Od 40 lat w drodze do jedności

Jan Paweł II

Od 40 lat w drodze do jedności

29 VI 2004— Przemówienie Papieża podczas spotkania z Patriarchą Bartłomiejem I

W dniach od 28 czerwca do 2 lipca 2004 przebywał w Rzymie Ekumeniczny Patriarcha Konstantynopola Bartłomiej I. Była to jego trzecia wizyta w Wiecznym Mieście od czasu, gdy został wybrany na honorowego zwierzchnika Kościołów prawosławnych. W 1995 r. przewodniczył prawosławnej delegacji, która co roku uczestniczy w rzymskich uroczystościach ku czci świętych Piotra i Pawła. W 2002 r. odwiedził Rzym w drodze do Asyżu na Dzień Modlitwy o Pokój. W tym roku Jan Paweł II zaprosił Patriarchę Konstantynopola w związku z 40. rocznicą spotkania papieża Pawła VI i patriarchy Atenagorasa I, które miało miejsce w Jerozolimie 5 i 6 stycznia 1964 r.

Patriarsze towarzyszyli m.in. metropolici Efezu, Atlanty w Stanach Zjednoczonych, Pergamonu oraz metropolita Kościoła greckoprawosławnego we Włoszech.

29 czerwca rano Ojciec Święty i Patriarcha odbyli prywatną rozmowę w papieskiej bibliotece, a następnie udali się do Sali Klementyńskiej, gdzie w obecności delegacji prawosławnej, profesorów i studentów Instytutu Wyższych Studiów Teologii Prawosławnej z Chambésy w Szwajcarii, a także grupy wiernych z amerykańskiej archidiecezji greckoprawosławnej oraz przedstawicieli Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan wygłosili przemówienia. Na zakończenie spotkania Jan Paweł II i Bartłomiej I przekazali sobie okolicznościowe dary.

Po audiencji Patriarcha udał się wraz ze swą świtą do Sekretariatu Stanu, a następnie nawiedził Bazylikę Watykańską, gdzie modlił się przy grobach św. Piotra i Pawła VI.

Wieczorem Bartłomiej I uczestniczył we Mszy św. na placu św. Piotra, której przewodniczył Jan Paweł II. W procesji na wejście wniesiono dwa Ewangeliarze, grecki i łaciński. Do Mszy św. służyło dwóch diakonów, katolicki i prawosławny, którzy dokonali obrzędu okadzenia, a następnie odśpiewali Ewangelię po grecku i po łacinie. Homilie wygłosili Papież i Patriarcha, który przemawiał jako pierwszy, po słowach wprowadzenia Jana Pawła II: «Drodzy Bracia i Siostry — powiedział Papież — fragment Ewangelii, odczytany przed chwilą po łacinie i po grecku, wzywa nas do zgłębiania znaczenia dzisiejszej uroczystości Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Pragnę was teraz zachęcić, abyście wysłuchali refleksji, które przedstawi nam Ekumeniczny Patriarcha Jego Świątobliwość Bartłomiej I, świadomi, że oba nasze głosy mówią o jedności». Po homilii Jan Paweł II i Bartłomiej I razem złożyli — po grecku — wyznanie wiary (Nicejsko-konstantynopolitański symbol wiary).

Po zakończeniu liturgii słowa, podobnie jak podczas Mszy św. w 1995 r., Patriarcha odszedł od ołtarza i zasiadł obok innych członków delegacji. Jan Paweł II poświęcił paliusze i nałożył je 44 metropolitom na znak szczególnej więzi ze Stolicą Apostolską; wśród nowych metropolitów było dwóch Polaków: abp Władysław Ziółek z Łodzi i abp Marian Gołębiewski z Wrocławia. 8 paliuszy, przeznaczonych dla metropolitów, którzy nie mogli przybyć do Rzymu, Ojciec Święty przekazał abpowi Francesco Monterisiemu, sekretarzowi Kongregacji ds. Biskupów.

Podczas Eucharystii Patriarcha dwa razy powrócił do ołtarza: aby przekazać Papieżowi znak pokoju oraz na zakończenie, aby wraz z Ojcem Świętym udzielić błogosławieństwa.

Tego samego dnia rano Papież przyjął na specjalnej audiencji delegację profesorów i studentów z Instytutu Wyższych Studiów Teologii Prawosławnej w Chambésy. Instytut został założony w 1997 r. w ramach działającego tam Ośrodka Prawosławnego związanego z Patriarchatem Konstantynopola. Kształci duchownych i świeckich pochodzących ze wszystkich Kościołów prawosławnych, przygotowując ich do posługi w Kościele oraz do działalności na polu ekumenizmu. «Ta wizyta — powiedział stojący na czele delegacji bp Makarios — przypomina nam, że obowiązkiem nas, teologów, jest kontynuowanie konstruktywnego dialogu, aby leczyć rany przeszłości».

30 czerwca delegacja prawosławna spotkała się z członkami Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan. Wieczorem Patriarcha udał się na zaproszenie Wspólnoty św. Idziego do bazyliki Świętych Bartłomieja i Wojciecha, która od r. 2000 stała się, zgodnie z wolą Papieża, miejscem pamięci świadków wiary XX w.

Następnego dnia rano Bartłomiej I przewodniczył liturgii ekumenicznej («Thyranixion») w kościele św. Teodora na Palatynie, który został przekazany przez Papieża do użytku liturgicznego Kościoła greckoprawosławnego we Włoszech. W południe Papież i Patriarcha podpisali wspólną deklarację. Podczas pożegnalnego obiadu w Watykanie Bartłomiej I zaprosił Ojca Świętego do odwiedzenia Stambułu.

Poniżej zamieszczamy teksty przemówień i homilii:

• Jana Pawła II: [Homilia]
• Bartłomieja I: [Przemówienie], [Homilia]
• Wspólna deklaracja
• Papieska katecheza środowa
• Rozważania przed modlitwą «Anioł Pański» 27.06, 29.06, 4.07
poświęcone wizycie Patriarchy Konstantynopola w Rzymie.

Wasza Świątobliwość, czcigodni i umiłowani Bracia z Ekumenicznego Patriarchatu!

1. Witam was w imię Pana! Jemu składamy dziękczynienie za to, że pozwala nam spotkać się dzisiaj, w uroczystość Świętych Apostołów Piotra i Pawła, czczonych także w liturgii prawosławnej jako Protóthronoi, tzn. ci, którzy zasiadają na pierwszych tronach.

Dziękujemy Bogu również, wspominając razem błogosławione spotkanie mojego czcigodnego poprzednika papieża Pawła VI z czcigodnym patriarchą Atenagorasem I, do jakiego doszło 40 lat temu. Odbyło się ono w Jerozolimie, gdzie Jezus został wywyższony na krzyżu, by odkupić ludzkość i zgromadzić ją w jedno. Jakże opatrznościowe dla życia Kościoła było to spotkanie, śmiałe i radosne zarazem! Powodowani ufnością i miłością do Boga, nasi oświeceni poprzednicy potrafili przezwyciężyć trwające przez całe wieki uprzedzenia i niezrozumienia i dali wspaniały przykład pasterzy i przewodników Ludu Bożego. Głęboka radość, jaką napełniło ich odkrycie na nowo, że są braćmi, skłoniła ich do odnowienia z ufnością stosunków między Kościołem Rzymu i Kościołem Konstantynopola. Niech Bóg wynagrodzi im w swoim królestwie!

2. Witam Waszą Świątobliwość bardzo serdecznie, szczerze radując się, że mogę gościć Ją w tym domu, w którym żywa jest pamięć świętych apostołów. Witam również osoby towarzyszące Waszej Świątobliwości, w szczególności metropolitów i delegację Patriarchatu; pozdrawiam także grupę wiernych z archidiecezji greckoprawosławnej w Ameryce oraz grupę profesorów i studentów z Instytutu Wyższych Studiów Teologii Prawosławnej w Chambésy, którym przewodniczy biskup Makarios. Wszystkim dziękuję za życzliwą obecność.

W ciągu tych 40 lat relacji między naszymi Kościołami były ważne okazje do spotkań, które sprzyjały kształtowaniu ducha wzajemnego pojednania. Nie możemy zapomnieć na przykład wymiany wizyt papieża Pawła VI i patriarchy Atenagorasa I w 1967 r. Zachowuję także żywo w pamięci swoją wizytę w Fanar w 1979 r. i ogłoszenie, wspólnie z Patriarchą Dimitriosem I, rozpoczęcia dialogu teologicznego. Wspominam ponadto wizytę patriarchy Dimitriosa I w Rzymie w 1987 r. oraz wizytę Waszej Świątobliwości w 1995 r., a także inne znaczące okazje do spotkań. Liczne są oznaki wspólnego zaangażowania, pozwalającego kontynuować podjętą drogę, żeby jak najszybciej mogła się wypełnić wola Chrystusa: ut unum sint! (aby stanowili jedno!).

3. Obciążeniem na tej drodze były z pewnością wspomnienia bolesnych wydarzeń z przeszłości. W tym kontekście nie możemy zapominać zwłaszcza o tym, co wydarzyło się w kwietniu 1204 r. Wojsko, które wyruszyło, by przywrócić chrześcijaństwu Ziemię Świętą, skierowało się na Konstantynopol, podbiło go i złupiło, przelewając krew braci w wierze. Nie sposób i dziś, po upływie ośmiu wieków, nie podzielać oburzenia i bólu, jakie natychmiast okazał na wiadomość o tym, co się wydarzyło, papież Innocenty III. Po tak długim czasie możemy bardziej obiektywnie oceniać tamte wydarzenia, choć jesteśmy świadomi, jak trudno jest dociekać pełnej prawdy historycznej.

Pomaga nam w tym napomnienie apostoła Pawła: «Przeto nie sądźcie przedwcześnie, dopóki nie przyjdzie Pan, który rozjaśni to, co w ciemnościach ukryte, i ujawni zamysły serc» (1 Kor 4, 5). Módlmy się zatem razem, aby Pan historii oczyścił naszą pamięć z wszelkich uprzedzeń i uraz i pozwolił, byśmy wolni szli drogą wiodącą do jedności.

4. Zachęca nas do tego również przykład pozostawiony przez patriarchę Atenagorasa I i papieża Pawła VI, których spotkanie dziś upamiętniamy. Niech wspomnienie tego wydarzenia przyczyni się do szybkiego postępu w dialogu i w umacnianiu wzajemnych braterskich relacji. Ważnym środkiem służącym temu celowi jest dialog teologiczny, prowadzony za pośrednictwem Komisji Mieszanej. Dlatego ufam, że zostanie on jak najszybciej znów podjęty. Jestem bowiem przekonany o jego pilnej potrzebie i ja sam oraz moi współpracownicy pragniemy wykorzystać wszelkie środki, by umacniać ducha wzajemnego otwarcia i zrozumienia, dochowując wierności Ewangelii i wspólnej tradycji apostolskiej. Na tę drogę kieruje nas stare i wciąż nowe przykazanie miłości, które apostoł Paweł wyraził w znanych słowach: «W miłości braterskiej nawzajem bądźcie sobie życzliwi. W okazywaniu czci jedni drugich wyprzedzajcie» (Rz 12, 10).

5. Te pragnienia pojednania i pełnej komunii zawierzam świętym apostołom, których dziś wspominamy. Prośmy ich z ufnością, aby ich niebieskie wstawiennictwo umocniło nas w wierze i pozwoliło wytrwale dążyć do jak najszybszego wypełnienia woli Chrystusa. Niech nam wyjedna ten dar Maryja, Matka Tego, który powołuje nas wszystkich do pełnej jedności w Jego miłości.

W tym duchu raz jeszcze serdecznie pozdrawiam Waszą Świątobliwość i wszystkich czcigodnych gości.

opr. mg/mg