Ekonomia

Scott Hahn Moc słowa w liturgii ISBN: 978-83-7580-158-3 wyd.: Wydawnictwo Salwator 2010

Wybrane fragmenty Przedmowa Wprowadzenie Współczesność bliska starożytności Definiowanie pojęć Ekonomia Typologia Mistagogia

Ekonomia

Ekspozycja, jakiej dokonał Jezus w drodze do Emaus, obejmowała „wszystkie Pisma”, „zaczynając od Mojżesza, poprzez wszystkich proroków”. Jest to wydatne świadectwo wspólnego celu łączącego święte księgi żydowskie pomimo całej ich różnorodności. Jezus dostrzegł w nich misterny, systematyczny plan, realizujący się w historii i wyrażony w natchnionym Piśmie, którego kulminacją jest Jego zbawcze dzieło.

To przekonanie o całościowym planie obejmującym stworzenie oraz historię zbawienia nie jest bynajmniej cechą szczególną jednego fragmentu Ewangelii. Przewija się ono wielokrotnie w myśli hebrajskiej oraz chrześcijańskiej, a jego doskonałe podsumowanie znajdujemy w Liście do Efezjan (3,9), gdzie mowa o objaśnieniu „tajemniczego planu, ukrytego przed wiekami w Bogu, Stwórcy wszechrzeczy”. Greckie słowo przetłumaczone tu jako „plan” to oikonomia (łac. dispensatio). Etymologicznie wywodzi się ono od słów oikos i nomos, czyli „dom” i „prawo”. Oikonomia, Boża ekonomia, to zasada rządząca całym stworzeniem i leżąca u podstaw wydarzeń historii zbawienia. To prawo Bożego kosmicznego „gospodarstwa domowego”.

Skojarzenie z domem i życiem rodzinnym jest silne i bardzo sugestywne. Święty Paweł uczy, że w historii realizuje się Boży ojcowski plan dla ludzkości. W późniejszych wiekach zarówno Ojcowie Kościoła, jak i współcześni im rabini żydowscy, traktowali Pisma jako wyraz Bożej rodzicielskiej wyrozumiałości: przez nie bowiem Bóg bądź to zniża się, by przemówić do swoich dzieci na ich poziomie, bądź to unosi je w górę, by mogły spojrzeć na wszystko z Jego perspektywy. Już w III wieku Orygenes upatrywał w tym przejawów Bożego ojcostwa: „Kiedy zaś ekonomia Boża splata się z sprawami ludzkimi, wówczas Bóg przybiera ludzki rozum, ludzki sposób postępowania i ludzki styl wysłowienia. To tak jak my, gdy rozmawiamy z dwuletnim dzieckiem, dziecko mając na uwadze mówimy po dziecinnemu”¹³. Orygenes z pewnością opiera się tu na przekładzie Septuaginty, którą Księga Powtórzonego Prawa (1,31) tłumaczy następująco: „Pan, Bóg wasz, naśladował nasze postępowanie, jak ojciec naśladuje postępowanie swego syna”.

Żyjący współcześnie rabin i uczony, Stephen D. Benin, prześledził motyw Bożej wyrozumiałości w myśli żydowskiej i chrześcijańskiej, odkrywając ojcowską konsekwencję i celowość, co podsumowuje prostym stwierdzeniem: „Bóg wykorzystuje historię w celach pedagogicznych”¹⁴. Naucza nas przez wydarzenia będące częścią Jego wiecznego planu.

Stosowany przez św. Pawła termin oikonomia zdominował patrystyczną teologię i egzegezę — do tego stopnia, że niekiedy tłumaczy się go po prostu jako „teologia” (pomimo pewnej nieścisłości). W pismach Ojców greckich słowo theologia odnosi się konkretnie do doktryny oraz rozważań na temat Trójcy Świętej, oikonomia natomiast opisuje szerzej Boże działanie wobec stworzenia¹⁵. Jean Corbon zauważa ponadto, że oikonomia oznacza „więcej niż tylko »historię zbawienia«; jest to raczej dyspensacja lub mądry plan kolejnych stadiów, w których misterium, to jest Chrystus, osiąga wypełnienie”¹⁶.

Teologia oraz ekonomia to oczywiście terminy pokrewne, a we współczesnych opracowaniach naukowych opisywane nimi pojęcia zalicza się do teologii. Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK) (ust. 236) rozróżnia je, podkreślając jednocześnie ich wzajemne powiązania:

Ojcowie Kościoła rozróżniają Teologię (Theologia) i Ekonomię (Oikonomia), określając pierwszym pojęciem misteria wewnętrznego życia Boga-Trójcy, a drugim wszystkie dzieła Boże, przez które On się objawia i udziela swego życia. Przez Ekonomię objawiła się nam Teologia; i na odwrót, Teologia wyjaśnia całą Ekonomię. Dzieła Boga objawiają, kim On jest w sobie samym; i na odwrót — misterium Jego wewnętrznego Bytu oświeca rozumienie wszystkich Jego dzieł.

Sekretarz komisji przygotowującej Katechizm, kardynał Christoph Schönborn, dostrzega w oikonomii „motyw przewodni przewijający się przez nowy Katechizm (...). Bez wątpienia kwestia Bożej ekonomii przenika jego wszystkie cztery części”¹⁷.

Kardynał Schönborn przedstawia następnie trynitarny wymiar ekonomii:

Ekonomia Boża jako całość nie ma innego źródła ani celu poza tym nieskończenie błogosławionym [trynitarnym] życiem: ekonomia wyraża się zatem zgodnie z wielkimi przejawami tego życia: słowem stworzenia i Bożej opatrzności, słowem odkupienia przez Jezusa Chrystusa i dziełem uświęcenia w Duchu Świętym przez Kościół (...), a w erze Kościoła staje się ekonomią sakramentalną¹⁸.

Corbon niejako uprzedza te wnioski: „W dniu Pięćdziesiątnicy ekonomia stała się liturgią, ponieważ wkroczyliśmy w etap wzajemnej reakcji i synergii (...) Ducha i Kościoła”¹⁹.

W drodze do Emaus Chrystus ukazał uczniom Boży plan, bieg historii — zarówno uprzedniej, jak i mającej dopiero nastać. Odkrywając to, „co we wszystkich Pismach odnosiło się do Niego”, położył podwaliny egzegezy oraz teologii biblijnej. Jego interpretacja całości hebrajskich Pism była w istocie aktem kanonizacji, wykluczającym przyszłe próby uznania Starego Testamentu za „przestarzały” (jak próbował dowodzić choćby Marcjon). Sam Chrystus nadał świętym Pismom Izraela status kanoniczny, obejmując je swoim przymierzem.

Co więcej, Chrystus dał również przykład definicyjnego działania religii biblijnej w erze Kościoła, w czasie ekonomii sakramentalnej, objawiając się uczniom przy łamaniu chleba. Święty Łukasz często używa tego właśnie sformułowania dla opisania Eucharystii; w spisanych przez niego Dziejach Apostolskich eucharystyczne łamanie chleba stanowi najistotniejszy znak Kościoła (por. Dz 2,42.46; 20,7.11; 27,35).

¹³ Cytaty biblijne wg Biblii Tysiąclecia, wyd. V, Pallottinum, Poznań 2002.

¹⁴ Orygenes, Homilie o Księdze Jeremiasza, tłum. Stanisław Kalinkowski, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1983, s. 157.

¹⁵ Stephen D.Benin, The Footprints of God: Divine Accommodation in Jewish and Christian Thought, SUNY Press, Albany, New York 1993, s.?90 (tłum. fragm. — P.B.).

¹⁶ Andrew Louth, Discerning the Mystery: An Essay on the Nature of Theology, Clarendon, Oxford 1983, s.?3.

¹⁷ Jean Corbon, The Wellspring of Worship, tłum. ang. Matthew O'Connell, Paulist Press, New York 1988, s.?6 (tłum. fragm. — P.B.).

¹⁸ Christoph Schoenborn, „The Divine Economy Interwoven through New Catechetical Work”, w: Reflections on the Catechism of the Catholic Church, red. James P.?Socias, Midwest Theological Forum, Chicago 1993, s.?79 (tłum. fragm. — P.B.).

¹⁹ Tamże (tłum. fragm. — P.B.).

opr. aw/aw