Zadania sądownictwa dzisiaj

31 marca w Auli Pawła VI Ojciec Święty przyjął na audiencji kilkuset włoskich pracowników sądownictwa wraz z rodzinami, którzy uczestniczyli w Rzymie w XXV Kongresie Krajowego Stowarzyszenia Sędziów. Zwracając się do nich Jan Paweł II stwierdził, że państwo prawa i demokracja godna tego miana winny być «zakorzenione w nakazach dobra wspólnego i w powszechnych zasadach moralnych, wpisanych przez Boga w serce człowieka».

Szanowni Panowie i Panie!

1. Spotykając się z wami z okazji obchodów waszego Jubileuszu, witam serdecznie każdego z was i pragnę wyrazić głęboki szacunek dla doniosłej funkcji, jaką pełnicie. W szczególny sposób witam przewodniczącego waszego Stowarzyszenia pana Mario Cicalę i dziękuję mu za uprzejme słowa, jakie zechciał do mnie skierować w waszym imieniu.

Jubileusz, czyli uroczyste obchody dwutysięcznej rocznicy wejścia Chrystusa w nasze dzieje, jest wyzwaniem dla ludzi naszych czasów, przypomina im bowiem o obowiązku wypełniania zadań, jakie zostały im powierzone. Skoro «wszelkie przedsięwzięcia człowiecze (...) trzeba oczyszczać przez krzyż Chrystusowy i Jego zmartwychwstanie oraz doprowadzać do doskonałości» (Gaudium et spes, 37), wierzący nie mogą odrzucać inspiracji płynącej z tego wydarzenia, i to nie tylko w sferze życia prywatnego, ale także w zadaniach, jakie spełniają w życiu społecznym.

2. Przyjmując dobrowolnie swoje powołanie, oddaliście się na służbę sprawiedliwości, a tym samym także na służbę pokoju. Rzymianie mawiali: «Opus iustitiae pax». Nie może być pokoju między ludźmi bez sprawiedliwości. Owo opus iustitiae, na którym opiera się pokój, budowane jest w ramach określonego kontekstu etyczno-prawnego i pozostaje polem działania zawsze otwartym. Nawet tam bowiem, gdzie podstawowe prawa człowieka, prawa niezbywalne, których nie może przekreślić żaden system prawny, są wpisane w ustawy, zawsze pozostaje możliwość ściślejszego ich sformułowania, a nade wszystko ich skuteczniejszej realizacji w konkretnym kontekście życia zbiorowego. Historia pokazuje, jak trudny jest proces rozwoju cywilizacji prawnej, zarówno ze względu na opory kulturowe, jak i przede wszystkim na przeszkody moralne, związane z ludzkim grzechem, który rodzi zagrożenia zdolne wstrząsnąć przyjętymi zasadami i zachwiać pokojem. Wystarczy pomyśleć o wszystkich przedsięwzięciach podejmowanych przez jednostki i zorganizowane ugrupowania, które nie tylko łamią prawo dokonując zamachów na życie i dobra innych, ale starają się doprowadzić do zmiany obowiązującego prawodawstwa, tak aby odpowiadało ono ich interesom, lekceważąc zasady etyczne i nie troszcząc się o dobro wspólne. Zagraża to także samym podstawom bezpieczeństwa i pokojowego współistnienia.

Cywilizacja prawna, państwo prawa i demokracja godna tego miana odznaczają się zatem nie tylko poprawną strukturą prawodawstwa, ale przede wszystkim tym, że jest ono zakorzenione w nakazach dobra wspólnego i w powszechnych zasadach moralnych, wpisanych przez Boga w serce człowieka.

3. Na tym tle zyskuje wielkie znaczenie także podział władzy typowy dla nowożytnego państwa demokratycznego, w którym władza sądownicza istnieje obok władzy prawodawczej i wykonawczej, pełniąc swoją autonomiczną funkcję, chronioną przez konstytucję. Równowaga między tymi trzema władzami, z których każda ma określone kompetencje i zakres odpowiedzialności, tak że jedna nie dominuje nigdy nad drugą, jest gwarancją prawidłowego funkcjonowania demokracji (por. List do biskupów włoskich, 10 stycznia 1994 r., n. 7).

Zadaniem sądownictwa jest wymierzanie sprawiedliwości, a tym samym pełne urzeczywistnianie uznanych praw i obowiązków oraz zabezpieczanie interesów chronionych przez prawo, odwołujące się do podstawowych zasad etycznych, które we Włoszech są — jak to zazwyczaj dzieje się we współczesnych państwach demokratycznych — wpisane w konstytucję i stanowią prawną oraz moralną podstawę zorganizowanego współżycia.

4. Jak wam dobrze wiadomo, misja sędziego polega na wykrywaniu — w sposób zgodny z przepisami prawa — prawdy ukrytej w określonym przypadku. Poszukując jej, sędzia napotyka «człowieka», stworzenie Boże, wyposażone w prawa osoby i w niezbywalne wartości, których ani państwo, ani instytucje, ani wymiar sprawiedliwości, ani sam sędzia nie mogą umniejszyć, a tym bardziej unieważnić.

Konstytucje nowoczesnych państw, określając relacje, jakie powinny istnieć między władzą prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, gwarantują tej ostatniej niezbędną niezależność w ramach systemu prawnego. Ta niezależność jest jednak wartością, z którą winno się wiązać — na płaszczyźnie sumienia — żywe poczucie sprawiedliwości, zaś w sferze poszukiwania prawdy — niczym nie zmącony obiektywizm osądu. Niezależność sądu nie może prowadzić do lekceważenia wartości zakorzenionych w naturze istoty ludzkiej, której niezbywalna godność i transcendentne przeznaczenie muszą być zawsze respektowane.

W szczególności, poszanowanie praw człowieka nie pozwala pozbawić go wolności, jeśli jedynym tego uzasadnieniem jest chęć uzyskania informacji istotnych dla procesu. Wymiar sprawiedliwości winien też zapewniać sprawny przebieg procesów: ich nadmierne przedłużanie się jest ogromnie uciążliwe dla obywateli i prowadzi ostatecznie do prawdziwej niesprawiedliwości.

Jest też bardzo istotne, aby kontakty sędziego ze środkami społecznego przekazu były nacechowane należytą powściągliwością, co pozwoli uniknąć wszelkiego ryzyka naruszenia prawa do dyskrecji osób objętych dochodzeniem, a zarazem zapewnić rzeczywiste poszanowanie zasady domniemania niewinności.

5. Poszukiwanie prawdy na temat faktów i dowodów oraz poprawne stosowanie prawa to dwa niezwykle istotne zadania związane z funkcją sędziego, wymagające całkowitej wolności od przesądów oraz nieustannych studiów i pogłębiania wiedzy. Ponadto, wprowadzenie niedawno instytucji sędziego monokratycznego zwiększa jeszcze zakres odpowiedzialności każdego poszczególnego sędziego i zobowiązuje go do jak największej sumienności w pracy.

Nie należy też lekceważyć problemu, jaki pojawia się w związku z faktem, że prawodawstwo nie zawsze nadąża za tempem rozwoju nauki i techniki oraz związanych z tym przemian społecznych, na skutek czego interpretacja prawa przez organy sądownicze zyskuje w coraz większej mierze status źródła prawa. Słusznie zatem z różnych stron podnoszą się głosy sprzeciwu wobec propozycji, aby sądownictwo wypełniało luki pozostawiane przez władzę ustawodawczą; sprzeciw ten jest uzasadniony zwłaszcza wówczas, gdy w grę wchodzą kwestie związane z życiem i śmiercią człowieka, z biotechnologiami, problemami moralności publicznej i podstawowymi zagadnieniami wolności, która nigdy nie powinna przerodzić się w indywidualizm lekceważący dobro wspólne.

6. Na koniec chciałbym podkreślić, że omawiane tu problemy wiążą się zawsze z relacją między prawdą a człowieczeństwem. Prawda, którą sędzia ma ustalić, nie dotyczy tylko abstrakcyjnych wydarzeń ani martwych przepisów, ale konkretnego człowieka, obarczonego być może ułomnościami i słabościami, ale mimo to obdarzonego zawsze niezbywalną godnością, płynącą stąd, że jest on obrazem Boga. Także kara winna mieć taką naturę i być wymierzana w taki sposób, aby z jednej strony zapewnić bezpieczeństwo społeczeństwu, które bardzo słusznie się tego domaga, ale zarazem nie ranić godności człowieka, umiłowanego przez Boga i powołanego, aby zadośćuczynić za swoje winy, jeśli je popełnił. Kara nie może odbierać mu nadziei na rehabilitację.

Szanowni panowie i panie! Wyrażając raz jeszcze uznanie dla waszej pracy, mającej wielkie znaczenie dla dobra wspólnego, zawierzam waszą działalność nieustannej opiece Bożej. Nad wami wszystkimi, którzy pełniąc szczególnie ryzykowną dziś służbę w wymiarze sprawiedliwości byliście świadkami śmierci wielu znakomitych przedstawicieli waszego zawodu — o czym słusznie przypomniał tu pan przewodniczący — niech czuwa z nieba Maryja Panna, jaśniejące «zwierciadło sprawiedliwości».

Z takimi życzeniami i na znak szacunku i życzliwości udzielam wam z całego serca specjalnego błogosławieństwa, obejmując nim wszystkich waszych bliskich.

opr. mg/mg