Wokół pięciu przykazań kościelnych

ks. Ryszard Czekalski (red.)

KATECHEZA

Copyright © Płocki Instytut Wydawniczy 2001

---

Ks. Stanisław Dziekoński

WOKÓŁ PIĘCIU PRZYKAZAŃ KOŚCIELNYCH

Ogłoszony w 1992 roku Katechizm Kościoła Katolickiego wzbudził zainteresowanie między innymi nowym ujęciem pięciu przykazań kościelnych. Jej zakres został jeszcze rozszerzony po wydaniu Corrigendy, czyli tekstów poprawek zatwierdzonych przez Kongregację Nauki Wiary pismem z dnia 25 kwietnia 1998 r. oraz opublikowaniu w 1999 r. Katechizmu dla dorosłych, który stanowi polską adaptację Katechizmu Kościoła Katolickiego. Już sama zmiana tych przykazań wywołała u pewnej części wiernych kontrowersje, które najbardziej uwidoczniły się przy interpretacji piątego przykazania. Równocześnie zauważa się, że wielu katolików, nawet spośród młodzieży przygotowującej się do bierzmowania, nie jest świadomych tych zmian. Niniejszy artykuł wychodzi zatem naprzeciw bardzo aktualnej kwestii, która jakkolwiek była już poruszana przez niektórych autorów¹, ciągle domaga się nowych wyjaśnień, uwzględniających zatwierdzoną przez obradującą w dniach 20-22 czerwca 2001 r. Konferencję Episkopatu Polski nową wersję pięciu przykazań kościelnych. Całość opracowania będzie przedstawiać w pewnym sensie historię redakcji „nowych" przykazań kościelnych oraz próbę znalezienia motywacji wyjaśniających dokonane zmiany.

1. Przykazania kościelne przed ogłoszeniem nowego Katechizmu Kościoła Katolickiego

Zaprezentowanie historii redakcji obowiązujących współcześnie przykazań kościelnych wymaga najpierw przypomnienia tych, które były przed ogłoszeniem przez Jana Pawia II Katechizmu Kościoła Katolickiego². Ich treść znajdowała się w wielu katechizmach do Pierwszej Komunii św., bierzmowania, książeczkach do nabożeństwa i modlitewnikach. Nic więc dziwnego, że już dzieci pierwszokomunijne, a w pobożniejszych rodzinach - odmawiających wspólnie codzienny pacierz, nawet młodsze dzieci, umiały przykazania kościelne „śpiewająco". Jakkolwiek nie wszyscy potrafili podać przynajmniej podstawowe wyjaśnienie każdego z artykułów znajdujących się w tych przykazaniach, wiele trudności sprawiało np. sformułowanie „w czasach zakazanych", jednak na polecenie: wymień pięć przykazań kościelnych, bez większego problemu recytowali:

„Pierwsze. Ustanowione przez Kościół dni święte święcić.

Drugie. W niedziele i święta we Mszy świętej nabożnie uczestniczyć.

Trzecie. Posty nakazane zachowywać.

Czwarte. Przynajmniej raz w roku spowiadać się i w czasie wielkanocnym Komunię świętą przyjmować.

Piąte. W czasach zakazanych zabaw hucznych nie urządzać".

2. Przykazania kościelne w ujęciu Katechizmu Kościoła Katolickiego

Katechizm Kościoła Katolickiego, który,, (... ) wykłada wiarę Kościoła i naukę katolicką, poświadczone przez Pismo święte, Tradycję apostolską i Urząd Nauczycielski Kościoła i w ich świetle rozumiane (,.. )³", omawia także pięć przykazań kościelnych. Czyni to w rozdziale drugim, poświęconym wspólnocie ludzkiej, w artykule trzecim, zatytułowanym: Kościół - Matka i Wychowawczyni, w numerach 2041-2043. Bezpośrednia prezentacja tych przykazań jest poprzedzona następującą wypowiedzią: „Przykazania kościelne odnoszą się do życia moralnego, które jest związane z życiem liturgicznym i czerpie z niego moc. Obowiązujący charakter tych praw pozytywnych, ogłoszonych przez władzę pasterską ma na celu zagwarantowanie wiernym niezbędnego minimum ducha modlitwy i wysiłku moralnego we wzrastaniu miłości Boga i bliźniego"⁴. Później zostają przedstawione przykazania kościelne, które zostały sformułowane następująco: „Pierwsze przykazanie („W niedziele i święta we Mszy świętej nabożnie uczestniczyć") domaga się od wiernych udziału w celebracji Eucharystii, na której gromadzi się wspólnota chrześcijańska, w dniu upamiętniającym zmartwychwstanie Pańskie.

Drugie przykazanie („Przynajmniej raz w roku spowiadać się") zapewnia przygotowanie do Eucharystii przez przyjęcie sakramentu pojednania, który jest kontynuacją dzieła nawrócenia i przebaczenia, zapoczątkowanego na chrzcie.

Trzecie przykazanie („Przynajmniej raz w roku w czasie wielkanocnym Komunię świętą przyjąć") określa minimum w przyjmowaniu Ciała i Krwi Pańskiej w związku ze świętami wielkanocnymi, źródłem i ośrodkiem liturgii chrześcijańskiej.

Czwarte przykazanie („Ustanowione przez Kościół dni święte święcić") uzupełnia obowiązek Mszy niedzielnej przez udział w głównych uroczystościach liturgicznych, upamiętniających misteria naszego Pana, Najświętszej Maryi Panny i świętych.

Piąte przykazanie („Posty nakazane zachowywać") wyznacza okresy ascezy i pokuty, które przygotowują nas do uroczystości liturgicznych; przyczyniają się one do opanowania naszych popędów i do wolności serca"⁵.

Przykazania kościelne kończą się wypowiedzią, w której zaznacza się, że „wierni mają także obowiązek, każdy według swoich możliwości, dbać o materialne potrzeby Kościoła"⁶.

Widzimy zatem, że w Katechizmie Kościoła Katolickiego przykazania kościelne otrzymują nową kolejność, zostają uzupełnione o niewystępującą do tej pory treść oraz opatrzone wyjaśnieniami. W nowym ujęciu przykazań kościelnych na pierwszym miejscu pojawia się konieczność nabożnego uczestnictwa we Mszy świętej - niedzielnej i świątecznej. Przykazanie określane dotychczas jako czwarte w Katechizmie zostaje zaprezentowane w dwu oddzielnych przykazaniach. Jego pierwsza część jest umieszczona w przykazaniu drugim, zaś obowiązek przyjęcia Eucharystii w czasie wielkanocnym, w przykazaniu trzecim. Czwarte przykazanie Katechizmu powtarza treść poprzedniego pierwszego przykazania. Zaś przykazanie piąte jest powtórzeniem przykazania trzeciego. Katechizm Kościoła Katolickiego bezpośrednio nie mówi nic o nieurządzaniu zabaw w czasach zakazanych, ale dodaje nie występującą dotąd w treści przykazań kościelnych konieczność troski o potrzeby materialne Kościoła, na miarę możliwości wierzącego. Zapis ten występuje w kontekście przykazania piątego⁷.

Katechizm Kościoła Katolickiego formułuje przykazania kościelne i dokonuje ich objaśnienia w oparciu o Kodeks Prawa Kanonicznego. Uwzględnienie wykładni Kodeksu Prawa Kanonicznego pozwala jeszcze pełniej zrozumieć nie tylko samą treść przykazań kościelnych, lecz również przyjętą ich kolejność. Najwięcej miejsca zostało poświęcone pierwszemu z przykazań, które znajduje swe wytłumaczenie w księdze czwartej Kodeksu Prawa Kanonicznego, w kanonach: 1246-1248, omawiających dni świąteczne. Prawodawca przypomina najpierw, że na podstawie tradycji apostolskiej najstarszym nakazanym dniem świątecznym jest niedziela, w której czci się tajemnicę paschalną. Równocześnie wymienia kolejne dni świąteczne, które obligują do nabożnego uczestnictwa we Mszy św.: Boże Narodzenie, Objawienie oraz Wniebowstąpienie Pańskie, Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, Świętej Bożej Rodzicielki Maryi, Jej Niepokalanego Poczęcia i Wniebowzięcia, Świętego Józefa, Świętych Apostołów Piotra i Pawła, Wszystkich Świętych⁸. Należy przy tym pamiętać, że „Konferencja Episkopatu może jednak, za uprzednią aprobatą Stolicy Apostolskiej, niektóre z dni świątecznych nakazanych znieść lub przenieść na niedzielę"⁹. Dalsze kanony mówią, że „w niedziele oraz w inne świąteczne dni nakazane, wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy świętej oraz powstrzymać się od prac i zajęć, które utrudniają oddawanie Bogu czci, przeżywanie radości właściwej dniowi Pańskiemu oraz korzystanie z należnego odpoczynku duchowego i fizycznego"¹⁰. Wyjaśnia się, że „nakazowi uczestnictwa we Mszy świętej czyni zadość ten, kto bierze w niej udział, gdziekolwiek jest odprawiana w obrządku katolickim, bądź w dzień świąteczny, bądź też wieczorem dnia poprzedzającego"¹¹ oraz rozważa się sytuacje utrudniające wierzącemu spełnienie tego obowiązku. Prawodawca nie zajmuje się jednak wyszczególnianiem różnych przeszkód, wymieniając jedynie „brak świętego szafarza". W tych przypadkach zaleca uczestnictwo w liturgii Słowa, która, przy uwzględnieniu przepisów biskupa diecezjalnego, najlepiej jeśli byłaby sprawowana w kościele parafialnym lub innym świętym miejscu. Gdy wierni są pozbawieni nawet takiej możliwości, winni znaleźć czas na modlitwę indywidualną lub w rodzinie¹².

Kodeks Prawa Kanonicznego poświęca mniej miejsca drugiemu przykazaniu kościelnemu. Do przedstawionej już przez Katechizm Kościoła Katolickiego treści tego przykazania wraz z towarzyszącym mu omówieniem dopowiada tylko, że osiągnięcie „wieku rozeznania" jest momentem, który sprowadza na wiernego obowiązek spowiedzi grzechów ciężkich przynajmniej raz do roku¹³. Niewiele więcej informacji podaje prawodawca w odniesieniu do trzeciego przykazania, którego zapis w Katechizmie Kościoła Katolickiego prawie powtarza brzmienie kanonu 920. Jedynym dodatkiem jest tylko uwaga, że osoba przyjmująca Eucharystię raz w roku, jeśli nie może tego uczynić ze słusznej przyczyny w czasie wielkanocnym, otrzymuje możliwość dopełnienia tego obowiązku w innym czasie¹⁴.

Pełniejsze wyjaśnienie treści przykazania czwartego otrzymujemy dzięki zaprezentowanej już tutaj wypowiedzi Kodeksu Prawa Kanonicznego, kan. 1246. Z kolei wiele światła do właściwego zrozumienia przykazania piątego wnoszą kanony 1249-1251. Dowiadujemy się z nich, że na podstawie prawa Bożego wierni zobowiązani są do pokuty, która może przyjąć charakter indywidualny - dana osoba czyni pokutę na swój sposób, bądź wspólnotowy, który polega na jakimś wspólnym zachowywaniu przez wszystkich pokuty. Ten drugi wymiar okazuje się bardzo istotny nie tyle w zauważonym przez Katechizm przygotowaniu wiernych do uroczystości liturgicznych, w opanowaniu popędów i doprowadzeniu do „wolności serca", lecz przede wszystkim w budowaniu wspólnoty między ludźmi. Dni pokuty powinny być szczególnym czasem: modlitwy, pełnienia uczynków pobożności i miłości, umartwienia polegającego na bardziej sumiennym wypełnianiu własnych obowiązków, a przede wszystkim na zachowywaniu postu i wstrzemięźliwości¹⁵. Kodeks wyjaśnia równocześnie, że „w Kościele powszechnym dniami i okresami pokutnymi są poszczególne piątki całego roku i czas wielkiego postu"¹⁶. W dalszej części następuje rozróżnienie między wstrzemięźliwością a postem, z wyszczególnieniem czasu, w jakim należy każde z nich zachowywać. „Wstrzemięźliwość od spożywania mięsa lub innych pokarmów, zgodnie z zarządzeniem Konferencji Episkopatu, należy zachowywać we wszystkie piątki całego roku, chyba, że w danym dniu przypada jakaś uroczystość. Natomiast wstrzemięźliwość i post obowiązują w środę popielcową oraz w piątek Męki i Śmierci Pana naszego Jezusa Chrystusa"¹⁷.

W świetle nauki Kodeksu tworzy się także pełniejszy obraz zapisu o konieczności zaradzania materialnym potrzebom Kościoła. Realizacja tego obowiązku ma na celu zapewnienie Kościołowi środków niezbędnych do sprawowania kultu, prowadzenia dzieł apostolstwa i miłości oraz do godziwego utrzymania szafarzy. Zaradzanie potrzebom materialnym Kościoła dotyczy też obowiązku popierania sprawiedliwości społecznej oraz udzielania pomocy biednym z własnych dochodów¹⁸.

3. Poprawki naniesione przez Kongregację Nauki Wiary - Corrigenda

Kongregacja Nauki Wiary wprowadziła poprawki do niektórych artykułów Katechizmu Kościoła Katolickiego, które zostały opublikowane w 1998 r., pod tytułem: Corrigenda. Pewnej modyfikacji zostały poddane także przykazania kościelne, które Corrigenda prezentuje:

„Pierwsze przykazanie kościelne („W niedziele i inne nakazane dni świąteczne wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy świętej i powstrzymać się od prac służebnych") wymaga od wiernych święcenia dnia, w którym wspomina się zmartwychwstanie Pańskie, a także najważniejszych świąt liturgicznych, w które czcimy tajemnice Chrystusa, Najświętszej Maryi Panny i Świętych, przede wszystkim przez uczestnictwo w celebracji eucharystycznej, gromadzącej chrześcijańską wspólnotę. Należy także uwolnić się od tych wszystkich prac i spraw, które ze swej natury przeszkadzają święcić te dni.

Drugie przykazanie kościelne („Każdy wierny jest zobowiązany przynajmniej raz w roku spowiadać się ze swych grzechów") zapewnia przygotowanie do Eucharystii przez przyjęcie sakramentu pojednania, który jest kontynuacją dzieła nawrócenia i przebaczenia zapoczątkowanego na chrzcie.

Trzecie przykazanie kościelne („Każdy wierny jest zobowiązany przynajmniej raz w roku na Wielkanoc przyjąć Komunię świętą") określa minimum w przyjmowaniu Ciała i Krwi Pańskiej w związku ze świętami wielkanocnymi, które są źródłem i centrum liturgii chrześcijańskiej.

Czwarte przykazanie kościelne („W dni pokuty wyznaczone przez Kościół wierni są zobowiązani powstrzymać się od spożywania mięsa i zachować post") zabezpiecza okresy ascezy i pokuty, przygotowujące nas do uroczystości liturgicznych. Usposabiają nas one do zdobycia panowania nad popędami i do wolności serca.

Piąte przykazanie kościelne („Wierni są zobowiązani dbać o potrzeby Kościoła") mówi, że wierni powinni dbać o potrzeby materialne Kościoła, każdy według swoich możliwości"¹⁹.

W świetle Corrigendy najistotniejsze zmiany dotyczą przykazania pierwszego, czwartego oraz piątego. Przykazanie pierwsze zostaje rozszerzone o treść występującego w Katechizmie Kościoła Katolickiego przykazania czwartego z wyraźnym zaznaczeniem konieczności powstrzymania się od prac służebnych i wyszczególnieniem najważniejszych świąt liturgicznych. Corrigenda w większym stopniu uwzględnia tutaj wykładnię Kodeksu Prawa Kanonicznego, kan. 1246-1248. W miejsce przykazania czwartego zostaje wprowadzone i rozbudowane w oparciu o Kodeks Prawa Kanonicznego, kanony 1249-1251, przykazanie, które w pierwszej edycji Katechizmu Kościoła Katolickiego występowało jako piąte. Z kolei przykazanie piąte zostało skoncentrowane na obowiązku troski o materialne potrzeby Kościoła.

4. Przykazania kościelne w Katechizmie dla dorosłych

Historia redakcji pięciu przykazaniach kościelnych znajduje swoją kontynuację w polskiej adaptacji Katechizmu Kościoła Katolickiego. Zgodnie z zachętą skierowaną w Fidei depositum do biskupów i Konferencji Episkopatów, dotyczącą opracowania w oparciu o Katechizm Kościoła Katolickiego katechizmów lokalnych, Komisja Episkopatu Polski zleciła Zespołowi kierowanemu przez ks. prof. Jana Charytańskiego i ks. prof. Andrzeja Spławskiego opracowanie polskiej adaptacji Katechizmu Kościoła Katolickiego. Tekst został zatwierdzony przez Komisję Episkopatu Polski do Spraw Wychowania Katolickiego dnia 20 czerwca 1998 r. i otrzymał tytuł: Katechizm dla dorosłych. Został opublikowany w Krakowie, przez Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy²⁰. W Katechizmie dla dorosłych przykazania kościelne zostały sformułowane następująco:

1. „W niedziele i święta obowiązkowe we Mszy św. nabożnie uczestniczyć i od prac służebnych się powstrzymywać.

2. Przynajmniej raz w roku spowiadać się.

3. Przynajmniej raz w roku Komunię św. przyjąć.

4. Posty nakazane zachowywać.

5. Potrzebom materialnym Kościoła zaradzać"²¹.

W porównaniu ze wspomnianą tu Corrigenda polska adaptacja Katechizmu Kościoła Katolickiego zawęża brzmienie omawianych przykazań. Autorzy koncentrują się na przedstawieniu istotnej treści. Taka forma ułatwia zapewne wyuczenie się ich na pamięć. Pomija jednak objaśnienia, które szczególnie uwzględniła Corrigenda, dające możliwość bardziej dogłębnego zrozumienia każdego z przykazań, co wydaje się być ważne we współczesnej katechezie dzieci, młodzieży i dorosłych. W związku z tym nasuwa się refleksja, aby katecheci, rodzice i inni chrześcijańscy wychowawcy, zapoznając się z podaną przez Katechizm dla dorosłych wersją przykazań kościelnych i przybliżając ją katechizowanym, sięgnęli przynajmniej do Corrigendy, a jeszcze lepiej do wypowiedzi Kodeksu Prawa Kanonicznego.

5. Przykazania kościelne sformułowane podczas 313 Konferencji Episkopatu Polski

Dnia 20 czerwca 2001 r. w Łowiczu obyła się 313 Konferencja Episkopatu Polski. Wśród wielu problemów, związanych między innymi z katechezą w szkołach, obchodzeniem niektórych świąt, wyborem nowych duszpasterzy kilku środowisk, wprowadzeniem stałego diakonatu w Polsce, została poruszana sprawa pięciu przykazań kościelnych. W tym względzie przyjęto następujący zapis:

„1. W niedziele i święta nakazane uczestniczyć we Mszy świętej i powstrzymać się od prac niekoniecznych.

2. Przynajmniej raz w roku przystąpić do Sakramentu Pokuty.

3. Przynajmniej raz w roku, w okresie wielkanocnym, przyjąć Komunię świętą.

4. Zachować nakazane posty, a w okresach pokuty powstrzymać

się od udziału w zabawach.

5. Troszczyć się o potrzeby wspólnoty Kościoła"²².

Wersja ta, jakkolwiek została przyjęta przez polskich hierarchów, wymaga jeszcze zatwierdzenia ze strony Stolicy Apostolskiej i dopiero wówczas zostanie podana do wiadomości wiernym w Polsce. Nietrudno jednak zauważyć, że przypomina ona bardzo to ujęcie przykazań kościelnych, które zostało zaprezentowane w polskiej adaptacji Katechizmu Kościoła Katolickiego, jak również nie omawianym w tym artykule Małym Katechizmie Katolickim, pt. Wierzę²³. Zmiany, jakie tu nastąpiły dotyczą przede wszystkim języka, jakim zostały wyrażone przykazania, który otrzymał bardziej współczesny charakter²⁴. Uwzględniono również postulaty jaśniejszego wyrażenia niektórych przykazań, co widać już w pierwszym przykazaniu. Niejasne dla wielu sformułowanie „powstrzymywać się od prac służebnych, zastąpiono wyrażeniem „powstrzymać się od prac niekoniecznych". Również użycie nazwy Sakrament Pokuty, zamiast spowiedź, bardziej odpowiada posoborowej teologii. W świetle wykładni Kodeksu Prawa Kanonicznego zawartej w kanonie 920, na pochwałę zasługuje i to, że do istniejącego wcześniej zapisu o konieczności przystąpienia do Komunii świętej przynajmniej raz w roku dołączono: „w czasie wielkanocnym". Rozszerzenie przykazania czwartego o obowiązek powstrzymania się w okresach pokuty od udziału w zabawach można z kolei postrzegać jako reakcję na głosy wiernych, domagające się takiego uzupełnienia. Lepiej zostało wyrażane przykazanie piąte, które pełniej odzwierciedla ewangeliczny wymiar troski o potrzeby Kościoła.

6. Dlaczego zmiany?

Czy jest to pytanie nie na miejscu? Bynajmniej. Wystarczy tylko zebrać opinie, w których problem zmiany pięciu przykazań kościelnych był ujmowany w różny sposób, by przekonać się, że wiele z nich było nietrafnych ze względu na brak właściwego zrozumienia kontekstu tej ewolucji i jej źródeł. Można to w pewnym sensie usprawiedliwić uwzględniając przede wszystkim płaszczyznę emocjonalną. „Nowe" przykazania kościelne różnią się od tych, które przyswajaliśmy sobie jeszcze kilka lat temu, np. podczas nauki katechizmu przed Pierwszą Komunią św. Na nich między innymi kształtowaliśmy nasze chrześcijańskie życie - wyrośliśmy. Nic więc dziwnego, że nowe ujęcie prawa pozytywnego, „(... ) które ma na celu zagwarantowanie niezbędnego minimum ducha modlitwy i wysiłku moralnego we wzrastaniu miłości Boga i bliźniego oraz wspomagania Kościoła" wywołało dyskusję. Osoby zabierające głos w tej sprawie można by podzielić na trzy grupy. W pierwszej znajdą się zwolennicy i zarazem obrońcy nowego ujęcia przykazań kościelnych. Grupa druga to ludzie domagający się stosownych wyjaśnień. Z kolei do grupy trzeciej można zaliczyć tych, którzy odnoszą się krytycznie do zaistniałych zmian. Szczególnie dużo kontrowersji pojawiło się w odniesieniu do piątego przykazania: „Potrzebom materialnym Kościoła zaradzać". Pytania, jakie najczęściej tutaj padały, oscylowały wokół następujących problemów: dlaczego Kościół domaga się, aby zaradzać Jego potrzebom materialnym; czy w Wielkim Poście można już teraz urządzać zabawy; dlaczego nastąpiła zmiana przykazań kościelnych?

Zmiany w Katechizmie, „nowe" ujęcie przykazań kościelnych i ich przyjęcie nie mogą być jednak rozpatrywane wyłącznie w sferze emocji, ale wymagają spokojnego, dogłębnego i opartego na źródłach przemyślenia, które rozwiązałoby problemy zawarte między innymi w powyższych pytaniach. W znacznej części uczyniliśmy już to poprzez dotychczasową refleksję, przy czym wymaga ona uzupełnienia o wskazanie nie tylko przyczyny ewolucji pięciu przykazań kościelnych, lecz także w ogóle opracowania nowego Katechizmu Kościoła Katolickiego. Wydaje się, że wystarczające uzasadnienie tych zmian odnajdujemy w Konstytucji Apostolskiej Jana Pawła II Fidei Depositum, ogłoszonej z okazji publikacji Katechizmu Kościoła Katolickiego. Jej lektura, ubogacona dogłębną refleksją, wskazuje, że inspiracją do powstania nowego Katechizmu Kościoła Katolickiego stał się Sobór Watykański II. Na wypowiedzi Ojców Soboru powoływali się biskupi na Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Synodu Biskupów, zwołanym 25 stycznia 1985 r., z okazji dwudziestej rocznicy zakończenia Soboru,

którzy wyrazili życzenie, by został opracowany katechizm lub kompendium całej nauki katolickiej w dziedzinie wiary i moralności. Opracowanie nowego Katechizmu zostało wymuszone troską o odnowę całego życia Kościoła²⁵ która została zapoczątkowana na Soborze Watykańskim II²⁶ oraz urzeczywistniona w sposób szczególny w liturgii, opracowaniu Kodeksu Prawa Kanonicznego i Kanonów Katolickich Kościołów Wschodnich²⁷. Katechizm z kolei ma „(... ) rozjaśniać światłem wiary nowe sytuacje i problemy, które w przeszłości nie istniały"²⁸. Właśnie dlatego jego „(... ) treść jest często ujęta w „nowy" sposób, by odpowiadać na pytania stawiane przez naszą epokę"²⁹.

Zakończenie

Ostateczna redakcja pięciu przykazań kościelnych ma więc już swoją historię. Jej spokojne i wnikliwe prześledzenie pozwala zrozumieć tworzenie się ciągle nowych wersji pięciu przykazań kościelnych, które, tak jak sam Katechizm, zawierają „rzeczy nowe i stare". Dokonana analiza historii powstawania „nowych" przykazań kościelnych wykazuje, że są one oparte na Kodeksie Prawa Kanonicznego. Stąd też pełne ich odczytanie i dokładne zrozumienie będzie wymagało sięgnięcia do nauki Kodeksu. Wydaje się, że ta ostatnia uwaga powinna być w szczególny sposób uwzględniona przez katechetów, odpowiedzialnych za budzenie świadomości wiary katechizowanego, która, jak wykazała „jakość" wielu dyskusji wokół pięciu przykazań kościelnych, pozostawia wiele do życzenia. Do nasuwających się wniosków należy dołączyć jeszcze jeden, który wypływa z odpowiedzi na pytanie: dlaczego zmiany? Wyjaśnienie przyczyny zmian, jakie zaszły w pięciu przykazaniach kościelnych, należy rozpatrywać łącznie z uzasadnieniem dotyczącym opracowania nowego Katechizmu.

¹ Szczególnie należy tu wyakcentować opracowanie tematu pięciu przykazań kościelnych przez ks. Ireneusza St. Bruskiego, które ukazało się na lamach „Katechety". Zob. „Nowe" przykazania kościelne, Katecheta 3 (2001), s. 4-6.

² Korzysta się z polskiego przekładu Katechizmu Kościoła Katolickiego, wydrukowanego w 1994 r. w Poznaniu, przez wydawnictwo Pallotinum. Stosowany skrót: KKK.

³ Konstytucja Apostolska Fidei depositum, ogłoszona z okazji publikacji Katechizmu Kościoła Katolickiego opracowanego po Soborze Powszechnym Watykańskim II, w: KKK, s. 8. Odtąd skrót: FD.

⁴ KKK, 2041.

⁵ Tamże, 2042-2043.

⁶ Tamże, 2043.

⁷ Por. I. St. Bruski, art. cyt, s. 5.

⁸ Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1246 §1.

⁹ Tamże, kan. 1246 §2.

¹⁰ Tamże, kan. 1247.

¹¹ Tamże, kan. 12485. §1.

¹² Por. tamże, kan. 1248 §2.

¹³Por. tamże, kan. 989.

¹⁴ Por. tamże, kan. 920.

¹⁵ Por. tamże, kan. 1249.

¹⁶ Tamże, kan. 1250.

¹⁷ Tamże, kan. 1251.

¹⁸ Por. tamże, kan. 222.

¹⁹ Corrigenda, 2042-2043.

²⁰ Por. I. St. Bruski, art. cyt, s. 6-7.

²¹ Katechizm dla dorosłych, Kraków 1999, s. 200.

²²Tekst został wzięty ze strony internetowej: www. naszdziennik. pl/stcodz/wiara/20010622/wil4. shtml

²³ „Oficjalny katechizm Kościoła oddaje na 738 stronach, w 2865 punktach, wiarę Kościoła katolickiego. „Mały Katechizm Katolicki" (opracowany z inicjatywy organizacji „Kościół w potrzebie") różni się od swojego „wielkiego brata" nie tylko objętością. Jego miejscem jest przedsionek, tam, gdzie znajduje się wielu ludzi wraz ze swymi pytaniami i swoją tęsknotą za zbawieniem. Nawiązując do struktury rzymskiego Katechizmu (i jego poprzedników), próbuje na nowo sformułować orędzie za pomocą różnego rodzaju tekstów i w ten sposób dać odczuć rodzicom, dzieciom, dorastającym i starszym, że Bóg jest nastawiony do ludzi przyjaźnie i że we wszystkim, co czyni z milości do człowieka, nie tyle chodzi Mu o system prawd, ile o pełnię życia i zbawienia". Wierzę. Maly Katechizm Katolicki, Tarnów - Poznań 1999, s. 157.

²⁴ Por. tamże.

²⁵ Por. FD, s. 6.

²⁶ Program tej odnowy, ze wskazanie na główną jej zasadę, jest przedstawiony dokładnie i przejrzyście we wstępie ogólnym do dokumentów soborowych. Zob. K. Wojtyla, Wstęp ogólny, w: Sobór Watykański U: Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 1968, s. 12-23.

²⁷ Por. FD, s. 6.

²⁸ Tamże, s. 7.

²⁹ Tamże.

opr. ab/ab