Symbolika (VII)

Obrzędy liturgiczne składają się z czynności (np. polanie chrzczonego wodą), którym towarzyszą słowa. Słowo występujące w liturgii zawsze uważano za znak główny, podstawowy i zasadniczy. Słowo stosowane w obrzędach liturgicznych ma różne formy. Niektóre z nich wspomnimy.

Psalmy

Są to pieśni religijne powstałe w czasach Starego Testamentu. „Księga Psalmów”, zawierająca 150 psalmów, należy do ksiąg kanonicznych Pisma Świętego. Ze względu na treść wyróżniamy psalmy wielbiące Boga, dziękczynne, błagalne, pokutne, dydaktyczne, prorockie i in. Ukazywany w psalmach Bóg jest Bogiem jedynym (Ps 86), żywym (84), wiecznym (136), wiernym swojemu przymierzu (105), miłosiernym (51), czyniącym cuda (71), łaskawym i cierpliwym (138), sprawiedliwym (36), Stworzycielem świata i człowieka (24, 104), Bogiem, którego Opatrzność czuwa nad światem (26), jest Zbawcą (44, 78), którego człowiek wzywa pośród utrapień życia (85, 97). Do autorów psalmów zalicza się: Mojżesza, Dawida, Salomona, Asafa, Hemana, Etana. Izraelici traktowali psalmy jako teksty modlitewne i śpiewali je przy akompaniamencie instrumentów w liturgii świątynnej i synagogalnej, także posługiwali się nimi w modlitwach prywatnych. Również Chrystus posługiwał się psalmami w swoich modlitwach (M. Kowalewski, G. Łęcicki, I. Kleszczowa).

Chrześcijanie przejęli zwyczaj śpiewania psalmów od Żydów, przejmując od nich schemat liturgii słowa, jaka miała miejsce w synagogach. Posługiwali się nimi w świetle nauki i czynów Chrystusa. Od początku ich stosowania w liturgii chrześcijańskiej uważano, że (niektóre z nich) w swojej treści odnoszą się do Chrystusa, zapowiadają Go i w pewien sposób streszczają Jego życie.

W dzisiejszej liturgii psalmy mają bardzo szerokie zastosowanie. Oczywiście są główną częścią „Liturgii Godzin”, gdzie „Psałterz” (150 psalmów) jest odmawiany w ciągu czterech tygodni. W posoborowej liturgii zastosowano psalmy tzw. responsoryjne w mszalnej i pozamszalnej (sakramenty, sakramentalia, nabożeństwa słowa Bożego) Liturgii Słowa. Są one odpowiedzią wiernych na usłyszane słowo Boga żywego. Z psalmów korzystano przy tworzeniu antyfon mszalnych (na wejście i Komunię Świętą), także w „Liturgii Godzin”. Śpiew psalmów towarzyszy obrzędom pogrzebowym ( w domu zmarłego, w kondukcie pogrzebowym do kościoła i na cmentarz, w kościele podczas tzw. egzekwii).

Posługując się psalmami i czyniąc je własną modlitwą możemy wypowiadać naszą wiarę w Boga, miłość do Niego, w Nim pokładać nadzieję i z Nim nawiązać ścisły kontakt w różnych okolicznościach naszego jakże niełatwego życia.

Hymn

W starożytności greckiej i rzymskiej (od grec. hymnos) przez hymn rozumiano pieśń ku czci bogów i ziemskich bohaterów, później każdą pieśń pochwalną. W chrześcijaństwie hymn jest formą śpiewu religijnego o podniosłym charakterze, wykonywaną na cześć Boga, Najświętszej Maryi Panny i Świętych. Istotną cechą hymnu jest „tekst poetycki o układzie sylabicznym i wyraźnej metryce oraz budowa zwrotkowa”. Hymny układano już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Jednakże największą zasługę w tej dziedzinie ma św. Ambroży (+397), biskup Mediolanu. Dzięki wybitnym zdolnościom poetyckim, jak też głębokiej wiedzy teologicznej stworzył on wzór łacińskiego hymnu liturgicznego. W naszym Kościele zachodnim mamy około 5000 łacińskich hymnów (J. Gembalski, M. Kowalewski).

Do najbardziej znanych hymnów śpiewanych w naszych kościołach należą: „Ciebie, Boże, chwalimy” (Te Deum laudamus), w polskiej wersji ludowej: „Ciebie, Boga, wysławiamy”; „Chwała na wysokości Bogu” (Gloria in excelsis Deo), „O zbawcza Hostio” (O salutaris Hostia), „Przed tak wielkim Sakramentem” (Tantum ergo Sacramentum) i „O Stworzycielu, Duchu, przyjdź” (Veni Creator Spiritus).

„Ciebie, Boże, chwalimy” (częściej w wersji ludowej) - stosuje się na zakończenie brewiarzowej Godziny czytań we wszystkie niedziele oprócz niedziel Wielkiego Postu, we wszystkie uroczystości i święta przypadające w roku liturgicznym. Hymn ten zwykle jest śpiewany na zakończenie procesji eucharystycznej w uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, czterdziestogodzinnego nabożeństwa, w uroczystości odpustowe naszych parafii. Można go także zastosować w bardziej uroczystej Mszy Świętej jako śpiew na uwielbienie po Komunii Świętej.

„Chwała na wysokości Bogu”, zwana jest hymnem anielskim, bowiem aniołowie wielbili Boga przy narodzeniu Chrystusa słowami: „Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom Jego upodobania” (Łk 2,14). Hymn ten występuje we Mszy Świętej (śpiewanej lub recytowanej) we wszystkie niedziele oprócz niedziel Adwentu i Wielkiego Postu, we wszystkie uroczystości i święta w roku liturgicznym. Można go zastosować w innych Mszach Świętych bardziej uroczyście celebrowanych, np. w pierwszy czwartek, piątek i sobotę miesiąca, we Mszy Świętej przy udzielaniu ślubu (formularz mszalny ślubny) itp.

„O zbawcza Hostio” - śpiewana jest często podczas wystawienia Najświętszego Sakramentu, chociaż ten śpiew nie jest dzisiaj obowiązkowy (może być inny, ale o treści eucharystycznej).

„Przed tak wielkim Sakramentem” jest częścią składową hymnu „Sław języku tajemnicę Ciała i Najdroższej Krwi”. Hymn ten jest najczęściej śpiewany przed błogosławieństwem Najświętszym Sakramentem, chociaż od roku 1973, kiedy to w Kościele wprowadzono odnowiony pozamszalny ryt eucharystyczny, nie musi być obowiązkowo stosowany. Można go zastąpić jakąś inną pieśnią o treści eucharystycznej.

„O Stworzycielu, Duchu, przyjdź” - stosuje się w liturgii sakramentów: bierzmowania, święceń i małżeństwa. Prosimy, aby Duch Święty przyszedł ze swoimi darami do tych, którzy te sakramenty przyjmują i aby w ich życiu widoczne były owoce wynikające z tych darów, mianowicie: „miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność, opanowanie” (Ga 5,22-23).

Hymny występują także na początku każdej godziny brewiarzowej.

Doksologia

Doksologia, słowo to pochodzi z języka greckiego i dosłownie znaczy: „mowa pochwalna”. Jest krótkim hymnem uwielbienia Boga w Trójcy Świętej Jedynego. Takim hymnem jest znany nam tekst: „Chwała Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu. Jak była na początku, teraz i zawsze, i na wieki wieków. Amen”. Występuje on zwykle na zakończenie psalmów i pieśni (tzw. kantyków) ze Starego i Nowego Testamentu występujących w „Liturgii Godzin”, nadając tym tekstom wyraźnie chrześcijański charakter. Doksologią jest także tekst występujący na zakończenie każdej Modlitwy Eucharystycznej: „Przez Chrystusa, z Chrystusem, i w Chrystusie, Tobie, Ojcze Wszechmogący, w jedności z Duchem Świętym, wszelka cześć i chwała. Przez wszystkie wieki wieków. Amen”. Jest to tzw. wielkie podniesienie. Kapłan podnosi Hostię na patenie wraz z kielichem z Krwią Pańską pod postacią wina, śpiewając lub recytując wspomnianą doksologię. My dołączamy się do wielbienia Boga poprzez nasze „Amen”. Oczywiście najbardziej rozbudowaną doksologią jest wspomniana wyżej „Chwała na wysokości Bogu” (cdn).

opr. ab/ab