Sukcesy Michała III

Praca zbiorowa pod redakcją Jeana-Claude'a Cheyneta ŚWIAT BIZANCJUM TOM 2 CESARSTWO BIZANTYŃSKIE 641-1204 ISBN: 978-83-7505-570-2 wyd.: Wydawnictwo WAM 2011

Wybrane fragmenty Wstęp Kształtowanie się i rozwój Cesarstwa średniowiecznego: wydarzenia Bizancjum w fazie obronnej. Stabilizacja granic - Jean-Claude Cheynet Zniszczyć Cesarstwo Chwilowe odnowienie Cesarstwa (677-692) Zagrożenie ostateczną klęską (692-717) Utrata afryki Przygotowanie drugiego oblężenia Konstantynopola Konsolidacja za czasów dynastii izauryjskiej (717-780) W poszukiwaniu równowagi Nowy kryzys władzy cesarskiej Drugi okres ikonoklazmu Sukcesy Michała III

Sukcesy Michała III

W856 roku Bardas przygotował spisek mający na celu śmierć Teoktysta pod pretekstem przekazania pełni władzy siostrzeńcowi Bardasa, Michałowi III. Jednak to on sam faktycznie rządził państwem i w końcu otrzymał tytuł cesarski. Wtym czasie władza Abbasydów słabła, a potężne imperium zaczęło się rozsypywać. Pod nominalną kontrolą kalifów prowadzenie dżihaduzostało powierzone emirom z przygranicznych prowincji, takich jak Tars czy Melitena, którzy atakowali temy Wschodu przy pomocy paulicjan. W 863 roku Petronasowi dowodzącemu wojskami udało się otoczyć izniszczyć armię emira Meliteny, Amra, który poniósł śmierć na polu bitwy. W tym samym roku zginęli także: Ali, dawny emir Tarsu i zarządca Armenii, oraz Karbeas, przywódca wojskowy paulicjan. Emirat Meliteny nigdy nie podniósł się po tym ciosie, co otworzyło przed bizantyńskimi armiami drogę do Armenii, prowincji nadal podporządkowanej kalifatowi. Nowa kampania mająca na celu odzyskanie Krety została zaplanowana w 866 roku, ale odwołano ją z powodu zabójstwa Bardasa. Pochodzący z północy lud Rusinów, jedyne źródło nowych trosk po 860 roku, przeprowadził ataki na Konstantynopol i jego przedmieścia, a potem w spokoju się wycofał.

Patriarcha Ignacy, który pozostał wierny Teodorze i krytykował złe prowadzenie się Bardasa, został oskarżony o spisek i wygnany w 858 roku. Zastąpił go wykształcony wysoki urzędnik Focjusz, wówczas szef kancelarii. Wciągu tygodnia otrzymał wszystkie wymagane niższe i wyższe święcenia duchowne. Ten mało kanoniczny wybór — chociaż nie bez precedensu — był kontestowany przez zwolenników Ignacego, którzy odwoływali się do papieża. Michał III, idąc za propozycją Focjusza, postanowił zwołać synod poświęcony kwestii obrazów. Odbył się on w latach 860-861 i doprowadził do triumfu patriarchy. Papież Mikołaj I odwołał swoich legatów, tym bardziej że rywalizacja pomiędzy dwoma Kościołami była coraz mocniej akcentowana na terenie Bułgarii. W 867 roku Focjusz zwołał nowy synod, który ekskomunikował papieża za herezję. Wtedy po raz pierwszy pojawiło się nieporozumienie w sprawie Filioque (por. rozdział V, s. 134). Upadek Michała III i odejście patriarchy Focjusza doprowadziły jednak natychmiast do nowego rozdania.

Okres pierwszego patriarchatu Focjusza cechował się niezwykłą aktywnością misjonarską, której głównym celem było początkowo nawrócenie Chazarów i mieszkańców państwa wielkomorawskiego, dwóch państw odgrywających zasadniczą rolę w bizantyńskiej dyplomacji. Konstantyn, który później przyjął imię Cyryla, i jego brat Metody zostali wysłani w 860 roku do Chazarii, docierając tam przez Cherson na Krymie — bizantyński punkt służący do obserwowania wydarzeń na stepie. Przedsięwzięcie to zakończyło się niepowodzeniem. Chagan Chazarów przyjął w 861 roku przedstawicieli trzech religii monoteistycznych, po czym lud ten zdecydował się przyjąć judaizm [Zuckerman, 141]. W odpowiedzi na to Bazyli I, Macedończyk, wówczas już cesarz, bardziej ofertami awansu niż przymusem usiłował nawrócić żydów mieszkających w Cesarstwie.

W 863 roku Focjusz, w odpowiedzi na prośbę Rościsława, księcia wielkomorawskiego, wysłał doń Konstantyna i Metodego w celu formowania słowiańskiego duchowieństwa jego państwa. Wybitny filolog, jakim był Konstantyn, opracował alfabet umożliwiający po raz pierwszy pisanie w języku słowiańskim i tłumaczenie na ten język tekstów liturgicznych. Cała misja, której historia jest bardzo złożona, musiała także przeciwstawić się wrogiej postawie misjonarzy frankońskich. Po powrocie Metodego w 885 roku (Konstantyn zmarł w roku 869) jego ostatni uczniowie wypędzeni z państwa wielkomorawskiego znaleźli schronienie w Bułgarii, gdzie wzmogli prowadzoną tam misję chrystianizacyjną. Rzeczywiście, chan Bułgarów, Borys, przejawiał zainteresowanie przyjęciem chrześcijaństwa, które umożliwiłoby mu umocnienie swej władzy pośród bojarów i wejście jego państwa do grupy narodów chrześcijańskich.

Od czasu podbojów Kruma część poddanych bułgarskich chanów, dawnych jeńców czy nowo nawróconych, była już chrześcijanami. Borys zwrócił się w stronę Konstantynopola, uzyskał tam dla siebie chrzest w 864 roku i przyjął imię swego ojca chrzestnego, cesarza Michała. Pozostało więc zorganizować Kościół bułgarski, co do którego Borys chciał przede wszystkim, by nie służył narzucaniu wpływów Konstantynopola, i dla którego pragnął niezależności. Liczył na rywalizację pomiędzy Rzymem a Konstantynopolem w realizacji swego celu. Musiał jednak zaakceptować związanie arcybiskupstwa bułgarskiego z patriarchatem Konstantynopola.

Michał III, zmęczony już wpływami Bardasa, obdarzył swą przyjaźnią Bazylego, sprawnego fizycznie wieśniaka pochodzenia armeńskiego, który był szczególnie uzdolniony w ujeżdżaniu koni, co było pasją Michała III. Bardas usiłował wyeliminować swego rywala, został jednak uprzedzony i zgładzony wiosną 866 roku. Wpływy Bazylego stały się tak silne, że Michał dał mu za małżonkę swoją kochankę Eudokię Ingerinę i uczynił z niego współcesarza. Stało się to pretekstem wielu komentarzy współczesnych i zasiało wątpliwości co do ojcostwa syna Eudokii, Leona, narodzonego we wrześniu 867 roku. Kilka dni później Michał, który zamyślał odsunąć Bazylego, został przez niego zabity nocą 23 września 867 roku w swoim podmiejskim pałacu świętego Mamasa.

Bilans rządów Michała III, opracowany w tendencyjny sposób przez historyków dynastii macedońskiej, przez długi czas wywierał wpływ na jego wizerunek. Cesarz, którego należało zdyskredytować dla usprawiedliwienia dojścia do władzy Bazylego przez zamordowanie swego dobroczyńcy, był przedstawiany jako człowiek rozwiązły, który nie potrafi uszanować nawet najświętszych instytucji; jako nieudacznik, który nie troszczy się o sprawy państwowe; jako ten, który każe gasić sygnały ogniowe, alarmujące o najeździe nieprzyjaciela, tylko po to, by móc dokończyć program wyścigów konnych w Hipodromie; wreszcie jako człowiek rozrzutny w stosunkach ze swoimi ulubieńcami do tego stopnia, że miał całkowicie opróżnić skarb państwa. Jeśli nawet nie jesteśmy w stanie ocenić osobowości Michała, to i tak musimy przyznać, że właśnie za jego panowania wpływ Bizancjum na Bałkanach dał się odczuć najsilniej dzięki aktywności Focjusza, a na wschodzie po raz pierwszy zarysowała się możliwość odzyskania terenów kosztem muzułmanów.

opr. ab/ab