Alternatywy neoscholastycyzmu

Fergus Kerr KATOLICCY TEOLODZY XX WIEKU Od neoscholastyki do mistyki oblubieńczej ISBN: 978-83-7505-507-8 wyd.: Wydawnictwo WAM 2011

Spis wybranych fragmentów Przedmowa PRZED SOBOREM WATYKAŃSKIM II Rozum pod przysięgą Tezy tomistyczne Modernizm Alternatywy neoscholastycyzmu Neoscholastycyzm Tomizm w Angelicum Metafizyka naturalna

Alternatywy neoscholastycyzmu

Nawet w okresie, gdy filozofia tomistyczna była obowiązkowa, wielu wybitnych teologów nie trzymało się jej reguł. W Niemczech, na przykład, ani Karl Adam (1876-1966), ani Romano Guardini (1885-1968) nie byli tomistami pod żadnym względem.

Karl Adam, wykształcony jako patrolog na Uniwersytecie w Monachium, autor prac na temat koncepcji Kościoła u Tertuliana (1907) i nauki o Eucharystii u Augustyna (1908), przez całe życie nauczał w Tybindze. W oparciu o spuściznę Katolickiej Szkoły Tybindzkiej¹⁹ Adam przedstawia Kościół jako w pierwszym rzędzie wspólnotę, a wręcz jako „Mistyczne Ciało Chrystusa”, kontrastując to celowo z powszechnym neoscholastycznym obrazem Kościoła jako „doskonałej społeczności” oraz, z drugiej strony, z nieostrymi eklezjologiami liberalnego protestantyzmu. W latach dwudziestych XX wieku Adam przyczynił się do rozwoju „teologii kerygmatycznej”, Verkündigungstheologie, w tym przypadku sterując pomiędzy sylogistycznie objaśnianą chrystologią neoscholastycznych podręczników a „badaniem życia Jezusa” liberalnego protestantyzmu. Po zadenuncjowaniu — rzecz jasna — do Rzymu, Adam poddał kilka swoich książek ponownej redakcji, aby zmniejszyć zastrzeżenia co do swojej ortodoksji. Podobnie jak inni zwolennicy tradycji tybindzkiej, którą cechował romantyczny nacisk na znaczenie wspólnoty, na początku lat trzydziestych dał się uwieść głoszonym przez NSDAP hasłom afirmującym patriotyzm i wartości rodzinne. Był zbyt stary, aby móc ogrywać istotniejszą rolę w okresie poprzedzającym Sobór Watykański II, jednak jego książki pomogły przygotować się jego niektórym rodakom do tego nieoczekiwanie radykalnego wydarzenia²⁰. Romano Guardini urodził się we Włoszech, dorastał zaś w Moguncji²¹.

Studiował we Fryburgu Bryzgowijskim i w Tybindze, następnie zaś wstąpił do seminarium duchownego. Lektura stosowanych tam neoscholastycznych podręczników była dlań udręką. Po powrocie do Fryburga na studia doktoranckie zajął się badaniem nauki świętego Bonawentury na temat odkupienia²².

Zarówno sam wybór tematu, jak i nieskrywane lekceważenie neoscholastycyzmu uniemożliwiły mu, jak się tego spodziewał, nominację na stanowisko nauczyciela w seminarium duchownym. Wkrótce i tak został powołany do wojska, gdzie służył jako sanitariusz (1916-1918). W 1918 roku, dzięki związkom z niemieckim ruchem liturgicznym powstałym z inspiracji benedyktyńskiej, opublikował swoją pierwszą, niezmiernie wpływową pracę Vom Geist der Liturgie [O duchu liturgii]²³. Zaangażował się również w katolicki ruch młodzieżowy skupiony wokół Burg Rothenfels. W 1923 roku Guardini został profesorem na nowo ustanowionej katedrze Uniwersytetu Berlińskiego. Ze względu na wrogie stanowisko swoich protestanckich współpracowników zgodził się na fikcyjne rozwiązanie, funkcjonując jako „gościnny wykładowca” z Wrocławia. W marcu 1939 roku naziści usunęli go ze stanowiska i zabronili mu prowadzenia działalności duszpasterskiej wśród młodzieży, a w 1941 roku otrzymał zakaz wystąpień publicznych. Przywrócony na stanowisko po wojnie jako jeden z pierwszych nauczycieli akademickich wykładał w Tybindze, a następnie w katedrze filozofii na Uniwersytecie w Monachium, gdzie pozostał aż do odejścia na emeryturę w 1962 roku. Guardini brał udział w poprzedzającej Sobór Watykański II komisji liturgicznej, lecz nie uczestniczył w samym Soborze. Choć świadom, że Sobór przyjął większość programu wspieranego przezeń przez całe życie, pozostał sceptyczny co do jego prawdopodobnych następstw. Odmówił przyjęcia stanowiska kardynała, które zaproponował mu papież Paweł VI.

Guardini, autor wielu prac o dużym oddziaływaniu, nigdy nie angażował się w historyczno-krytyczną egzegezę biblijną. Pisał o Kościele, bez odwołań do Soboru Watykańskiego I. Uprawiał jawnie katolicką teologię, jednak — wbrew obowiązującemu wówczas stylowi — bez częstego cytowania encyklik papieskich. Wiążąc teologię z kulturą i literaturą, pisał o Dostojewskim, Pascalu, Dantem, Hölderinie, Rilkem i wielu innych.

Nie jest kwestią przypadku, że ani Karl Adam, ani Romano Guardini nie należeli do żadnego zakonu — jak również to, że piastowali stanowiska na niemieckich uniwersytetach.

¹⁹ Na temat Katolickiej Szkoły Tybindzkiej zob. artykuł J.T. Burtchaella, w: N. Smart i in. (red.), Nineteenth Century Religious Th ought in the West, Cambridge 1985, 111-139.

²⁰ Zob. R.A. Krieg, Karl Adam: Catholicism in German Culture, Notre Dame—London 1992.

²¹ Zob. R.A. Krieg, Romano Guardini: A Precursor of Vatican II, Notre Dame—London 1997.

²² Jego promotorem był uczony mediewista Engelbert Krebs (1881-1950), który w 1917 roku udzielił ślubu swojemu przyjacielowi Heideggerowi; w 1938 roku naziści usunęli go ze stanowiska.

²³ Wyd. polskie: R. Guardini, O duchu liturgii, tłum. ks. M. Wolicki, Kraków 1996 [przyp. tłum.].

opr. aw/aw