Rok liturgiczny i święta nakazane

Od chwili pojawienia się na świecie człowiek czuje się zagrożony upływem czasu. „Fugit irreparabile tempus” — „czas bezpowrotnie ucieka” — mówił Wergiliusz. Czas upływa i nieubłaganie wiedzie nas ku śmierci. Ludzie naszej epoki doświadczają jakby przyśpieszenia historii i nawet mówi się o wieku szybkości. Wokoło wciąż słyszy się wołanie — „Nie mam czasu”. Wydaje się że współczesny człowiek stracił panowanie nad czasem i nie potrafi być jego panem. Czas ucieka jakby między palcami. Czy można w jakiś sposób rozwiązać problem uciekającego czasu? Czy liturgia Kościoła, która jest celebrowana w czasie może pomóc człowiekowi w opanowaniu czasu? W liturgii czas stał się szczególnym znakiem obecności i działania Boga.

Rok liturgiczny — świętowanie zbawczych dzieł Chrystusa

Historia świata i całej ludzkości dokonuje się w czasie. Wszystko ma swój początek i koniec. Czas należy do fundamentalnych wymiarów życia człowieka. Również Bóg objawia się człowiekowi i realizuje dzieło zbawienia w czasie. Przez wejście Boga w ludzką historię, czas został uświęcony i nabrał nowego znaczenia. Liturgia Kościoła wpisana jest w toczącą się nieustannie historię zbawienia. Celebracje liturgiczne organizują czas w cyklu roku liturgicznego. Nie można tu mówić o konkurencji do zwykłego roku kalendarzowego. Rok liturgiczny ściśle wiąże się z Chrystusem. Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza w numerze pierwszym stwierdzają: „Kościół święty w ustalonych dniach w ciągu całego roku obchodzi święte wspomnienie zbawczego dzieła Chrystusa” (nr 1). A zatem rok liturgiczny jest świętowaniem zbawczych wydarzeń z historii zbawienia, a szczególnie z życia Jezusa Chrystusa.

Struktura roku liturgicznego

Rok liturgiczny opiera się na zwartej organizacji dni i tygodni. Tworzy on cykl powtarzający się niemal identycznie. Podobnie jak większość chrześcijańskich instytucji, ma on swoją długą i bogatą historię. Na początku chrześcijanie świętowali tylko niedzielę, jako dzień Pański, czyli dzień zmartwychwstania Chrystusa. Z czasem zaczęły pojawiać się inne święta i okresy roku liturgicznego. Do najwcześniej ukształtowanych należą okres Wielkiego Postu i Wielkanocy. W IV wieku pojawiły się wielkie święta chrześcijańskie: Boże Narodzenie, Wniebowstąpienie, Zesłanie Ducha Świętego. Później kalendarz kościelny bogacił się o święta maryjne i różne obchody ku czci świętych.

W obecnym układzie roku liturgicznego Kościół wspomina całe misterium Chrystusa, od Wcielenia aż do dnia Zesłania Ducha Świętego i do oczekiwania na przyjście Pańskie. W centrum roku liturgicznego znajduje się święte Triduum Męki Śmierci i Zmartwychwstania Pańskiego (Triduum Paschalne), które rozpoczyna się od wieczornej Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek, ma swoje centrum w Wigilii Paschalnej i kończy się drugimi Nieszporami Niedzieli Zmartwychwstania. Wigilia Paschalna, która uobecnia i świętuje zmartwychwstanie Chrystusa jest najważniejszą celebracją Kościoła w ciągu całego roku. Po Triduum Paschalnym następuje Okres Wielkanocny, trwający pięćdziesiąt dni i obchodzony z wielką radością jako jeden dzień świąteczny, jako „wielka niedziela”. Ten okres kończy uroczystość Zesłania Ducha Świętego. Liturgia używa w tym czasie szat koloru białego lub złotego. Czterdziestodniowy czas przygotowania do świąt Wielkanocnych nazywa się Okresem Wielkiego Postu. Trwa on od Środy Popielcowej do Mszy Wieczerzy Pańskiej wyłącznie. Z Wielkim Postem związany jest fioletowy kolor szat liturgicznych.

Po dorocznym obchodzie misterium paschalnego nic nie jest Kościołowi droższe, jak obchód wspomnienia Narodzenia Pańskiego. Dokonuje się to w Okresie Narodzenia Pańskiego, który rozpoczyna się od I Nieszporów Narodzenia Pańskiego (24 grudzień wieczór) i trwa aż do niedzieli Chrztu Pańskiego. Jest to pierwsza niedziela wypadająca po uroczystości Objawienia Pańskiego, które świętuje się 6 stycznia. W tym okresie używa się szat koloru białego lub złotego. Czas przygotowania do świąt Bożego Narodzenia nazywa się Okresem Adwentu. Trwa on od I Nieszporów niedzieli, która wypada najbliżej 30 listopada do I Nieszporów Narodzenia Pańskiego. Adwent zakłada szaty koloru fioletowego.

Oprócz tych ważnych okresów liturgicznych, mających własny charakter, pozostają trzydzieści trzy lub trzydzieści cztery tygodnie w ciągu cyklu rocznego, w które nie obchodzi się żadnej szczegółowej tajemnicy Chrystusa, lecz wspomina się misterium Chrystusa w jego pełni. Ten czas nazywa się Okresem Zwykłym. Rozpoczyna się on w poniedziałek po Niedzieli Chrztu Pańskiego i trwa do wtorku przed Środą Popielcową, i powtórnie zaczyna się w poniedziałek po Zesłaniu Ducha Świętego i kończy przed I Nieszporami 1 niedzieli Adwentu. W liturgii Kościoła obowiązuje zielony kolor szat liturgicznych. W Okresie Zwykłym obchodzone są także różne uroczystości i święta Pańskie, Maryjne i ku czci świętych.

Wejście w „czas” Boga.

Ponieważ rok liturgiczny jest celebracją zbawczych wydarzeń z życia Chrystusa jego istotna funkcja polega na otwieraniu ludzkiego czasu na „czas” Boga. Święta liturgiczne są po to, aby wiązać naszą egzystencję z Jego egzystencją, aby nam zapewnić udział w najważniejszych wydarzeniach zbawczych. Celebracja roku liturgicznego, uobecniająca te wydarzenia nadaje naszemu życiu wymiar wieczności. Obchodzenie świąt kościelnych pozwala nam oddychać inna aurą i napełnia nas Bożym entuzjazmem. W kalendarzu liturgicznym nie chodzi o prostą rekonstrukcję wydarzeń z życia Chrystusa, ale o przeżywanie ich ciągle na nowo i życie nimi. Jest to możliwe, ponieważ w celebracjach liturgicznych te wydarzenia aktualizują się dla nas. Można powiedzieć, że przeżywamy tu naszą „współczesność” z Chrystusem. Liturgia stawia nas nieustannie w „dniu dzisiejszym” Boga.

Powtarzające się każdego roku okresy liturgiczne, święta i uroczystości mogłyby sugerować, że rok liturgiczny jest zamkniętym obwodem, czymś co może się znudzić po pewnym czasie. Trzeba jednak zauważyć, że w liturgii powtórzenia nie odbywają się w taki sam sposób. Każda celebracja choć zawiera wciąż te same elementy jest inna. Przebieg roku liturgicznego nie stanowi zamkniętego obwodu, powtarzającego się każdego roku, ale raczej przypomina spiralę, której tor nie prowadzi z powrotem do tego samego punktu, ale posuwa się naprzód. W roku liturgicznym odbywa się ruch okrężny, ale jego wynikiem ma być nasz duchowy rozwój, u kresu którego oczekuje nas Pan.

Zmiany w polskim kalendarzu liturgicznym

W ciągu całego roku liturgicznego Kościół w swoich celebracjach liturgicznych wspomina całe misterium Chrystusa, od Wcielenia aż do Zesłania Ducha Świętego i do oczekiwania na przyjście Pańskie. Takie rozumienia roku liturgicznego nie tyle zwraca uwagę na chronologię wydarzeń, co raczej na same wydarzenia i fakty. Zresztą, precyzyjne daty obchodzenia niektórych świąt są umowne i zostały wprowadzone przez Kościół. Liturgiczne wspomnienie zbawczych wydarzeń z życia Jezusa Chrystusa w kalendarzu liturgicznym ma różną rangę. Odnowiony kalendarz liturgiczny wymienia w kolejności hierarchicznej: uroczystości, święta, wspomnienia obowiązkowe i dowolne oraz dni zwykłe. Ze względu na obowiązek uczestnictwa we Mszy świętej istnieje inny podział liturgicznych obchodów:

-święta nakazane, w których jest obowiązek uczestniczenia we Mszy św.

-święta inne, które nie pociągają takiego obowiązku.

Według Kodeksu Prawa Kanonicznego świętami nakazanymi są wszystkie niedziele oraz uroczystości: Bożego Narodzenia (25 grudnia), Objawienia Pańskiego (6 stycznia), Wniebowstąpienia Pańskiego, Bożego Ciała, Świętej Bożej Rodzicielki Maryi (1 stycznia), Niepokalanego Poczęcia Maryi (8 grudnia), Wniebowzięcia Maryi (15 sierpnia), św. Józefa (19 marca), św. Apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca) oraz uroczystość Wszystkich Świętych (1 listopada). W te dni katolicy zobowiązani są do uczestnictwa we mszy św. oraz do powstrzymania się od prac niekoniecznych. Wszyscy proboszczowie w tych dniach powinni celebrować jedną mszę św. w intencji swoich parafian.

Ponieważ niektóre z kościelnych świąt nakazanych są zwykłymi dniami roboczymi, Kościół chcąc umożliwić wiernym właściwe ich przeżywanie, czyli dać im możliwość uczestnictwa we Mszy świętej, przenosi je na niedzielę, przypadające najbliżej danego święta. I tak, w wielu Kościołach Europy przeniesiono na niedzielę uroczystości Objawienia Pańskiego, Wniebowstąpienia Pańskiego i Bożego Ciała. Kościół ma także prawo zmieniać rangę niektórych świąt.

Od 30 listopada 2003 roku, również w Kościele Polskim nastąpiły pewne zmiany w kalendarzu liturgicznym. Od I Niedzieli Adwentu roku 2003, na prośbę polskich biskupów, watykańska Kongregacja do Spraw Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów wydała pozwolenie, aby w Polsce obchodzić uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego w siódmą niedzielę wielkanocną, a nie jak do tej pory w czwartek w czterdziestym dniu po Wielkanocy. Poza tym jako święta nakazane zostały zniesione następujące uroczystości: św. Józefa (19 marca), św. Apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca) oraz Niepokalanego Poczęcia NMP (8 grudnia). Mimo zniesienia obowiązku uczestnictwa w te dni we Mszy świętej, oczywiście pozostaje zachęta dla wiernych, by w niej uczestniczyć. Zniesienie dotyczy osób, które przez konieczność pracy w te dni, nie mogły we właściwy sposób ich świętować.

Święta nie nakazane, czyli takie, w których nie ma obowiązku uczestnictwa we Mszy świętej, ale jest zachęta, aby wierni zgodnie z wieloletnią tradycją brali w niej udział i przyjmowali komunię świętą, są następujące:

-Niepokalane Poczęcie — 8 grudnia

-Św. Szczepana (drugi dzień uroczystości Narodzenia Pańskiego) — 26 grudnia

-Matki Bożej Gromnicznej — 2 lutego

-Św. Józefa — 19 marca

-Poniedziałek Wielkanocny (drugi dzień uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego)

-Święto Najświętszej Maryi Panny, Matki Kościoła (poniedziałek po Zesłaniu Ducha Świętego)

-Św. Apostołów Piotra i Pawła — 29 czerwca

Tekst pochodzi z książki ks. prof. Dariusza Kwiatkowskiego, Zaczerpnąć ze źródła wody życia. W świecie liturgicznych znaków, Kalisz 2007

opr. mg/mg