Czytamy Stary Testament: Sztuka retoryki hebrajskiej na przykładzie Ps 98

Ks. Wojciech Pikor

Czytamy Stary Testament

ĆWICZENIA DO WYKŁADÓW Z BIBLISTYKI

Seria: Dzieło Biblijne. Biblia - katecheza - życie

JEDNOŚĆ 2007

38. Sztuka retoryki hebrajskiej na przykładzie Ps 98

Cel

· zapoznanie się z założeniami hebrajskiej retoryki biblijnej

· przybliżenie wybranych elementów analizy retorycznej

· analiza struktury retorycznej Ps 98

Lektura

W. Pikor, Czasoprzestrzenny dynamizm adwentu Boga w Ps 98, w: Oto idę (Hbr 10,7), Fs. J.B. Szlaga, Warszawa 2005, s. 342-358

Literatura dla zainteresowanych

R. Meynet, Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej (Myśl teologiczna 30), Wydawnictwo WAM, Kraków 2001

R. Pindel, Aby zrozumieć Pawła. Wprowadzenie i wdrożenie w lekturę Listów Pawłowych, (PTT. Pomoce naukowe 1), Wydawnictwo UNUM, Kraków 1999, s. 46-73

Problematyka spotkania

Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej Interpretacja Biblii w Kościele z 1993 roku podejmuje próbę usystematyzowania różnych metod egzegetycznych. Rozwój studiów lingwistycznych i literackich znalazł swoje odbicie w nowych formach lektury Biblii, wśród których Komisja wymienia analizę retoryczną, narracyjną i semiotyczną. Omawiając różne warianty analizy retorycznej - retorykę grecko-łacińską, retorykę semicką i „nową retorykę' - dokument zdaje się być powściągliwy w ocenie ich przydatności w egzegezie, nie „odwodząc, co prawda, od posługiwania się tą metodą", lecz zachęcając „do oględnego jej stosowania" (I.B.l). Rada ta stanowi bez wątpienia świadectwo pewnych wątpliwości, które rodziły się wśród egzegetów katolickich w obliczu wciąż nowych studiów nad semickim sposobem komponowania tekstów. Przypadki prostego narzucania kanonów retoryki klasycznej tekstom biblijnym czy też subiektywne interpretowanie ich waloru perswazyjnego kazało zachować ostrożność wobec rezultatów takiego podejścia do Biblii.

Mimo że studia nad biblijnymi strukturami literackimi nie były nowe. wszak sięgają XVIII wieku, dopiero w drugiej połowie XX wieku doczekały się metodologicznej systematyzacji. Nie sposób pominąć tu olbrzymiego wysiłku francuskiego jezuity, Rolanda Meynet, profesora egzegezy Nowego Testamentu na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Dzięki niemu biblistyka światowa doczekała się opracowania zasad retoryki semickiej, różnej od retoryki klasycznej, wraz z określeniem poszczególnych etapów analizy retorycznej. Przybliżenie założeń biblijnej retoryki hebrajskiej oraz ukazanie jej praktycznego wykorzystania w interpretacji orędzia teologicznego tekstów biblijnych będzie celem proponowanego ćwiczenia.

Przebieg spotkania

1. Założenia retoryki semickiej

R. Meynet w różnych miejscach swojego Wprowadzenia do hebrajskiej retoryki biblijnej wyjaśnia pojęcie analizy retorycznej. Chodzi o metodę, która odwołując się do praw leżących u podstaw kompozycji tekstów biblijnych, odkrywa „figurę" tekstu, tzn. jego formę zewnętrzną, jego strukturę wyznaczaną przez mniejsze jednostki i relacje między nimi. Tak określana metoda zakłada, że teksty biblijne są skomponowane. Celem analizy nie jest tylko wyznaczenie lub wyodrębnienie mniejszych lub większych jednostek, lecz sprawdzenie, jakie wewnętrzne związki łączą każdą z tych jednostek, tworząc specyficzną kompozycję.

Takie podejście do Biblii hebrajskiej uznaje formę finalną tekstu za intencjonalną, tzn. posiadającą wewnętrzną logikę zamierzoną przez autorów biblijnych (redaktorów), którzy poprzez kompozycję tekstu kształtują treść jego orędzia. W przeciwieństwie do krytyki literackiej, analiza retoryczna respektuje napotkane w tekście trudności (dublety, luki, zmiany form gramatycznych, gwałtowne przejścia między gatunkami literackimi etc), których rozwiązania szuka nie w ich wyrugowaniu z tekstu (przez emendację czy przez uznanie ich za późniejszy dodatek), lecz w zrozumienia ich funkcji w danej jednostce. Zawężenie analizy kompozycji do hipotetycznego tekstu oryginalnego w żaden sposób nie jest w stanie podjąć pytania o rzeczywistą strukturę tekstu.

Intuicja świadomej kompozycji tekstów biblijnych towarzyszyła Robertowi Lowth, „ojcu" retoryki biblijnej, który w 1754 roku dokonał typologii Paralelizmów biblijnych (klasyczny podział na paralelizm synonimiczny, syntetyczny i antytetyczny). Współczesny mu Jean-Albert Bengel uprzystępnił drugi fenomen istotny dla retoryki semickiej - struktury koncentryczne. Pogłębienie ich znaczenia było zasługą żyjącego w pierwszej Połowie XVIII wieku Johna Jebba. W tym samym czasie Thomas Boys stworzył zarys teorii zróżnicowanych poziomów konstrukcji tekstów (od najmniejszych segmentów dwuczłonowych aż po całą księgę). Wyniki prac Prekursorów analizy retorycznej ulegały dalszym stopniowym korektom, Pogłębieniom i systematyzacji, czego efekt finalny można zobaczyć w pracach R. Meynet.

Specyfikę retoryki biblijnej zawiera on w trzech punktach⁶⁷: + jej konkretności: w przeciwieństwie do retoryki greckiej retoryka hebrajska nie tyle dowodzi i udowadnia, co raczej pokazuje i opisuje rzeczywistość, zaś wyciąganie wniosków pozostawia czytelnikowi. Jej siłą jest zatem obrazowość;

+ jej parataktyczności wyrażająca się raczej w zestawianiu i uzgadnianiu niż w porządkowaniu. Retoryka hebrajska nie wyraża związków logicznych w taki sam sposób jak retoryka grecka, która w swoim dowodzeniu posługuje się zwrotami typu: „zważywszy na to, że..." „widać stąd...", „dlatego też...", „skutkiem tego..." Związek logiczny - opozycja lub identyczność - poszczególnych jednostek wyrażany jest natomiast poprzez powtórzenia leksykalne, morfologiczne, syntaktyczne czy rytmiczne między nimi;

+ jej charakterze inwolutywnym wynikającym z komponowania na układach równoległych, a zwłaszcza na formach koncentrycznych.

Polecenia

W oparciu o słownik terminów literackich (retorycznych) lub o pozycje wymienione w „literaturze dla zainteresowanych" wyjaśnij znaczenie następujących terminów: paralelizm synonimiczny, syntaktyczny i antytetyczny, struktura koncentryczna, chiazm. Przywołaj odpowiednie przykłady z Pisma Świętego.

Zapoznaj się z wyrocznią w Am 3,3-8, która mówi o naturze komunikacji prorockiej. Nie jest to teoretyczny wykład, lecz obrazowe przedstawienie natury natchnienia prorockiego. W tym krótkim fragmencie można znaleźć potwierdzenie trzech elementów charakterystycznych dla retoryki semickiej: jej konkretności, parataktyczności i inwolutywności. Uzasadnij to twierdzenie powołując się na wskazany tekst Amosa.

2. Teoria analizy retorycznej

Zasadniczy aksjomat analizy retorycznej brzmi: prawa, które regulują niższe poziomy konstrukcji tekstu (mniejsze jednostki literackie), w sposób analogiczny porządkują wyższe poziomy kompozycji (większe jednostki)⁶⁸.

Poszczególne poziomy tekstu, wychodząc od najmniejszych do największych, analiza retoryczna określa następującymi terminami: wyraz - człon - segment - urywek - część - fragment - sekwencja - rozdział - książka⁶⁹.

Człon składa się z grupy „wyrazów"; segment zawiera jeden, dwa lub trzy człony; urywek zawiera jeden, dwa lub trzy segmenty; i tak dalej aż do książki, która składa się z jednego lub wielu rozdziałów.

Dla odkrycia „figury" tekstu analiza retoryczna posługuje się pojęciem „powtórzenia" i „pozycji". „Powtórzenie" zachodzi wtedy, gdy jeden element zostaje przejęty (w sposób identyczny, podobny, odwrócony etc.) w innym miejscu kompozycji, tak że tworzy się w ten sposób symetria. „Pozycja" natomiast określa usytuowanie w całości kompozycji elementów strategicznych. Przez pozycję strategiczną należy rozumieć miejsca, które wyznaczają strukturę tekstu. Będą to zatem terminy początkowe, końcowe, skrajne, spinające (łączące) i centralne. Powtórzenia w pozycji strategicznej tworzą „figurę" kompozycji (paralelną, chiastyczną, koncentryczną).

Interpretacja w analizie retorycznej dokonuje się przez „uchwycenie paralelizmu", to znaczy przez zestawienie ze sobą elementów znaczących (nie tylko strukturyzujących) tekstu, by dzięki temu uchwycić relacje zachodzące między nimi. Nie sposób zrozumieć zdania bez zrozumienia związków między słowami. Jeżeli relacje między wyrazami i morfemami w zdaniu są regulowane przez gramatykę, tak analogicznie mniejsze jednostki tekstu są połączone ze sobą zgodnie z regułami retoryki semickiej. Analiza retoryczna stara się zrozumieć różne fragmenty łącznie poprzez uchwycenie związków między elementami skorelowanymi między sobą (leksykograficznie, morfologicznie, syntaktycznie czy rytmicznie) w relacji podobieństwa lub opozycji. Pytamy się, w czym są one do siebie podobne, a w czym różnią się między sobą. Dla analizy retorycznej forma jest zatem „bramą" dla znaczenia⁷⁰.

3. Praktyka analizy retorycznej

Analiza retoryczna zakłada dwa działania, które są ze sobą wewnętrznie powiązane:

- określenie granic jednostki literackiej oraz poszczególnych jej części,

- określenie relacji pomiędzy częściami, by w ten sposób ustalić figurę kompozycji.

3.1 Delimitacja jednostek tekstowych

Przy określaniu granic danej jednostki literackiej istotne jest uchwycenie poszczególnych poziomów struktury. R. Meynet w swojej analizie zwykł wychodzić od określenia mniejszych jednostek, czyli od poziomów niższych, gdyż ich granice są zwykle bardzo czytelne. W takim podejściu zawiera się pewna trudność. Wystarczy bowiem, że jakaś mniejsza jednostka będzie retorycznie wyraźniejsza od swego kontekstu, przez co staje się niemal automatycznie u Meynet, preferującego figury koncentryczne, centrum danej struktury. Niemniej jednak ta procedura jest pomocna w przypadku tekstów, które wydają się być fragmentarycznymi, pozbawionymi jakiejś wyraźnej struktury organicznej. Wówczas delimitacja służy określeniu pozycji, jaką dana jednostka zajmuje w kontekście całego tekstu (w jego figurze globalnej).

Na ile jest to możliwe, warto zaczynać delimitację danej jednostki od całościowego spojrzenia na analizowany tekst, by szukać w nim czytelnych znaków wyznaczających mniejsze jednostki. Wówczas celem działania jest odkrycie, jak konkretny tekst jest skomponowany, z jakich składa się części, w jaki sposób są one ze sobą połączone. Otrzymuje się w ten sposób kontekst, w którym należy interpretować poszczególne elementy (jednostki) konstytutywne tekstu.

3.2 Kryteria kompozycyjne

Kryteria, które pozwalają zweryfikować kompozycję danego tekstu, można podzielić na dwie grupy: kryteria formalne (znaki natury retorycznej) i treściowe.

Kryteria formalne

Dla wyznaczenia granic jednostki, jak również w dalszej kolejności dla ustalenia relacji między jednostkami, należy zwrócić uwagę na:

a) terminy początkowe

Są to jednakowe bądź podobne wyrazy lub wyrażenia, które zaznaczają początek symetrycznych jednostek tekstowych (anafora w klasycznej retoryce)⁷¹. Charakter ich wystąpienia może być dwojaki:

- formuły lub wyrażenia stereotypowe, które zwyczajowo pojawiają się na początku określonej jednostki literackiej. W tekstach prorockich są to zazwyczaj: formuła posłańca („Tak mówi Pan"), formuła wydarzenia słowa („Pan skierował do mnie następujące słowo"), formuła zachęty („Słuchajcie słowa Pana");

- terminy, które przez fakt powtórzenia wewnątrz określonego tekstu, wskazują na początek dwóch jednostek symetrycznych. Przykładem może być Am 1-2, gdzie w funkcji terminu początkowego występuje powtórzone ośmiokrotnie wyrażenie: „Z powodu trzech występków... i z powodu czterech", które w ten sposób sygnalizuje następujące kolejno po sobie jednostki symetryczne.

b) terminy końcowe

Są to jednakowe bądź podobne wyrazy lub wyrażenia, które zaznaczają koniec symetrycznych jednostek tekstowych (epifora w klasycznej retoryce). Analogicznie do terminów początkowych, również i tu są dwie modalności występowania terminów końcowych:

- formuły stereotypowe wskazujące jednoznacznie na koniec jednostki literackiej. W tekstach prorockich będą to np. formuła poznania Pana („Poznacie, że Ja jestem Pan") czy też formuły konkluzyjne („Wyrocznia Pana"; „Ja jestem Pan");

- terminy, które przez fakt powtórzenia w pozycji uprzywilejowanej sygnalizują koniec dwóch jednostek symetrycznych. W Am 4,6-11 taką funkcję pełni wyrażenie: „ale do Mnie nie powróciliście", wyznaczając w ww. 6.8.9.10.11 koniec krótkich jednostek literackich.

c) terminy skrajne

Są to jednakowe bądź podobne wyrazy lub wyrażenia, które zaznaczają krańce jednostki tekstowej (inkluzja w tradycyjnej egzegezie). Innymi słowy, termin początkowy zostaje powtórzony lub w jakiś sposób przejęty w terminie końcowym. Takie zjawisko można zaobserwować w Ps 8, gdzie w funkcji terminu skrajnego występuje zdanie: „O Panie, nasz Boże, jak przedziwne Twe imię po całej ziemi!" (ww. 2.10).

d) terminy środkowe (łączące)

Są to jednakowe bądź podobne wyrazy lub wyrażenia, które zaznaczają koniec jednej i początek drugiej, symetrycznej do niej, jednostki tekstowej (mot crochet w tradycyjnej egzegezie). W Am 5,1-17 takim słowem spinającym dwie jednostki tekstowe jest np. syntagma „dom Izraela" w ww. 3 i 4 (koniec pierwszej i początek drugiej części) czy też imię „Pan, Bóg Zastępów" w ww. 15 i 16 (koniec czwartej i początek piątej części).

e) terminy centralne

Są to jednakowe bądź podobne wyrazy lub wyrażenia, które zaznaczają środki dwóch symetrycznych jednostek tekstowych. Ilustracją może służyć IV Pieśń o Słudze Jahwe, która składa się z trzech części: 52,13-53,3; 53,4-7 i 53,8-12. Terminem centralnym w częściach skrajnych jest imię Jahwe i Jego działanie (53,1 i 53,10).

f) inne kryteria dla ustalenia relacji między dwiema jednostkami Dwie jednostki mogą być powiązane między sobą przez:

- powtórzenie terminów identycznych lub synonimicznych (nie w pozycji strategicznej, o której była mowa wyżej). Dołączona do konspektu analiza Ps 98 przynosi wiele takich przykładów, np. związek między „krańcami ziemi", które „ujrzą zbawienie naszego Boga" w w. 3b (część pierwsza) z „ziemią", którą Bóg „nadchodzi sądzić" w w. 9b (część trzecia);

- słownictwo przynależące do tego samego pola semantycznego (znaczeniowego). W Ps 98 relację między trzema częściami wyznacza słownictwo przynależące do pola semantycznego uwielbienia („śpiewać" w części pierwszej; „wykrzykiwać", „wybuchnąć radością", „cieszyć się", „grać" w części drugiej; „klaskać w dłonie", „cieszyć się" w części trzeciej);

- ten sam gatunek literacki (opowiadanie, zachęta, lamentacja itd.). W Am 5,1-17 relacja między pierwszą częścią (ww. 1-3) i ostatnią (ww. 16-17) jest wyznaczana również przez gatunki literackie bliskie lamentacji żałobnej (por. ww. la. 16);

- inne szczegóły „funkcjonalne", jak identyczna forma czasownikowa czy stylistyczna bądź też osoba (gramatyczna)⁷². W Ps 2 relacja między częścią drugą (ww. 4-6) i trzecią (ww. 7-9) budowana jest przez osobę Boga mówiącego najpierw do spiskujących królów (w. 5), a następnie do swego pomazańca (w. 7).

Kryteria treściowe

Jednostka, która posiada wyraźne wskazania retoryczne co do swych granic, prezentuje swoją odrębność również na płaszczyźnie treściowej. Zawartość treściowa jednostki jest określana na podstawie analizy jej pola semantycznego, jej charakterystycznego słownictwa oraz motywów (tematów) literackich w niej występujących. Istotne jest, by kryteria treściowe nie zastąpiły formalnych. Te ostatnie winny być pierwszorzędne w ustalaniu organizacji retorycznej danego tekstu. Na przykład w Ps 98 granice drugiej części są wyznaczone przez wyrażenie w funkcji terminu skrajnego: „wykrzykujcie dla Jahwe (przed obliczem Jahwe)" (ww. 4a.6b). Taką delimitację potwierdzają kryteria treściowe: tylko w tej części zauważa się nagromadzenie nazw instrumentów, które mają być wykorzystane dla uwielbienia Jahwe (cytra i harfa w w. 5; trąba i róg w w. 6).

3.3 Uwagi praktyczne

a) Analiza retoryczna szanuje tekst masorecki, co nie znaczy, że osoba nie znająca języka hebrajskiego nie jest w stanie wykorzystać założeń tej metody w swojej lekturze tekstu biblijnego. Kluczową sprawa jest wierne tłumaczenie tekstu, którego kompozycja ma zostać ustalona w toku analizy. Przez wierność rozumie się przede wszystkim jednolite tłumaczenie identycznych słów hebrajskich, co jest istotne dla ustalania relacji między poszczególnymi jednostkami tekstu (np. ten sam termin hesed może być oddany w języku polskim jako łaska, miłość, miłosierdzie, wielkoduszność, łaskawość, wierność itp., dlatego też w tłumaczeniu Ps 130 winien być identyczny przekład tego słowa www. 4.8.11.17).

b) Mając rozpisane tłumaczenie tekstu, analiza jego kompozycji wymaga skorzystania z kredek (pisaków) o różnych kolorach, by graficznie wyeksponować relacje pomiędzy poszczególnymi słowami/wyrażeniami/zdaniami. Funkcja niektórych terminów rzuca się od razu w oczy (szczególnie gdy chodzi o formuły stereotypowe). Jednak ustalenie relacji między terminami, które nie zajmują w tekście pozycji strategicznej, następuje nierzadko po wielokrotnym „przekolorowaniu" rozpisanej kompozycji.

c) Kluczową sprawą jest analiza terminów (słów, syntagm, całych zdań), które się powtarzają. Czasami może pojawić się trudność w zinterpretowaniu charakteru powtórzenia terminów, które wydają się tworzyć inkluzję, a zarazem odpowiadają funkcji terminu początkowego. Potrzeba wówczas zwrócić uwagę na kompozycję całej jednostki, uwzględniając koherencję między jej poszczególnymi częściami.

d) Ważną zasadą jest weryfikacja danego fenomenu retorycznego przez inny fenomen. W kontekście zasygnalizowanego problemu terminów skrajnych należy np. ustalić, czy w jednostce następującej po terminie zamykającym inkluzję występuje jakiś wyraz (wyrażenie) w funkcji terminu początkowego. Inną możliwością jest sprawdzenie, czy w jednostce wyznaczonej inkluzją jej granice potwierdzone zostają przez słownictwo przynależące do tego samego pola semantycznego.

e) Proponowany opis analizy retorycznej częściowo rezygnuje z punktu niezwykle istotnego dla R. Meynet, jakim jest graficzne przedstawianie szczegółów kompozycyjnych tekstów biblijnych poprzez różne znaki (np. +, -, = itp.; wytłuszczenia; kursywa; odmienna czcionka). Trudność leży w ustaleniu jednego wzorca, który byłby w stanie w sposób schematyczny oddać te same poziomy kompozycji. Proponuję raczej upraszczanie grafiki przez rezygnację ze szczegółów, które nie wnoszą zbyt wiele w zrozumienie dynamiki wewnętrznej tekstu. Stąd też w analizie kompozycji Ps 98 ograniczam się tylko do modyfikacji czcionki poprzez odmienny jej krój, grubość, kursywę, by w ten sposób zasygnalizować słowa/wyrażenia/zdania, które winny być analizowane łącznie.

f) Istotną operacją w analizie retorycznej jest analiza semantyczna. Ten element egzegezy nie może polegać tylko na wykorzystaniu opracowań słownikowych (nie negujemy ich użyteczności), ani też na prostych zestawieniach wystąpień danego słowa w Biblii. Znaczenie konkretnego słowa wynika z relacji, w jakie wchodzi ono z innymi słowami w tekście. Analiza retoryczna pozwala właśnie te relacje odkryć, wyznacza precyzyjnie konteksty, w których szukać trzeba znaczenia semantycznego danego terminu. Słowo nie jest statyczne, lecz swoją zawartość znaczeniową buduje poprzez pozycję, jaką zajmuje w określonej precyzyjnie jednostce tekstowej. Dlatego też sens danego terminu wymaga zrozumienia kontekstu, w jakim on się pojawia.

g) Badanie kompozycji tekstu służy ostatecznie uchwyceniu jego dynamiki wewnętrznej. Po ustaleniu granic poszczególnych jednostek składających się na dany tekst, jak również po odnalezieniu symetrii, opozycji i elementów identycznych między nimi, przychodzi moment interpretacji. Jej kierunki wyznacza ustalona kompozycja tekstu: w egzegezie zatem zwraca się uwagę na te wyrażenia, tematy, linie semantyczne, które stanowią o dynamice wewnętrznej tekstu. Nie ma zatem potrzeby analizowania słowa po słowie w danej części, lecz należy skupić się od razu na tych terminach, które okazują się być - w świetle struktury tekstu - kluczowe dla jego orędzia. Przykładowo, gdy analiza retoryczna wykazała budowę koncentryczną tekstu, wówczas rdzeń jego orędzia teologicznego zawiera się w centrum struktury. Gdy natomiast jakiś tekst ma kompozycję paralelną, logika tej konstrukcji każe ocenić, w jakiej relacji pozostają do siebie części paralelne: jaki element jest identyczny, a zatem w przekazie zostaje wzmocniony, a jaki stanowi o opozycji między nimi, będąc tym samym retorycznie podkreślony jako wyłamujący się ze schematu.

4. Analiza retoryczna Ps 98

Opisana wyżej teoria i praktyka analizy retorycznej zostanie obecnie przybliżona na przykładzie Ps 98, którego analiza retoryczna została dołączona do ćwiczenia. W oparciu o rozpisaną kompozycję tego tekstu oraz towarzyszący jej komentarz, wyjaśnij następujące kwestie:

a) W rozpisanym retorycznie tekście Ps 98 wyszczególniono szereg wyrazów, które w strukturze psalmu pełnią określoną funkcję. Które z nich można uznać za zajmujące pozycję strategiczną (jako termin początkowy, skrajny etc), a które pozostają między sobą w relacji, budując w ten sposób dynamiczny związek pomiędzy poszczególnymi częściami?

b) Jaką strukturę Ps 98 zaproponowali G. Ravasi i M. Girard? Jakimi przesłankami kierowali się w swoich strukturyzacjach? Na jakiej podstawie (w oparciu o jakie kryteria) została zaproponowana przeze mnie trzyczęściowa kompozycja psalmu (ww. 1-3; 4-6; 7-9)?

c) Pogłębiając problem zasygnalizowany w punkcie (b), można zapytać się o argumenty retoryczne za wydzieleniem w ww. 4-9 dwóch części (ww. 4-6 i 7-9), a tym samym za włączeniem (w przeciwieństwie do G. Ravasiego i M. Girarda) w. 9 do trzeciej części psalmu.

d) W jaki sposób kompozycja Ps 98 uzasadnia prawo Jahwe do tytułu króla? W jakiej relacji dynamicznej pozostają między sobą trzy części psalmu? Co jest tematem wiodącym Ps 98?

(...)

opr. mg/mg