Kryzys: gospodarczy czy moralny?

Michał Wojciechowski Od Biblii do gazet ISBN: 978-83-7720-033-9 wyd.: Wydawnictwo PETRUS 2011

Wybrane fragmenty I. Co mówi Pismo Święte Trzy pretensje do Biblii — zarzucane jej błędy przyrodnicze, historyczne i moralne Dekalog po dzisiejszemu — ten sam, ale wyrażony współczesnym językiem II. Zasady katolickie Małżeństwo: trwałe czy nie? — wiele małżeństw jest pozornych Katolicki humanista — Erazm z Rotterdamu, mistrz trochę zapomniany III. W świecie dzisiejszym Kryzys: gospodarczy czy moralny? — kradzież u podstaw załamania rynków Wrogów zawsze mieć będziemy — gdyż władza i ideologia chcą wyprzeć wiarę

Kryzys: gospodarczy czy moralny?

Stale słyszymy o kryzysie gospodarczym i zaczynamy go odczuwać na własnej skórze. Jednakże, choć objawy tego kryzysu leżą w sferze gospodarki, jego istotne przyczyny są moralno-prawne.

Nie jest to kryzys kapitalizmu, liberalizmu czy bankowości wynikły z ich wad wewnętrznych. Wyniknął on bowiem przede wszystkim z psucia normalnej gospodarki przez nieuczciwe rozwiązania ustrojowe, prawne i budżetowe. Sprowadzają się one do zgody na rozmaite formy kradzieży.

Amerykański balon

Plajta na amerykańskim rynku nieruchomości ma korzenie w ustawie z lat siedemdziesiątych przeforsowanej przez demokratów. Nakazywała ona udzielanie pożyczek bez należytego zabezpieczenia. Główną rolę odegrały tu wspierane przez państwo towarzystwa kredytów hipotecznych. Cel był społeczny: chodziło o stworzenie każdemu Amerykaninowi możliwości zamieszkania w domku.

Skutek był taki, że więcej budowano, że wzrósł popyt, że nieruchomości drożały. W księgowości banków figurował więc na minusie udzielony kredyt, powiedzmy dwieście tysięcy dolarów. Na plusie jako wierzytelności wpisywano zobowiązanie zwrotu, dwieście tysięcy i należne w przyszłości procenty, powiedzmy drugie tyle. Jako zabezpieczenie służył dom, wart na skutek wzrostu cen trzysta tysięcy albo i więcej. Póki co, wydawało się, że wszystko w porządku.

Co w tym niemoralnego? Po pierwsze, ułatwienia kredytowe służą tym, co wydają pieniądze, kosztem tych, co oszczędzają, inwestują i pożyczają. To się z czasem nasiliło, gdyż urząd federalny po roku 2001 zaniżył stopy procentowe, znowu przyznając pożyczkobiorcom nieuczciwe korzyści.

Następnie, bank pożyczywszy dwieście tysięcy wykazywał aktywa na kwotę czterystu tysięcy, w dużej mierze fikcyjne, bo spłacenie pożyczki było często nierealne. Potem na bazie tych pseudo-aktywów pożyczano dalej, a bankierzy sprzedawali pakiety wierzytelności, niby to zabezpieczonych hipotecznie, oraz różne „instrumenty” pochodne. Na tę działalność instytucje kontrolne przymykały oko, chyba dlatego, że wierzyły, że ekspansja kredytowa napędza gospodarkę. A przecież chodziło o papiery bez pokrycia!

Wszystko to działało aż do wyczerpania się możliwości mnożenia kredytów i sprzedaży domów. Popyt spadł, bo musiał, i mocno spadły ceny. Okazało się, że gdy kredytobiorca jest niewypłacalny, dom po nim można sprzedać za jakieś sto tysięcy, i to z trudem. Aktywa okazały się oszustwem księgowym. Masowa utrata ich wartości zagroziła także całemu normalnemu biznesowi, gdyż z rynku znikła kwota rzędu dwóch tysięcy miliardów dolarów, rujnując wszystkie ceny i plany.

Kto stracił? Na pewno nie dobrze opłacani dyrektorzy banków. Przede wszystkim ci, którzy inwestowali w oszukańcze papiery oraz w bankach oszczędzali. Ta okoliczność, w połączeniu z chaosem na rynku, skłoniła rząd amerykański do udzielenia bankrutom gigantycznej pomocy, wykupienia ich właściwie. W ten sposób na miejsce fikcyjnych pieniędzy rząd wpłacił prawdziwe.

No tak, ale skąd je ma? Głównie z podatków. Innymi słowy, pieniędzy nie przybyło, ale zabrano je ogółowi obywateli po trochu (ponad dwadzieścia tysięcy dolarów na rodzinę). Po to, żeby uratować spekulantów oraz ich ofiary. W skali całej gospodarki niczego nie przybyło, dlatego efekty kuracji będą marne. Natomiast rząd popełnia w ten sposób gigantyczną kradzież, zabierając pracowitym i oszczędnym, a ratując nieudolnych, rozrzutnych i pechowych. Dodajmy, że nie jest to jedyna dziura w amerykańskim budżecie, ponieważ na wojnę w Iraku wydano już sześćset miliardów dolarów, a wydatki socjalne od dawna są ogromne.

Mówiąc obrazowo: wyobraźmy sobie, że przez lata toleruje się produkcję fałszywych banknotów, motywując to potrzebą wsparcia biedniejszych. Potem nagle zostają one ujawnione. Potem rząd zabiera wszystkim po trochu, a zwraca tym, którzy nagromadzili pieniądze fałszywe.

To wszystko oczywiście odbija się na innych krajach, gdyż są w nich amerykańskie papiery, handlują z Ameryką, występują w nich podobne mechanizmy kredytowania. Niektóre skutki są zresztą korzystne, np. ceny ropy przez czas pewien normalne, a przedtem były zawyżane przez spekulantów, skupujących paliwa za nadwyżkę pieniędzy (za mało odczuliśmy skutki, gdyż w litrze benzyny jest 3 zł podatków). Jednakże generalnie rządy reagują tak jak USA, to znaczy zatykają dziury kosztem ogółu podatników, co jest ekonomicznie krótkowzroczne, a moralnie skandaliczne.

W Polsce kredyty są raczej za drogie niż za tanie, a zatem najszkodliwszy jest spadek zamówień z zagranicy oraz spadek kursu złotego. Wynika on z wyprzedaży walorów, jakie bankrutom pozostały, a wtórnie ze spekulacyjnej gry na zniżkę. Niewykluczony jest tu czynnik polityczny. Polska ogłosiła chęć przyjęcia euro. Dla nas byłoby lepiej, gdyby kurs wynosił dwa złote za euro (co odpowiada w przybliżeniu relacji cen i wydajności pracy), ale Niemcy i inni woleliby pięć złotych za euro, bo wtedy polskie kapitały będą mniej warte.

Kradzież i jej skutki

Jeśli się dobrze zastanowić, ten efektowny kryzys to tylko wierzchołek góry lodowej. Gospodarki współczesne są od dawna osłabione przez praktyki, które od kradzieży różnią się głównie nazwą. Podstawowa jej forma to rabunkowe opodatkowanie. Gdy rządy utrzymują ogromną biurokrację, a świadczenia społeczne są niskiej jakości, jasną jest rzeczą, że ta połowa czy więcej środków całego kraju, jaka dysponuje sektor publiczny, jest wydawana źle. Na straty składa się koszt biurokracji, marnotrawstwo, nieuniknione przy wydawaniu nie swoich pieniędzy, oraz zwykła korupcja. Ekonomicznie jest to zła alokacja zasobów, moralnie — złodziejstwo.

Przeciętny polski pracujący myśli, że „dostaje” różne świadczenia. Faktycznie za płacone przez całe życie podatki i składki mógłby je nabyć za gotówkę i jeszcze by mu sporo zostało. Pracujący na pensji nie wie, że ponad dwie trzecie tego, co wypracował, idzie na różne podatki (trzeba tu zsumować PIT, VAT, składki, akcyzę na paliwo itd.).

Jeśli ktoś na tym systemie korzysta, to ci, którzy nie pracują, a naciągają pomoc społeczną, co na Zachodzie jest jeszcze bardziej rozwinięte niż u nas. Tu i tam podpiera się również nieefektywne duże przedsiębiorstwa. Polskie specjalności w tej dziedzinie to wczesne emerytury oraz fikcyjne renty.

Inna masowa kradzież: Polska obecna nie zwróciła tego, co w majestacie komunistycznego prawa ukradziono po wojnie. W krajach sąsiednich reprywatyzacja była możliwa, u nas jakoś nie. Kolejne rządy chciały zatrzymać majątek w rękach urzędników, czyli swoich, czemu towarzyszyło jej korupcyjne rozdrapywanie. Nawet dzisiaj możliwy jest zwrot w naturze, choćby w firmie zastępczej, majątku niegdyś zabranego. Byłoby to i uczciwe, i korzystne ekonomicznie, bo przecież państwowe znaczy niewydajne. Zamiast tego proponuje się ułamkową rekompensatę, to znaczy władza zatrzyma majątki (pochodzące z kradzieży), a zmusi obywateli do zrzucenia się na ułamkowe odszkodowanie (czyli ich okradnie).

Największa dziś kradzież to system emerytalny. Istota jego jest taka, że pracującym zabiera się pieniądze, wykorzystując je zwłaszcza na należne innym emerytury, a w zamian dając obietnicę, że kiedyś ktoś i im zapłaci. Nikt, kto pracuje do osiągnięcia wieku emerytalnego nie dostanie jednak tyle, ile w ciągu życia wpłacił. Lepiej by wypadł na lokatach bankowych.

Tak zwany drugi filar rzekomo polega na tym, że oszczędzamy na swoje emerytury. Jest to wielkie kłamstwo. Po pierwsze, pieniądze idą do prywatnych funduszy, które suto z nich żyją. Po drugie, nie ma żadnego bodźca, by skutecznie pomnażały nasze pieniądze i faktycznie w skali wieloletniej tego nie osiągnęły. Po trzecie, nowa ustawa stanowi, że nasze oszczędności nie mogą być wycofane po dojściu do wieku emerytalnego, ani też odziedziczone, co przedtem gwarantowano. Jest to gigantyczny prezent dla prywatnych funduszy emerytalnych; trudno nie spytać, jak to załatwiły. Odpowiednią ustawę prezydent gładko podpisał, choć o sprawy sto razy mniej ważne się spierał.

Jak człowiek, któremu upuszczono krwi, będzie słaby, tak i gospodarka, w której tak się wysysa pieniądze z pracujących, będzie się rozwijała niemrawo. Władza nie chroni bowiem własności, to znaczy majątku i dochodów obywateli. Porzucono przykazanie „nie kradnij!”. Tymczasem na nim opiera się każda normalna i uczciwa gospodarka. Wiąże się to z brakiem wolności gospodarczej. Wolność stanowi bowiem aspekt własności: przecież własność to nic innego, jak prawo do swobodnego dysponowania rzeczami. Tę krępują wagony przepisów, rodzimych i europejskich.

Wnioski są pesymistyczne. Skoro w USA zalegalizowano wysysanie pieniędzy z podatnika, a zachodnie rządy sztucznie podtrzymują chore części gospodarki, po obecnym kryzysie nastąpi zapewne pewna stabilizacja, ale bez istotnego wzrostu. Odbije się to również na Polsce. Niewiele możemy zrobić, choć na razie nasze władze działają ostrożnie w sprawie „ratowania” waluty i firm oraz zapowiadają oszczędności. Ale skoro rządy przyjęły za zasadę wyzysk obywateli przez podatki i zabierania każdej dostrzeżonej nadwyżki na wiecznie głodny budżet, nie ma co liczyć na dynamiczne inwestowanie ani większe zatrudnienie w najbliższych latach. Czy da się to odwrócić? Może, ale takiej nadziei nie wiązałbym z żadną ważną dziś siłą polityczną.

dalej >>

opr. aw/aw