Okres czterdziestodniowego przygotowania

W artykule pragnę przypomnieć dla nas znaczenie Wielkiego Postu. Jak wiadomo, chrześcijaństwo bierze swój początek w wydarzeniu paschalnym, tzn. w przejściu Pana Jezusa poprzez Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie do Domu Ojca. Dlatego też Wielkanoc jest dla chrześcijan centralnym i największym świętem.

Do tak wielkiej uroczystości należało się odpowiednio przygotować. Wielkanoc poprzedzał okres przygotowawczy zwany Wielkim Postem. Pierwotnie (do III wieku) trwał on jedynie 40 godzin , to jest w Wielki Piątek i w Wielką Sobotę. Nazywano go „postem paschalnym”. Ten ścisły post rozumiano jako żałobę po odejściu Pana. „(...) przyjdzie czas, kiedy zabiorą pana młodego, a wtedy będą pościć” (Mt 9,15). W III wieku wprowadzono tygodniowy Wielki Post (przykład Egiptu, Aleksandrii). O od wieku IV czas Wielkiego Postu wynosił 40 dni jako przygotowanie do obchodów świąt paschalnych. Ponieważ nie poszczono w niedziele, od VII wieku zaczynano Wielki Post w Środę Popielcową, następnie dodano dwa dni: Wielki Piątek i Wielką Sobotę, aby w ten sposób otrzymać biblijną liczbę 40 dni.

Obecnie okres Wielkiego Postu trwa od Środy Popielcowej do Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek.

Symbolika czterdziestu dni

Sama liczba 40 oznacza dosyć długi, bliżej nieokreślony okres i może być uważana za symbol trwania jednego pokolenia ludzkiego, za symbol ludzkiego życia.

Inspiracją do wprowadzenia czterdziestodniowego Wielkiego Postu, tak dla Wschodu, jak i Zachodu, był czterdziestodniowy pobyt Pana Jezusa na pustkowiu, gdzie Zbawiciel pościł, modlił się i prowadził walkę z szatanem, odrzucając jego pokusy (Mt 4, 1-11; Mk 1, 12-15; Łk 4, 1-13).

Potop w czasach Noego trwał 40 dni. Bóg poprzez potop trwający 40 dni i nocy oczyszcza grzeszną ziemię i wyłania z wód potopu nowy świat.

Mojżesz przez 40 dni rozmawiał z Bogiem na górze Synaj, modlił się przed zawarciem przymierza. Post wzywa nas do modlitwy.

W dziejach biblijnych Sędziów dostrzegamy symboliczną liczbę 40 lat pokoju niemal po każdorazowym wyzwoleniu ludu spod władzy wrogów. Oznacza to wolność od grzechu, która przynosi pokój.

Goliat przez 40 dni urągał Bogu i jego ludowi, aż został pokonany przez młodego Dawida. Jest to symbol walki Chrystusa i Jego Kościoła z szatanem.

Szczęśliwe panowanie wielkiego króla Dawida zostało oznaczono symboliczną liczbą 40 lat.

Prorok Eliasz przez 40 dni szedł do Bożej góry Horeb, a za pokarm miał chleb i napój dane mu przez Boga. Była to zapowiedź Eucharystii, którą spożywamy w drodze do niebieskiej ojczyzny.

Prorok Jonasz z rozkazu Bożego przez 40 dni głosił konieczność nawrócenia dla mieszkańców Niniwy, którzy posłuchali go i nawrócili się. Nasze nawrócenie jest również, przy pomocy łaski Bożej, możliwe i konieczne (B. Mokrzycki).

Kościół po Soborze Watykańskim II podkreśla podwójny charakter Wielkiego Postu, mianowicie chrzcielny i pokutny. Teksty liturgiczne (formularze mszalne, czytania biblijne, teksty Liturgii Godzin) od piątej niedzieli Wielkiego Postu przybliżają nam wydarzenia związane z męką Pana Jezusa.

Chrzcielny charakter Wielkiego Postu

Okres Wielkiego Postu w starożytności chrześcijańskiej był czasem intensywnego przygotowania do przyjęcia sakramentów inicjacji chrześcijańskiej (chrztu, bierzmowania i Eucharystii) po zakończeniu katechumenatu, który trwał od 2 do 3 lat. Sakramenty te, w nawiązaniu do nauki św. Pawła, który podkreślał, że chrzest ma być postrzegany jako zanurzenie się w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa oraz że w tym sakramencie umiera w nas stary człowiek grzechu i zmartwychwstajemy do nowego życia (Rz 6,3-11), udzielano w Wigilię Paschalną.

Charakter chrzcielny Wielkiego Postu nie stracił na znaczeniu i w naszych czasach, bowiem papież Paweł VI przywrócił w roku 1972 starożytną instytucję katechumenatu. Dalej pierwszym terminem chrztu jest zgodnie z tradycją Kościoła Wigilia Paschalna, a my wszyscy w czasie Wielkiego Postu mamy przygotowywać się do odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych podczas Wigilii Paschalnej. Przypominają nam o tym perykopy ewangelijne z roku „A” III, IV i V niedzieli wielkopostnej: o Samarytance, o uzdrowieniu niewidomego i wskrzeszeniu Łazarza. Wydaje się, że dobre byłoby, aby problematykę chrzcielną przypominano nam podczas rekolekcji wielkopostnych.

Pokutny charakter Wielkiego Postu

Chrześcijanie w starożytności mieli bardzo wysokie wyobrażenie o godności dziecka Bożego, czyli człowieka ochrzczonego i stąd ciężkie grzechy uderzające w tę godność były dla nich swoistym szokiem. Mianowicie trzy wykroczenia uważano za zbrodnie: odstępstwo od Chrystusa, porzucenie wiary (apostazja), umyślne zabójstwo i zbezczeszczenie sakramentalnego związku małżeńskiego przez grzech cudzołóstwa. Za te i inne ciężkie grzechy obowiązywała pokuta publiczna, chociaż spowiedź, tak jak dzisiaj, była tajna. Taka pokuta trwała przez kilka lat lub czasami przez całe życie. Od V wieku czas pokuty zredukowano do kilku tygodniu, a w dwa wieki później rozpoczynano ją w Środę Popielcową posypaniem głów popiołem, natomiast w Wielki Czwartek udzielano rozgrzeszenia. Po ustaniu praktyki pokuty publicznej (od X wieku) wszyscy wierni byli posypywani popiołem na początku Wielkiego Postu i wzywani do pokuty.

My także nawiązujemy do tej tradycji. Obecnie pokutny charakter akcentowany jest od Środy Popielcowej do soboty przed V niedzielą Wielkiego Postu. W tym czasie uświadamia się nam potrzebę nawrócenia i pokuty, co ma się urzeczywistnić poprzez przyjęcie sakramentu pokuty i pojednania ze spełnieniem wszystkich pięciu jego warunków. Za przykładem Chrystusa pokonującego pokusy szatańskie, mamy Bogu mówić tak, a szatanowi zawsze nie. Nasze nawrócenie to uznanie, że Jezus jest naszym Panem, to przejście na stronę Chrystusa, Jego Ewangelii i Bożych przykazań.

Trzeba nam też pamiętać o znaczeniu uczynków pokutnych, które winny być przez nas podejmowane także poza okresem Wielkiego Postu także. Chodzi tu o modlitwę, post i jałmużnę

Modlitwa — słyszeliśmy zachętę do niej w Ewangelii przeznaczonej na Środę Popielcową (Mt 6,1-6, 16-18). Pan Jezus poleca nam wejść do swojej izdebki i tam być z Bogiem podczas modlitwy. Nie oznacza to, że mamy wyłączyć się ze wspólnej modlitwy. Chodzi o to, aby nasza modlitwa była szczera, płynąca z głębi serca. „Modlitwa w sposób cudowny ustawia nas w relacji do Boga i bliźnich. Ona otwiera przed nami szerokie horyzonty życia, jest oddechem naszej duszy, ukazuje nam wartości, bez których nie można wyobrazić pełnego ludzkiego życia na ziemi” (S. Grzybek). Jesteśmy też zachęcani do modlitwy wspólnej w rodzinie, lektury Pisma Świętego, udziału w rekolekcjach, nabożeństwach wielkopostnych.

Post — to nie tylko wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, ale również walka z nałogami, dobrowolna rezygnacja z rzeczy dozwolonych dla wyższych celów, np. ograniczenie korzystania z internetu, telewizji, rezygnacja ze spożywania słodyczy, alkoholu, aby w ten sposób udoskonalić siebie, ale też przyjść z pomocą potrzebującym.

Jałmużna — oznacza dzielenie się, dawanie. „Ale nie dawanie z tego, co nam zbywa, co nam jest niepotrzebne, ale z tego co nas coś kosztuje, co wymaga osobistej ofiary” (S. Grzybek). Myślimy tu o naszych dobrych czynach wobec bliźniego, o dobrym słowie, podarowanym czasie, także o gotowości do pojednania i zgody. Jałmużna ma też charakter zbawczy. „Jałmużna uwalnia od śmierci, ona oczyszcza z każdego grzechu (..) jałmużna gładzi grzechy” (Liturgia Godzin, t, II, s, 67).

O pokutnym charakterze Wielkiego Postu przypominają nam pieśni pokutne, o Najświętszym Sercu Pana Jezusa, o Miłosierdziu Bożym, oparte na hymnach wielkopostnych z Liturgii Godzin i na tekstach ewangelijnych, np. o synu marnotrawnym (S. Trojanowski).

Pasyjny charakter Wielkiego Postu

Ostatnie dwa tygodnie Wielkiego Postu są poświęcone problematyce Męki Pańskiej, jej rozważaniu. Czytania z Ewangelii św. Jana ukazują nam zmaganie się Chrystusa z faryzeuszami, uczonymi w Piśmie, z kapłanami i zapowiadają Jego śmierć. Bożą Mękę rozważamy podczas nabożeństw Gorzkich Żali (początek w XVIII wieku w kościele św. Krzyża w Warszawie), w nabożeństwie Drogi Krzyżowej (od XV wieku), w czasie Godzinek o Męce Pańskiej (od XVI wieku). Jak wiadomo, wyżej wspomniane nabożeństwa celebrujemy przez cały czas Wielkiego Postu. W rozważania wydarzeń Bożej Męki pomagają nam swoją treścią i melodią pieśni pasyjne, np. „W Ogrodzie Oliwnym” itp. Zwyczaj zasłaniania krzyża i obrazów na czas Męki Pańskiej dodaje powagi temu okresowi i pomaga nam jednoczyć się z cierpiącym Zbawicielem.

Okres Wielkiego Postu winniśmy przyjmować i przeżywać jako dar Bożego Miłosierdzia.

opr. aw/aw