Psychologia a formacja, Struktura i dynamika

Amedeo Cencini, Alessandro Manenti

PSYCHOLOGIA A FORMACJA

Struktura i dynamika

Przekład: Krystyna Kozak
Wydawnictwo WAM, Kraków 2002, Tytuł oryginału: Psicologia e formazione. Strutture e dinamismi
© 1985 Centro Editoriale Dehoniano, Bologna — 2000 Undicesima Edizione
© Wydawnictwo WAM, Kraków 2002

Prezentacja

Rzeczywiście książkę tę napisaliśmy wspólnie, wykorzystując własne doświadczenie wykładowców, psychologów i kapłanów pracujących w dziele formacji. Kierujemy ją do tych, którzy uważają, że warto pogłębiać poznanie samych siebie i zmierzać do osiągnięcia dojrzałości, a także do tych, którzy studiują psychologię osobowości człowieka. Dlatego w książce wychodzimy od postawienia dwóch pytań: kim jest człowiek i jak on funkcjonuje.

Obaj przeszliśmy formację psychologiczną, teoretyczną i praktyczną analizy osobistej i superwizji w Instytucie Psychologii Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego. Wywodzimy się zaś z dwóch różnych ośrodków uniwersyteckich: Manenti z Państwowego Wydziału Filozofii oraz z Wydziału Filozofii i Teologii Uniwersytetu Gregoriańskiego, a Cencini z Wydziału Nauk Edukacyjnych Papieskiego Uniwersytetu Salezjańskiego i z Instytutu Psychoterapii Analitycznej.

W kwestii wyboru zagadnień posłużyło nam doświadczenie działalności psychoterapeutycznej, jaką od wielu lat prowadzimy z różnymi kategoriami osób: świeckimi, zakonnikami i zakonnicami, pojedynczymi osobami oraz małżeństwami i rodzinami.

Zanim doszliśmy do prezentowanej tu wersji, przez kilka lat testowaliśmy jej zarys na wykładach z psychologii, jakie prowadzimy w szkołach teologicznych dla świeckich: w Międzydiecezjalnym Studium Teologicznym w Reggio Emilia (Manenti) i w Studium Teologicznym św. Zenona w Weronie (Cencini). Szczególną motywacją był dla nas trzyletni kurs dla wychowawców (formatorów), który rozpoczęliśmy w 1977 roku. Jego zamierzeniem było formowanie świeckich i osób zakonnych, które będą zdolne pomagać dorastającym osobom w podejmowaniu zobowiązań życiowych w taki sposób, by umieli zintegrować psychologiczny i chrześcijański wymiar życia.

Zatem Psychologia a formacja to książka, która zrodziła się z praktyki psychoterapeutycznej, została przetestowana w nauczaniu oraz znalazła potwierdzenie w naszej działalności wychowawczej. Wypływa z żywego doświadczenia i zwraca się ku niemu po gruntownym przemyśleniu.

Wprowadzenie

Zdajemy sobie sprawę z tego, że poznanie samego siebie jest celem, którego nie osiągnie się samemu, bez konfrontacji z kompetentną osobą. Podobnie jesteśmy przekonani, że poznania samego siebie nie osiąga się poprzez czytanie jakiejś książki o treści psychologicznej. Jest to proces nie tylko intelektualny, ale w znacznej mierze emocjonalny. Jeżeli jednak chcemy osiągnąć poznanie całościowe i pozytywne naszego Ja, to kwestią fundamentalną jest obiektywna znajomość własnych struktur i czynności intrapsychicznych.

Z tego powodu naszą rozprawę podzieliliśmy na dwie części: nasza istota intrapsychiczna oraz jej funkcjonowanie. Zatem nić przewodnia książki jest podwójna: struktury i psychodynamika.

Struktury intrapsychiczne: rozpatrujemy człowieka w aspekcie osobowym i wewnętrznym. Oczywiście nie jest to cały człowiek. Jest w nim wymiar relacji z innymi ludźmi, z grupami i instytucjami, ale celowo skupiliśmy się na odniesieniu, jakie każdy z nas powinien mieć do samego siebie. Uważamy bowiem, że najważniejsze jest rozpatrywanie najpierw natury ludzkiej w codziennej egzystencji człowieka, a potem zagadnień relacji i zagadnień społecznych. Dla nas pierwszym wskaźnikiem dojrzałości jest to, że osoba potrafi się stać samodzielną i niezależną, to znaczy: żyć mocą przekonań wewnętrznych, które działają od środka, a nie w uzależnieniu od prowizorycznego wsparcia, które warunkuje ją od zewnątrz. To właśnie dzięki tej wewnętrznej solidności osoba jest zdolna do konstruktywnego współdziałania z innymi.

Funkcjonowanie intrapsychiczne: podajemy pewne pojęcia dla zrozumienia sensu naszych działań. Po to, aby nie zatrzymywać się na tym „co” robimy, ale dojść do zrozumienia „dlaczego” działamy w taki a nie inny sposób, trzeba odszukać rozliczne motywacje leżące u podstaw naszego zachowania. Patrząc na ten wewnętrzny świat, zwróciliśmy szczególną uwagę na nieświadomość ze względu na jej wielki wpływ na zachowanie w ogóle (jak to już podkreślił Freud) oraz na zachowanie odnoszące się do wartości (co potwierdza nasze doświadczenie psychoterapeutyczne). Położyliśmy nacisk na nieświadomość, gdyż tej rzeczywistości nie dotykają zwykłe narzędzia wychowawcze.

Może dla niektórych czytelników czymś przesadnym będzie odwoływanie się do wartości i ideałów. Ale uczyniliśmy z tego niejako prowokację, aby pozwolić zrozumieć specyfikę psychologii w konkretnej sytuacji człowieka, który wierzy, że życie powinno mieć sens (jakimkolwiek by on był), a to zakłada trud konkretnego poszukiwania i postępowania. W obrębie tego wyboru (niepozbawionego ryzyka i może nie tak znowu częstego w tego rodzaju publikacjach) jeszcze bardziej doprecyzowaliśmy zagadnienie, w szczególny sposób podkreślając aspekt wychowawczy takiego wzrastania. Uprzywilejowaliśmy, w przykładach i odniesieniach, dynamikę młodego człowieka zaangażowanego w chrześcijańską i kapłańską opcję życia. Uczyniliśmy tak ze względu na bliskie nam życie i bezpośrednią znajomość sytuacji. Ufamy jednak, że roztropny czytelnik potrafi uchwycić — w konkretnych przykładach i poza nimi — centralne i najbardziej znaczące elementy, które można zastosować do każdego kontekstu i opcji życiowej. W tym celu zdecydowaliśmy się używać prostego języka i stylu potocznego, co najlepiej zapewni przejrzystość pojęć. A jeśli w pewnych okolicznościach odwołaliśmy się do kategorii teologicznych czy aspektów właściwych doświadczaniu wymiaru boskiego, to uczyniliśmy tak jedynie z zamiarem konkretnego wykazania, jak posługiwać się narzędziem psychologii. Należy wykorzystać je nie tylko dla poprawy zdrowia psychicznego, ale przede wszystkim dla dojrzalszego życia wiary. Takie — odnoszące się do każdego człowieka — zastosowanie ma szczególne znaczenie w przygotowaniach do kapłaństwa, zgodnie ze wskazówkami soborowymi (Gaudium et spes 62; Optatam totius 3, 11, 20).

Naszym zamiarem było też pobudzenie czytelnika do uformowania mentalności interdyscyplinarnej, która pozwoli na odpowiednie podejście do zagadnień odnoszących się do człowieka: tak tych, które znajdzie w sobie samym i w swoim życiu społecznym, jak i tych podnoszonych przez różne traktaty uwzględnione w Ratio studiorum seminariów duchownych. Z tego powodu czymś oczywistym będą odniesienia do antropologii filozoficznej, etyki, teologii moralnej ogólnej.

Jeszcze jedno słowo o integrującej funkcji psychologii. Wydaje nam się, że w obrębie dynamiki wychowawczej psychologia nie powinna być spostrzegana tylko w odniesieniu do większej dojrzałości osobowej i zawodowej człowieka (czy to świeckiego, czy księdza), ani też jako narzędzie podniesienia kompetencji wychowawców, czy tym bardziej większej znajomości kultury. To wszystko jest potrzebne, ale nie wystarcza. Gdyby psychologia odgrywała tylko taką rolę w życiu człowieka, jej wkład ograniczyłby się do obszaru dydaktycznego wyodrębnionego i oddzielonego od właściwej drogi formacyjnej. Mogłaby być najwyżej dyscypliną, która dostarcza nowych technik i narzędzi pracy. Natomiast największym wkładem psychologii jest to, że wpływa na integralną dojrzałość osoby: głębsze przeżywanie tego, w co każdy postanowił wierzyć, poprzez proces stopniowej integracji między strukturami psychicznymi osobowości a wymogami, jakie stawiają ideały. To właśnie powinien usiłować realizować w życiu każdy człowiek niezależnie od tego, jaka jest jego droga¹ .

Te wszystkie przekonania są wynikiem — jak zostało powiedziane na początku — refleksji teoretycznej połączonej z doświadczeniem praktycznym. Dopracowaliśmy je, dzieląc się nimi z naszymi kolegami wykładowcami i tymi, którzy zajmują się wychowaniem. Dziękujemy im za owocną współpracę, a naszym studentom za zachęcające uwagi. W sposób szczególny odwołujemy się do badań i publikacji Luigiego Rulli SJ z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Gregoriańskiego — schemat tej książki opiera się częściowo na cyklu jego wykładów na tymże uniwersytecie. Wobec niego a także Franco Imody SJ i siostry Joyce Ridick SSC mamy dług wdzięczności i uznania.

Przypisy

¹ Po tej linii idą też nasze pozostałe publikacje: A. Manenti, Powołanie psychologia i łaska, Wydawnictwo M, Kraków 1995; tenże, Difficoltŕ e crisi nella vita religiosa (w serii z Di Domenico P.), Dehoniane, Bologna 1980; tenże, Żyć razem, Wydawnictwo M, Kraków 1997; tenże, Vivere in due e piů. Aspetti sociologici e psicologici della famiglia (w serii z Dini Martino A.), Paoline, Roma 1981; A. Cencini, Vivere gli ideali: fra paura e desiderio, Dehoniane, Bologna 1988; tenże, Żyć w pojednaniu: spojrzenie psychologiczne, Wydawnictwo M, Kraków 1995; tenże, Będziesz miłował Pana, Boga Swego, Wydawnictwo M, Kraków 1995.

opr. ab/ab