Obecność i świadectwo katolików w Ziemi Świętej

Jerozolima i Ziemia Święta, gdzie rozegrały się najważniejsze wydarzenia historii zbawienia, będą drugim obok Rzymu centralnym miejscem spotkań związanych z Wielkim Jubileuszem Roku 2000 (por. Jan Paweł II, Tertio millennio adveniente, 55). W ramach przygotowań do tego szczególnego momentu wspólnoty katolickie żyjące w Ziemi Świętej obchodziły uroczyście 150. rocznicę reorganizacji patriarchalnej diecezji łacińskiej w Jerozolimie. Z tej właśnie okazji Ojciec Święty Jan Paweł II wystosował specjalny list do patriarchy Michela Sabbaha, który otrzymał go 7 grudnia 1997 r. w Betlejem z rąk kard. Achille Silvestriniego, prefekta Kongregacji dla Kościołów Wschodnich.

Przesłanie to oraz podpisane 10 listopada 1997 r. porozumienie pomiędzy Stolicą Apostolską i Izraelem w sprawie statusu prawnego instytucji Kościoła katolickiego są okazją do bliższego przyjrzenia się historii i teraźniejszości katolickich wspólnot w Ziemi Świętej.

1. Rys historyczny

Kościół jerozolimski, który dał początek wszystkim Kościołom lokalnym i dlatego zwany jest Mater omnium Ecclesiarum, cieszył się od samego początku wielkim szacunkiem i powagą w świecie chrześcijańskim, pozostając jednocześnie pod silnym wpływem takich miast jak Antiochia czy Konstantynopol, gdzie istniały ośrodki życia publicznego i władzy. Z tego powodu został wyniesiony do rangi patriarchatu dopiero na Soborze Chalcedońskim w 451 r., a jego liturgia, dyscyplina prawna i duchowość przejęły wiele elementów ze wzorców antiocheńskich i bizantyjskich.

Po zdobyciu Jerozolimy przez Krzyżowców 15 lipca 1099 r. miejsce patriarchy Symeona, zmarłego kilka miesięcy wcześniej na Cyprze, zajął dotychczasowy arcybiskup Pizy Daiberto. Warto tu dodać, iż pomimo istniejącego już wtedy rozdziału pomiędzy Kościołami Wschodu i Zachodu oraz oficjalnego opowiedzenia się patriarchatu jerozolimskiego po stronie Konstantynopola Symeon pozostawał w przyjaznych kontaktach z Papieżem.

Nowy patriarcha i jego następcy sprawowali władzę nad wszystkimi wspólnotami chrześcijańskimi znajdującymi się w obrębie Królestwa Jerozolimskiego, które powstało w wyniku wypraw krzyżowych. Ich zasługą jest odbudowa zburzonych w ciągu wieków sanktuariów oraz wybudowanie nowych świątyń w miejscach związanych z wydarzeniami biblijnymi. Zostali oni określeni mianem patriarchów łacińskich dopiero po 1291 r., kiedy to wraz z upadkiem Akki przestało istnieć królestwo franko-łacińskie.

Ich rolę przejęli w pewnym sensie franciszkanie, którzy przybyli do Ziemi Świętej jeszcze za życia założyciela zakonu, około 1217 r., a po porażce Krzyżowców otrzymali od sułtana oficjalne prawo pobytu na tym terenie. Bullą Gratias agimus z 21 listopada 1342 r. papież Klemens VI powierzył Zakonowi Braci Mniejszych opiekę nad Grobem Świętym i Wieczernikiem, dając w ten sposób początek Franciszkańskiej Kustodii Ziemi Świętej.

Obok działalności duszpasterskiej duchowi synowie św. Franciszka rozwinęli badania naukowe nad Pismem Świętym, a w tym stuleciu także wielorakie dzieła społeczne.

Liczba pielgrzymów katolickich oraz miejscowych wiernych systematycznie wzrastała, co z kolei pociągało za sobą potrzebę rozbudowy istniejących struktur duszpasterskich. Mając to na uwadze, papież Pius IX zreformował bullą Nulla celebrior z 23 lipca 1847 r. organizację lokalnej wspólnoty obrządku łacińskiego. Na jej czele stanął patriarcha Giuseppe Valerga, wywodzący się ze służby dyplomatycznej Stolicy Apostolskiej.

2. Stan obecny

Aktualnym, ósmym z kolei łacińskim patriarchą Jerozolimy, jest mianowany 11 grudnia 1987 r. przez Ojca Świętego Jana Pawła II Palestyńczyk Michel Sabbah.

Należy tu zaznaczyć, iż tytuł patriarchy nie pociąga za sobą uprawnień, które posiadają patriarchowie katolickich Kościołów Wschodnich czy arcybiskupi więksi.

Władza patriarchy łacińskiego Jerozolimy, odpowiadająca władzy biskupów diecezjalnych obrządku łacińskiego, obejmuje Izrael, Palestynę, Jordanię i Cypr.

Patriarchę wspomagają trzej biskupi pomocniczy (wikariusze patriarchalni), którzy z uwagi na skomplikowaną sytuację polityczną przebywają stale w głównych ośrodkach powierzonych sobie regionów: Jerozolimie, Nazarecie i Ammanie.

W 60 parafiach i 27 ośrodkach duszpasterskich patriarchalnej diecezji łacińskiej pracuje 85 księży oraz liczne siostry zakonne. Prawie wszyscy duchowni diecezjalni to Palestyńczycy, natomiast większość przedstawicieli zakonów męskich pochodzi z krajów Europy Zachodniej. Liczba wiernych diecezji patriarchalnej szacowana jest na około 70 tys., z czego zaledwie 26 tys. żyje w Ziemi Świętej.

Z patriarchatem łacińskim współpracuje ściśle Kustodia Franciszkańska, która godnie kontynuuje zapoczątkowaną przed wiekami misję. Wśród jej członków jest kilku Polaków.

W Ziemi Chrystusa obecne są także katolickie Kościoły Wschodnie: melchicki, maronicki, ormiański, syryjski, koptyjski oraz chaldejski, przy czym każdy z nich posiada własną hierarchię i duchowieństwo.

Ordynariusze katoliccy współpracują ze sobą w ramach jednej, międzyrytualnej Konferencji Biskupów, której przewodniczącym ex officio jest patriarcha łaciński. Stoi on również na czele Konferencji Łacińskich Biskupów Ziem Arabskich (CELRA).

Mówiąc o społeczności chrześcijańskiej w Ziemi Świętej, nie sposób pominąć istniejących tam Kościołów Wschodnich nie będących w jedności z Rzymem: chalcedońskich (greckiego, rosyjskiego i rumuńskiego) oraz przedchalcedońskich (ormiańskiego, syryjskiego i koptyjskiego). Obecne są także Kościoły protestanckie.

Niestety, liczba chrześcijan, którzy stanowią obecnie niewiele ponad 2% mieszkańców Ziemi Chrystusa, stale maleje w stosunku do ludności żydowskiej i muzułmańskiej. Spowodowane jest to emigracją wiernych palestyńskich, zawieraniem małżeństw z muzułmanami, co oznacza w praktyce przejście na islam małżonków chrześcijańskich i dzieci narodzonych z tych związków, oraz spadkiem urodzeń w rodzinach chrześcijańskich.

Zaniepokojenie tym zjawiskiem okazał już papież Paweł VI, który w czasie swojej pielgrzymki do miejsc świętych w 1964 r. wezwał do rozwoju szkolnictwa katolickiego oraz promowania dzieł charytatywno-społecznych.

Od czasów tej historycznej wizyty liczba szkół prowadzonych przez zgromadzenia zakonne i parafie znacznie wzrosła. Obecnie istnieje w Ziemi Świętej 89 szkół katolickich o różnym profilu, w których kształci się miejscowa ludność palestyńska (chrześcijańska i muzułmańska).

W Betlejem działa od 1973 r. Uniwersytet Katolicki prowadzony przez Braci Szkolnych i skupiający ponad 2 tys. studentów.

Należy wymienić tu także «École Biblique» dominikanów, franciszkańskie Studium Biblijne, instytuty teologiczne patriarchatu łacińskiego oraz salezjanów.

Ważnym miejscem spotkań ekumenicznych i ośrodkiem kultury jest prałatura Notre Dame podlegająca bezpośrednio Stolicy Apostolskiej.

Ponieważ emigracja palestyńska spowodowana jest brakiem mieszkań i zatrudnienia, Kościół wykazuje dużo troski o budowę osiedli dla młodych katolickich rodzin palestyńskich. Zajmuje się również problemem tworzenia nowych miejsc pracy. W dziele niesienia pomocy miejscowej ludności istotną rolę odgrywa sieć szpitali, ambulatoriów i domów opieki, prowadzonych przez instytucje kościelne.

Działania te są możliwe dzięki ofiarności wiernych całego Kościoła katolickiego, a szczególnym wyrazem solidarności z chrześcijanami zamieszkującymi Ziemię Świętą jest tzw. Ofiara na Grób Pański, zbierana w Wielki Piątek we wszystkich świątyniach katolickich.

3. Wielki Jubileusz Roku 2000

W ramach przygotowania do Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 powołany został przed trzema laty specjalny komitet międzywyznaniowy, w skład którego wchodzą przedstawiciele wszystkich Kościołów chrześcijańskich obecnych w Ziemi Świętej. Kwestie związane z własnością miejsc świętych i dostępu do nich są regulowane zgodnie ze status quo oficjalnie potwierdzonym w 1852 r., którego zasad rygorystycznie przestrzegają poszczególne wspólnoty kościelne, toteż chodzi tu przede wszystkim o uzgodnienie i koordynację głównych inicjatyw przewidzianych z okazji Wielkiego Jubileuszu. Nie bez znaczenia jest jednocześnie wymiar ekumeniczny podjętej współpracy.

Wspólnoty katolickie różnych obrządków przygotowują się do Jubileuszu poprzez trwający obecnie Synod lokalny oraz realizację programu duszpasterskiego, mającego na uwadze odnowę duchową i moralną wiernych. Podejmowane są także wielorakie przedsięwzięcia w celu zapewnienia właściwego przyjęcia milionom spodziewanych pielgrzymów. Szczególnie żywa jest nadzieja na przybycie Ojca Świętego Jana Pawła II, który wielokrotnie wyraził takie pragnienie.

W niedawnym liście do duchowieństwa i wiernych łacińskiej diecezji patriarchalnej, patriarcha Michel Sabbah wezwał wszystkich do aktywnego włączenia się do przygotowań, wyrażając jednocześnie nadzieję, że zbliżający się Jubileusz przyczyni się do szybkiego przywrócenia pokoju i sprawiedliwości społecznej w Ziemi Świętej.

Władze Izraela, Jordanii i Terytoriów Palestyńskich wyraziły ze swojej strony gotowość udzielenia pomocy w przygotowaniu i przeprowadzeniu Jubileuszu, ale nieustanne napięcia w relacjach izraelsko-arabskich odbijają się bardzo niekorzystnie zarówno na nastrojach społecznych, jak i na realizacji konkretnych projektów.

Od wielu lat Stolica Apostolska domaga się dla Jerozolimy statusu międzynarodowego. Pozwoliłby on wyznawcom trzech wielkich religii monoteistycznych, którzy uważają ją za «Miasto Święte», na pokojowe i harmonijne współistnienie.

Z okazji roku 2000 Ojciec Święty chciałby odbyć pielgrzymkę do Ziemi Świętej, aby tam podziękować Bogu za łaskę wiary, a jednocześnie przypomnieć wspólne chrześcijaństwu, islamowi i judaizmowi korzenie Bożego Objawienia w historii. Prawda ta winna przyświecać dialogowi, który musi być kontynuowany, aby wszystkie wspólnoty religijne żyjące w Ziemi Świętej mogły wreszcie zaznać pokoju i sprawiedliwości.

Ks. Krzysztof Nitkiewicz

(Dane statystyczne podane są za Annuaire de l’Église Catholique en Terre Sainte, Jerusalem 1997.)