Kiedy świętować? Kiedy pokutować i pościć?

Jeszcze raz o nowych sformułowaniach przykazań kościelnych

Problematykę nowych sformułowań przykazań kościelnych podjęliśmy na łamach „Czasu Miłosierdzia” w sierpniu 2002 roku (numer 148). W obszernym artykule spróbowaliśmy szczegółowo omówić istotę poszczególnych przykazań, i płynących z nich konkretnych zadań, stających przed każdym z nas. Problematyka ta powróciła na łamy świeckich środków przekazu na przełomie października i listopada bieżącego roku. Dziennikarze podali wówczas „sensacyjną” wiadomość o zmianie przepisów kościelnych, dotyczących przeżywania dni świątecznych i podejmowania przez wiernych pokuty i postu. Jak to zwykle bywa, pewne zagadnienia zostały przedstawione w sposób wyrywkowy i niekompetentny, co stało się powodem licznych wątpliwości ze strony naszych wiernych.

Jak pisaliśmy ponad rok temu, przykazania kościelne chociaż w swych ogólnych sformułowaniach mogą różnie brzmieć w różnych krajach, w istocie swej są jednakowe w całym Kościele. Do kompetencji Konferencji Episkopatu danego kraju należy opracowanie szczegółowych zasad, które będą obowiązywać wiernych. Oczywiście, ustalenia Konferencji Episkopatu nabierają mocy wiążącej dopiero po zatwierdzeniu ich przez Stolicę Apostolską. Tak też się stało w naszej Ojczyźnie: w ubiegłym roku zatwierdzone zostały jako obowiązujące sformułowania ogólne oraz wykładnia dla IV przykazania (dotyczącego postu i pokuty), a w ostatnim czasie - wykładnia dla I przykazania (mówiącego o niedzieli i innych dniach świątecznych).

Konieczność opracowania szczegółowej wykładni dla niektórych przykazań wynika ze zróżnicowanych uwarunkowań, w których żyje i działa Kościół w poszczególnych krajach. Te właśnie uwarunkowania, i w przeszłości, i dzisiaj, wywierają wpływ na lokalne zwyczaje, związane ze świętowaniem czy też zachowywaniem postu i podjęciem pokuty. Lokalne tradycje kształtowały się zazwyczaj przez długi czas, przechodząc niejednokrotnie swoistą ewolucję. Pewne zwyczaje trwają od wielu wieków, inne zmieniają się, jedne zastępują drugie. Wśród różnych czynników kształtujących lokalne tradycje bardzo ważnym, zwłaszcza w II połowie XX wieku, była sytuacja społeczno-polityczna danego kraju, sprzyjająca lub utrudniająca, czy wręcz uniemożliwiająca zachowywanie zasad życia chrześcijańskiego.

Jednocześnie, po Soborze Watykańskim Drugim, Kościół zapraszał wiernych do coraz bardziej świadomego przeżywania swej wiary. Przejawem tego - zabrzmi to paradoksalnie - było między innymi „łagodzenie” pewnych przepisów dotyczących podstawowych praktyk religijnych. Zmiany przepisów kościelnych, jak łatwo zauważyć, nie dotyczą istoty świętowania, pokuty czy postu, a jedynie zewnętrznych form tych praktyk religijnych i ich intensywności. Chodzi też o to, by człowiek zmieniał pobożność „nakazów i zakazów” na pobożność „świadomych i wolnych decyzji”. Kościół „łagodząc” pewne wymagania stawiane człowiekowi liczy na jego dojrzałość i osobistą odpowiedzialność. I rzeczywiście, w wielu środowiskach wiele osób podtrzymuje dawne, szlachetne zwyczaje, chociaż nie są one dziś normą obowiązującą pod sankcją grzechu.

Wielu z nas pamięta, jak trudno było zachowywać pewne zasady życia chrześcijańskiego w naszej polskiej, powojennej rzeczywistości (np. udział we Mszy Świętej w tzw. święta zniesione, czy też zachowanie piątkowego postu w zbiorowym żywieniu). Wielu z nas pamięta, jak wiele utrudnień napotykali na swej drodze ci, którzy chcieli sumiennie wypełniać przykazania kościelne i zachowywać nasze narodowe i chrześcijańskie tradycje. Gdyby w obliczu takiej sytuacji złagodzone zostały pewne przepisy kościelne, mogłoby to być odczytane jako swego rodzaju kompromis, na jaki Kościół zgodził się wobec swoich wrogów. Z tego więc powodu Pasterze Kościoła w Polsce podkreślali konieczność zachowywania przykazań kościelnych dotyczących świąt, pokuty i postu. Tym jednak, którzy w żaden sposób, bez własnej winy, nie mogli pewnych zasad zachować, udzielali w pewnych okolicznościach dyspensy.

Dziś sytuacja jest już zupełnie inna. Chociaż spotykamy się z ludźmi i środowiskami nieżyczliwymi Kościołowi, nikt nikogo nie prześladuje i nie dyskryminuje. Biskupi polscy zdecydowali zatem, aby pewne zasady, dotyczące zachowywania przykazań kościelnych, zmienić w taki sposób, by były zgodne z ustaleniami Kodeksu Prawa Kanonicznego, obowiązującego w całym Kościele. I tak to dowiedzieliśmy się, że z wykazu dni, w których mamy obowiązek uczestniczyć we Mszy Świętej, czy też zachowywać post i pokutę, pewne daty zniknęły. Jeśli jednak uważnie wysłuchaliśmy lub przeczytaliśmy List Episkopatu Polski na ten temat, zauważyliśmy, że nasi Pasterze gorąco zachęcają nas do podtrzymywania naszych polskich, katolickich tradycji. Tu właśnie jest czas i miejsce na odpowiednie wykorzystanie naszej osobistej, wewnętrznej wolności, której wielu ludzi tak bardzo dzisiaj broni i strzeże, nie rozumiejąc do końca jej sensu. Prawdziwa, chrześcijańska wolność polega na możliwości dokonywania w życiu pewnych wyborów, na możliwości podejmowania osobistych decyzji. Podejmowane przez nas decyzje to konkretne świadectwo naszej wiary lub jej braku, naszej chrześcijańskiej dojrzałości lub jej braku, naszej wierności pewnym tradycjom lub jej braku.

A zatem, jeśli w kalendarzu wypada jakieś ważne święto, które nie jest już świętem obowiązującym (na przykład już wkrótce, 8 grudnia, Niepokalane Poczęcie), i mamy możliwość udziału we Mszy Świętej, dlaczego mielibyśmy ją opuścić? Jeśli tak pieczołowicie pielęgnowaliśmy piękną i jakże wymowną tradycję polskiej Wigilii Bożego Narodzenia, która w całym Kościele nie jest dniem postnym, dlaczego mielibyśmy podać do stołu wigilijnego potrawy mięsne i napoje alkoholowe? Takich przykładów można by było podawać bardzo dużo.

Przy okazji medialnej dyskusji na temat przykazań kościelnych wiele podejmujących ją osób wykazało się daleko posuniętą ignorancją w tym, co odnosi się do życia religijnego. Wiele osób odsłoniło swoje niezbyt wygórowane, jak do tej pory, motywy spełniania praktyk religijnych. Wiele innych osób nie kryło swoistej „wybiórczości”, z jaką podchodzą do problemu sumiennego wypełniania przykazań kościelnych.

Wiele osób oburzyło się na wieść, że Wigilia Bożego Narodzenia nie jest dniem postnym, nie zauważając na przykład tego, że „powstrzymanie się od zabaw obowiązuje we wszystkie piątki”, a nie tylko „w czasie Wielkiego Postu”. Wiele osób z satysfakcją stwierdziło, że wśród dni pokutnych, w których nie powinno się urządzać zabaw, nie ma wyliczonego Adwentu, ale nie usłyszało do tej pory nauki Kościoła, która mówi, że Adwent to czas nie tylko „radosnego”, ale też „pobożnego oczekiwania”. Wiele osób stanęło jakby w obronie wykreślonych z kalendarza świąt, nie podejmując wcale dyskusji na temat tzw. prac niekoniecznych, o których mówi I przykazanie.

Wsłuchujmy się zatem w głos Kościoła, który przemawia do nas między innymi ustami naszych duszpasterzy, poprzez homilie mszalne i ogłoszenia parafialne. Na pewno niejednokrotnie usłyszymy słowa zachęty do wierności naszym wieloletnim, czy nawet wielowiekowym tradycjom, dotyczącym świąt, pokuty i postu. To, czy je podtrzymamy i przekażemy następnym pokoleniom, w praktyce zależy tylko od nas.

Ks. Roman Balunowski

PRZYKAZANIE I

W niedziele i święta nakazane uczestniczyć we Mszy Świętej i powstrzymać się od prac niekoniecznych.

W Polsce, oprócz Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego i wszystkich niedziel w ciągu roku, świętami nakazanymi są:

• Uroczystość Narodzenia Pańskiego (25 grudnia);
• Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki (1 stycznia);
• Uroczystość Objawienia Pańskiego (6 stycznia);
• Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa (Boże Ciało);
• Uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (15 sierpnia);
• Uroczystość Wszystkich Świętych (1 listopada).

Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego, obchodzona dotychczas czterdziestego dnia po Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego, została przeniesiona na VII Niedzielę Wielkanocną.

PRZYKAZANIE IV

Zachowywać nakazane posty i wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, a w okresach pokuty powstrzymywać się od udziału w zabawach.

Wszyscy wierni obowiązani są czynić pokutę. Dla wyrażenia tej pokutnej formy pobożności chrześcijańskiej Kościół ustanowił dni i okresy pokuty. W tym czasie chrześcijanin powinien szczególnie praktykować czyny pokutne, służące nawróceniu serca, co jest istotą pokuty w Kościele. Powstrzymywanie się od zabaw pomaga w opanowaniu instynktów i sprzyja wolności serca.

• Czynami pokutnymi są: modlitwa, jałmużna, uczynki pobożności i miłości, umartwienie przez wierniejsze pełnienie obowiązków, wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych i post.
• Czasem pokuty w Kościele są poszczególne piątki całego roku i czas Wielkiego Postu.
• Wstrzemięźliwość obowiązuje wszystkich, którzy ukończyli 14 rok życia, we wszystkie piątki i Środę Popielcową.
• Post obowiązuje w Środę Popielcową i w Wielki Piątek wszystkich między 18 a 60 rokiem życia.
• Uzasadniona niemożliwość zachowania wstrzemięźliwości w piątek domaga się od chrześcijan podjęcia innych form pokuty.
• Powstrzymywanie się od zabaw obowiązuje we wszystkie piątki i w czasie Wielkiego Postu.

opr. ab/ab