub wielki gabarytowo bagaż. Międzynarodowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2001 roku uchwaliła dokument pod nazwą Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF — ang. International Classification of Functioning, Disability and Health), która systematyzuje sposób klasyfikacji obciążenia chorobą oraz opisuje osoby niepełnosprawne w aspekcie ich funkcjonowania w otoczeniu. Istnieje wiele klasyfikacji niepełnosprawności.

W artykule odniesiono się wyłącznie do osób niepełnosprawnych, których dysfunkcje mają istotny wpływ na prowadzenie pojazdu. Dokonano przeglądu możliwości adaptacyjnych jakie funkcjonują na świecie, aby każdy niepełnosprawny kierowca mógł normalnie prowadzić samochód, bez obaw o swoje i innych bezpieczeństwo. Obecnie wraz z duchem czasu i rozwojem motoryzacji, producenci pojazdów proponują wiele nowych możliwości technicznych, również dla osób z dysfunkcjami. W celu poprawnego poruszania się w pojeździe najważniejszą rolę pełnią systemy: hamowania, przyspieszenia, zmiany biegów, obsługi urządzeń, zmiany kierunku jazdy. Bardzo często osoby niepełnosprawne z różnymi dysfunkcjami nie są w stanie poprawnie obsługiwać wszystkich systemów. Dlatego konstruktorzy aut wprowadzają wiele „ulepszeń”, tak aby osoba niepełnosprawna czuła się bezpiecznie i komfortowo. Podstawowym oprzyrządowaniem pojazdu dla osoby z dysfunkcjami jest automatyczna skrzynia biegów. Uwalnia lewą nogę oraz zmniejsza liczbę czynności wykonywanych ręką. W przypadku innego bardzo ważnego systemu, a mianowicie hamowania, producenci wprowadzają hamulec ręczny, np. w postaci dźwigni, który jest umiejscowiona pionowo w stosunku do podłogi, po prawej stronie kierowcy. Istnieją także dźwignie montowane pod kierownicą zarówno po prawej jak i lewej stronie. Jeżeli osoba z dysfunkcjami posiada obniżonąsprawność siłową, wtedy stosowane są nowoczesne hamulce robocze sterowane joystickiem. Kolejny bardzo ważny system w samochodzie to przyspieszenie. W tym przypadku istnieje wiele różnych możliwości np. sterowanie elektroniczne poprzez potencjometr, obręcz przyspieszenia montowana jest pod kołem kierownicy, sterowanie za pomocą kciuka w przypadku zespolenia hamulca z gazem i inne. Manewr skręcania ulepszany jest za pomocą stosowania gałek w postaci kulek  na kierownicy, umieszczonych na godzinie dziesiątej lub drugiej. W przypadku niepełnosprawności dłoni stosowane są uchwyty 3-pinowe. Dla osób niskich dodatkowo można zmieniać wysokość kolumny kierownicy lub kształt. Ostatnim ważnym elementem odpowiadającym za bezpieczeństwo jest obsługa urządzeń w pojeździe. W obecnych czasach stosuje się piloty lub sterowanie głosem. Niektóre systemy w samochodzie uruchamiają się automatycznie np. parkowanie, włączanie wycieraczek, włącznie świateł, hamowanie w przypadku wykrycia osoby na przejściu.

Dokonany przegląd pokazuje wybrane możliwości z jakich może skorzystać osoba niepełnosprawna. Wiele światowych rozwiązań dostępnych jest na rynku polskim. Ograniczenia mogą być tylko finansowe, natomiast pocieszający jest fakt, że sytuacja  sprzed kilkunastu lat znacznie uległa poprawie, a osoby niepełnosprawne mogą funkcjonować jako „zwykli” użytkownicy dróg.

Bibliografia

1. Skibiński F., Techniczne aspekty dostosowania pojazdów dla potrzeb niepełnosprawnych kierowców i pasażerów. Seminarium „niepełnosprawny kierowca i pasażer w Polsce”, Centrum Szkolenia Policji, Legionowo 2007.
2. Niepełnosprawny kandydat na kierowcę, „Materiały dydaktyczne wspomagające szkolenie” , ITS Warszawa 2015.