Syria - wyznania i Kościoły chrześcijańskie

Wyznania i Kościoły chrześcijańskie istniejące na terenie Syrii - pierwszego miejsca ewangelizacji sięgającej poza Judeę

M.G.

ISLAM I KOŚCIOŁY CHRZEŚCIJAŃSKIE W SYRII

Syria jest krajem mieszanym etnicznie i wyznaniowo. Religią panującą jest islam (ok. 90% populacji) w odmianach sunnickiej, alawickiej oraz druzyjskiej. Większość stanowią sunnici. Sunna - oznacza zbiór prawd ogólnie przyjętych przez większość muzułmanów, powstały w X wieku jako reakcja na próby zbyt skrajnych interpretacji islamu (m.in. mutazylici). Alawici - to jedna z najbardziej skrajnych sekt o charakterze szyickim. Termin "szyici" oznacza grupę wyznawców, która w początkowym okresie formowania się islamu (VII/VIII w.) odmówiła przyjęcia zwierzchnictwa dynastii Ommajadów, kładąc nacisk na legalność przywództwa wywodzącego się w prostej linii od Alego, zięcia Mahometa. W teologii od sunnitów różnią się m.in. doktryną o wolności woli, o dostępie człowieka do wiedzy tajemnej. Odmiana druzyjska związana jest ze specyfiką etniczno-kulturową plemion druzyjskich. Cechą charakterystyczną sekt druzyjskich jest ich eklektyzm (przyjęcie elementów różnych wierzeń religijnych) oraz ścisła izolacja od zewnętrznego świata - system wierzeń dostępny jest jedynie dla wtajemniczonych, a osoba spoza tej grupy etnicznej nie może zostać wtajemniczona.

Chrześcijanie stanowią ok. 10% populacji Syrii i podzieleni są między Kościoły: grecko-prawosławny, grecko-katolicki, syryjski-prawosławny, ormiańsko-katolicki, Ormiański Kościół Apostolski (prawosławny), syryjsko-katolicki, maronicki, protestancki (różne wyznania), nestoriański, rzymsko-katolicki oraz chaldejski.

Historia Syrii sięga czasów prehistorycznych, najwcześniejsze znaleziska świadczące o zalążkach cywilizacji pochodzą z 8000 r. przed Chrystusem. W starożytności tereny dzisiejszej Syrii stanowiły część królestw i imperiów o rodowodzie semickim, hetyckim, huryckim i innych, w tym znanych z Biblii imperiów Babilońskiego, Asyryjskiego i Perskiego. Od czasów podboju imperium perskiego przez Aleksandra Wielkiego Syria dostała się w krąg kultury hellenistycznej. Również jako prowincja rzymska (od 64 przed Chrystusem) pozostawała pod dominującym wpływem tej kultury. Stolica rzymskiej prowincji Syrii - Antiochia, w której "pierwszy raz nazwano uczniów chrześcijanami" (Dz 11,19-30), była trzecim co do wielkości miastem imperium i idealnym wręcz punktem zetknięcia Dobrej Nowiny ze światem greckim. Obecnie jest stolicą kilku patriarchatów (zob. poniżej, a także listę patriarchów Antiochii).

W Syrii czczony jest św. Jerzy, żołnierz i męczennik, zmarły około r. 303. Kiedy za Dioklecjana wybuchły najbardziej krwawe i masowe prześladowania, Jerzy miał piastować godność trybuna, czyli naczelnika miejscowego garnizonu. W jednym z dekretów Dioklecjana był nakaz, by wszyscy żołnierze rzymscy złożyli ofiary bóstwom pogańskim. Jerzy odmówił ich złożenia i dlatego poniósł śmierć męczeńską. Jego kult rozpowszechniony był na Bliskim Wschodzie (Syria, Palestyna, Cypr) a także w Etiopii i Gruzji. Jeden z jego najsłynniejszych klasztorów znajduje się w Dolinie Chrześcijan (Al-Nassara, Wadi Nassara) między Homsem w Syrii a Trypolisem w Libanie. Jego historia sięga VI stulecia, czyli czasów cesarza Justyniana I.

Ci, których rozproszyło prześladowanie, jakie wybuchło z powodu Szczepana, dotarli aż do Fenicji, na Cypr i do Antiochii, głosząc słowo samym tylko Żydom. Niektórzy z nich pochodzili z Cypru i z Cyreny. Oni to po przybyciu do Antiochii przemawiali też do Greków i opowiadali Dobrą Nowinę o Panu Jezusie. A ręka Pańska była z nimi, bo wielka liczba uwierzyła i nawróciła się do Pana. Wieść o tym doszła do uszu Kościoła w Jerozolimie. Wysłano do Antiochii Barnabę. Gdy on przybył i zobaczył działanie łaski Bożej, ucieszył się i zachęcał wszystkich, aby całym sercem wytrwali przy Panu; był bowiem człowiekiem dobrym i pełnym Ducha Świętego i wiary. Pozyskano wtedy wielką liczbę [wiernych] dla Pana. Udał się też do Tarsu, aby odszukać Szawła. A kiedy [go] znalazł, przyprowadził do Antiochii i przez cały rok pracowali razem w Kościele, nauczając wielką rzeszę ludzi. W Antiochii też po raz pierwszy nazwano uczniów chrześcijanami. W tym czasie właśnie przybyli z Jerozolimy do Antiochii prorocy. Jeden z nich, imieniem Agabos, przepowiedział z natchnienia Ducha, że na całej ziemi nastanie wielki głód. Nastał on za Klaudiusza. Uczniowie postanowili więc, że każdy według możności pośpieszy z pomocą braciom, mieszkającym w Judei. Tak też zrobili, wysyłając [jałmużnę] starszym przez Barnabę i Szawła. (Dz 11, 19-30)
Kościół maronicki Jeden z katolickich Kościołów Wschodnich, obecny głównie w Libanie i Syrii. Jego początki związane są ze św. Maronem, syryjskim eremitą z IV/V w. oraz św. Janem Maronem, patriarchą Antiochii 685-707, dzięki któremu maronici uniezależnili się od Bizancjum. Przez wiele wieków status teologiczny tego Kościoła był niejasny - prawdopodobnie pozostawał pod wpływem błędnych opinii monoteletów [twierdzących, że w Chrystusie nie było odrębnej woli ludzkiej, lecz jedynie boska], dopiero od XII wieku rozpoczęły się ze strony maronitów starania o przywrócenie pełnej jedności z Kościołem powszechnym, zakończone pełną unią w XVI w., w dużej mierze dzięki działalności jezuity Jana Eliano. Od 1584 w Rzymie istnieje kolegium maronickie, kształcące naukowców i hierarchię kościelną. Pomimo ustawicznych dążeń Arabów i Turków do islamizacji, wspólnoty maronitów zdołały zachować niezależność etniczną i religijną. Posługuje się liturgią św. Jakuba (ryt antiocheński). Głową Kościoła maronickiego jest patriarcha rezydujący w Bkirki (k. Bejrutu). Kościół syryjsko-katolicki W XVII wieku niewielka część Kościoła syryjsko-prawosławnego podpisała unię z Rzymem, porzucając błędy monofizytyzmu i od tego czasu ten niewielki Kościół określany jest mianem syryjsko-katolickiego. W liturgii posługuje się rytem antiocheńskim i językiem syryjskim, w życiu codziennym - arabskim. Patriarcha rezydował początkowo w Aleppo, następnie w Dayr az-Zafaran, Sharfeh, Aleppo, Mardin a obecnie w Bejrucie. Kościół chaldejski Niewielka liczba wiernych Kościoła nestoriańskiego pod przywództwem patriarchy Jana Sulaki porzuciła w 1551 r. błędy Nestoriusza i podpisała unię z Rzymem. Od tego czasu zwano ich Kościołem chaldejskim. Posługuje się liturgią św. Jakuba (ryt chaldejski)	Kościół grecko-prawosławny Związany z greckim prawosławnym Patriarchatem Antiochii i Całego Wschodu. Zwany także Kościołem melchickim ("melchici" - "ludzie cesarza"). Kościół podtrzymujący tradycję najstarszego patriarchatu chrześcijańskiego w Antiochii, obecnie także najważniejszy Kościół wśród chrześcijańskich Arabów i najliczniejszy Kościół chrześcijański w Syrii. Językiem oficjalnym i liturgicznym jest grecki (ryt bizantyjski), większość wiernych posługuje się jednak na codzień arabskim. Od XIV wieku rezydencją Patriarchy jest Damaszek. Podlega mu 5 metropolii w Syrii oraz 6 w Libanie, a także w Bagdadzie i kilku miastach Nowego Świata (w związku z emigracją). Kościół grecko-katolicki Powstał w 1724 poprzez przyłączenie się niewielkiej grupy wiernych Kościoła grecko-prawosławnego do unii z Rzymem. Podobnie jak grecko-prawosławny posługuje się liturgią św. Jakuba (ryt bizantyjski), w języku greckim. Patriarchat znajduje się w Antiochii. Ormiański Kościół Apostolski (prawosławny) Armenia jako pierwsze państwo (jeszcze przed Rzymem) przyjęło chrześcijaństwo jako religię państwową - ok. 300 r. Przydomek "apostolski" wywodzi się z tradycji, uważającej, że chrześcijaństwo przynieśli tam jeszcze apostołowie Bartłomiej i Tadeusz. W 506 r. Kościół ormiański odrzucił dekrety Soboru Chalcedońskiego, przyjmując błędy monofizytyzmu. W przeciągu wieków w Kościele tym dokonało się szereg podziałów, stąd dwa niezależne jurysdykcyjnie katolikaty - w Eczmiadzynie (uważany za duchową głowę wszystkich Ormian) i w Sis oraz dwa nowsze patriarchaty - w Konstantynopolu i Jerozolimie. Kościół ten posługuje się liturgią św. Jakuba we własnym, ormiańskim, rycie.	Kościół syryjsko-prawosławny (monofizycki) Związany z syryjskim patriarchatem Antiochii. Chrześcijanie, którzy nie przyjęli doktryny Soboru Chalcedońskiego o istnieniu dwóch natur w Chrystusie i pozostali przy błędzie monofizytyzmu utworzyli w Antiochii swój własny patriarchat (poza oficjalnym patriarchatem, uznającym Chalcedon, zwanym od tego czasu "patriarchatem melchickim"). Kościół ten zwany jest także jakobickim od imienia Jakuba Bardaeusa, patriarchy Edessy, który w znaczący sposób przyczynił się do utworzenia jego struktur organizacyjnych. Zarówno w życiu codziennym, jak i liturgii Kościół ten posługuje się językiem syryjskim, zbliżonym do starożytnego aramejskiego, którym posługiwał się Jezus (liturgia św. Jakuba, ryt antiocheński). Patriarcha Kościoła rzadko rezydował w Antiochii, głównie zaś w Dayr az-Zafaran, a obecnie w Damaszku. Kościół nestoriański Powstał w następstwie błędu Nestoriusza, patriarchy Konstantynopola, uważającego, że w Chrystusie istnieją dwie osoby - boska i ludzka. Błąd ten został potępiony na soborach w Efezie (431) oraz w Chalcedonie (451), pewna część wiernych nie uznała jednak orzeczeń soborowych i odłączyła się od Kościoła powszechnego, tworząc własne struktury kościelne we wschodniej Syrii i Persji. Do dziś przetrwała grupa ok. 170 000 wiernych, głównie na terytorium Iraku, Iranu i Syrii. Posługuje się liturgią św. Jakuba w rycie chaldejskim (prostszy od innych rytów wschodnich). Kościół ormiańsko-katolicki Powstał w ramach Kościoła Ormiańskiego w 1740, gdy patriarchą Sis został wybrany Abraham Artzivian, który wcześniej przeszedł na katolicyzm. Po unii siedziba patriarchatu przeniesiona została do Bejrutu. Na skutek prześladowań tureckich 1915-1918 wierni rozproszyli się po sąsiadujących krajach, docierając m.in. do Syrii. Posługuje się liturgią w rycie i języku ormiańskim. Nie należy go mylić z Kościołem ormiańsko-katolickim, powstałym w 1630 r. (Unia lwowska) wśród Ormian na terenach Rzeczpospolitej, dzięki działalności abpa Mikołaja Torosowicza i zakonu teatynów.