Missale Romanum

Jest rzeczą jasną, że MSZAŁ Rzymski promulgowany⁽¹⁾ w 1570 r. na zlecenie Soboru Trydenckiego przez naszego Poprzednika św. Piusa V należy wyliczyć wśród licznych i to niezwykle skutecznych owoców, jakie z tego Świętego Synodu wypłynęły dla całego Kościoła. Przez cztery bowiem wieki nie tylko kapłani obrządku łacińskiego mieli go jako normę, według której sprawowali Ofiarę Eucharystyczną, lecz zwiastuni Ewangelii zanieśli go prawie do wszystkich zakątków ziemi. Ponadto bardzo liczne świątobliwe osoby obficie karmiły swoją pobożność skierowaną ku Bogu, czerpiąc z niego czy to teksty Pisma św., czy modlitwy, których główną część uporządkował św. Grzegorz Wielki.

Odkąd wszakże zaczęła wśród ludu chrześcijańskiego wzrastać i umacniać się dążność do zgłębienia świętej liturgii, co Poprzednik nasz śp. Pius XII nazwał zarówno ujawnieniem się najłaskawszej woli Bożej względem ludzi tych czasów, jak i zbawczym przejściem Ducha Św. przez swój Kościół⁽²⁾ - wtedy stało się również zrozumiałym, że należy nieco odnowić treść Mszału Rzymskiego, a także nieco wzbogacić go nową treścią. Początek realizacji tego zamierzenia dał tenże nasz Poprzednik, dokonując odnowy Wigilii Paschalnej i Wielkiego Tygodnia⁽³⁾ przez co uczynił jak gdyby pierwszy krok w dostosowaniu Mszału Rzymskiego do współczesnej mentalności.

Ostatni zaś Sobór Powszechny Watykański II, przez wydanie Konstytucji zaczynającej się od słów: Sacrosanctum Concilium dał podstawy dla ogólnej reformy Mszału Rzymskiego, postanawiając, ażeby najpierw "tak odnowić teksty i obrzędy, by jaśniej wyrażały święte tajemnice, których są znakiem"⁽⁴⁾, a następnie aby "układ Mszy św. tak przerobić, by wyraźniej uwidocznić właściwe znaczenie i wzajemny związek poszczególnych części, a wiernym bardziej ułatwić czynny i pobożny udział"⁽⁵⁾, a także, ażeby "Obficiej zastawić dla wiernych stół Słowa Bożego przez szersze otworzenie skarbca biblijnego"⁽⁶⁾ i wreszcie, ażeby "ułożyć nowy obrzęd koncelebry i zamieścić go w Pontyfikale oraz w Mszale rzymskim"⁽⁷⁾.

Nie można jednak sądzić, że tego rodzaju odnowa Mszału rzymskiego została przeprowadzona w sposób zupełnie nieoczekiwany. Nie ulega wątpliwości, że przygotowały dla niej drogę dyscypliny liturgiczne, jakie wypracowano w tych ostatnich czterech wiekach. Jak bowiem po odbyciu Soboru Trydenckiego, gdy przystąpiono do reformy Mszału rzymskiego okazały się niemałą pomocą wydobyte i przestudiowane stare księgi (kodeksy) znajdujące się w Bibliotece Watykańskiej i w innych miejscach, co stwierdza nasz Poprzednik św. Pius V w Konstytucji Apostolskiej Quo primum, tak potem zarówno te najstarsze źródła liturgiczne zostały odkryte i wydobyte na światło dzienne, jak i liturgiczne formuły Kościoła Wschodniego zostały głębiej przeanalizowane. I w ten sposób stało się zadość życzeniu wielu, by tego rodzaju bogactwa tak nauki jak i pobożności nie tylko nie leżały w cieniu archiwum, lecz przeciwnie, aby wydobyte na światło dzienne, oświecały i karmiły umysły oraz serca chrześcijan.

Obecnie zaś, gdy przynajmniej w ogólnych zarysach podajemy nowy układ Mszału rzymskiego, zatroszczyliśmy się najpierw o to, by w Ogólnym Wprowadzeniu, które zamieszczamy w nowym wydaniu jako wstęp, podać nowe przepisy dotyczące odprawiania Eucharystycznej Ofiary, czy to w zakresie spełniania obrzędów i funkcji właściwych dla każdego z asystujących i uczęszczających, czy to, gdy idzie o sprzęty liturgiczne i miejsca potrzebne do sprawowania służby Bożej.

Należy stwierdzić, że zasadniczą nowością są pewne zmiany w Modlitwie Eucharystycznej. Chociaż bowiem pierwsza część tej Modlitwy, czyli prefacja, różne przyjmowała w ciągu wieków formuły w obrządku rzymskim, to jednak druga część zwana Kanonem zachowała w niezmiennej formie to, co zostało ustalone od IV do V w., podczas gdy Liturgie wschodnie wyprowadziły pewne zmiany nawet do samych słów konsekracji. Gdy chodzi o wspomniane powyżej zmiany, to obok włączenia do Modlitwy eucharystycznej nowych prefacji, czy to przyjętych ze starej tradycji kościoła rzymskiego, czy też obecnie ułożonych, przez co jaśniej mają być ukazane niektóre momenty tajemnicy wiary i przedstawione liczne i bogate motywy składania dziękczynienia - zdecydowaliśmy o włączeniu do Modlitwy eucharystycznej trzech nowych Kanonów. Jednakże, mając na uwadze tak racje duszpasterskie jak i usprawnienie koncelebry, zarządziliśmy, by słowa Pańskie były te same w każdym Kanonie. Chcemy zatem, by te słowa w każdej Modlitwie eucharystycznej brzmiały w następujący sposób: nad chlebem: "Bierzcie i jedzcie z tego wszyscy: To jest bowiem Ciało moje, które za was będzie wydane": oraz nad kielichem: "Bierzcie i pijcie z tego wszyscy: To jest bowiem kielich Krwi mojej, Nowego i wiecznego Przymierza, która za was i za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów. To czyńcie na moją pamiątkę", Słowa zaś "Tajemnica wiary", wyłączone z kontekstu słów Chrystusa i wypowiedziane później przez kapłana, stanowią wstęp do aklamacji ze strony wiernych.

Gdy chodzi o "Porządek Mszy św." to uproszczono obrzędy, zachowując ich istotę"⁽⁸⁾. Opuszczono mianowicie to, co "z biegiem czasu stało się powtórzeniem lub dodatkiem bez większej korzyści"⁽⁹⁾, zwłaszcza w ofiarowaniu chleba i wina oraz w obrzędzie łamania chleba i Komunii św.

Następnie stosownie do pierwotnej tradycji Ojców Kościoła "przywrócono pewne elementy opuszczone w ciągu wieków"⁽¹⁰⁾, takie jak homilia⁽¹¹⁾, modlitwa powszechna czyli wiernych⁽¹²⁾ oraz obrzęd pokuty, czyli pojednanie z Bogiem i braćmi, dokonywany na początku Mszy św.: któremu słusznie przywrócono właściwe mu znaczenie.

Zgodnie z zarządzeniem Soboru Watykańskiego II, by "w ustalonym przeciągu lat odczytywać wiernym ważniejsze części Pisma św."⁽¹³⁾, cały układ czytań niedzielnych rozłożono na trzy lata. Ponadto w dni świąteczne poprzedzono czytanie Epistoły i Ewangelii nowym czytaniem zaczerpniętym ze Starego Testamentu lub - w okresie wielkanocnym - czytaniem Dziejów Apostolskich. W ten sposób ukazuje się lepiej ciągły plan tajemnicy zbawienia, poparty objawionym Słowem Bożym. Ta wielka obfitość czytań biblijnych, dzięki której przedstawia się wiernym w dni świąteczne ważniejsze części Pisma św. zostaje uzupełniona częściami z innych ksiąg świętych, czytanych w dni powszednie.

Wszystko to zaś ułożono w ten sposób, ażeby u wiernych budzić coraz bardziej takie umiłowanie słowa Bożego⁽¹⁴⁾, dzięki któremu lud nowego przymierza byłby przynaglany pod przewodnictwem Ducha Świętego do budowania doskonalej jedności Kościoła. Ułożywszy tak te rzeczy wyrażamy także mocne przekonanie, że zarówno kapłani jak i wierni, w sposób bardziej święty przygotowując swoją duszę na Wieczerzę Pańską i wnikając głębiej w Święte Księgi, będą z czasem coraz obficiej karmić się Słowem Pańskim. Na skutek tego wszyscy będą uważali Pismo św. - zgodnie ze wskazaniami Soboru Watykańskiego II - już to jako wieczyste źródło duchowego życia, już to jako główną podstawę w przekazywaniu chrześcijańskiej nauki, czy wreszcie jako natchnienie wszelkiego nauczania teologicznego.

Jednakże w omawianym odnowieniu Mszału rzymskiego uległy zmianie nie tylko trzy wspomniane części, a mianowicie Modlitwa Eucharystyczna, "Porządek Mszy" i "Porządek czytań", lecz także zostały zreformowane i bardzo zmienione inne części. Dotyczy to: Mszy okresowych (Temporale), Mszy własnych o świętych (Sanctorale), Mszy wspólnych o świętych (Commune Sanctorum), Mszy obrzędowych i Mszy wotywnych. Specjalny nacisk położono na oracje. Nie tylko zwiększono ich liczbę, by odpowiadały współczesnym potrzebom, lecz także oracjom starożytnym przywrócono pierwotną treść. W ten sposób poszczególne ferie głównych okresów liturgicznych, tj. Adwentu, Bożego Narodzenia, Wielkiego Postu i Wielkanocy otrzymały codziennie własną oracje.

Co się tyczy innych części, to chociaż tekst Graduału rzymskiego - przynajmniej gdy chodzi o śpiew - nie został zmieniony, to jednak w celu ułatwienia zrozumienia, dokonano odnowy zarówno psalmu responsoryjnego, o którym często wspomina św. Augustyn i św. Leon Wielki, jak i antyfon na wejście i Komunię św., używanych we Mszach św. czytanych.

Pragniemy w końcu niektóre z tych rzeczy, jakie dotychczas przedstawiliśmy na temat Mszału rzymskiego zarządzić i wprowadzić w życie. Gdy nasz Poprzednik, św. Pius V, promulgował główne (pierwsze, editio princeps) wydanie Mszału rzymskiego, to przedstawił go ludowi chrześcijańskiemu jako swego rodzaju narzędzie jedności liturgicznej i jako świadectwo (dokument) autentycznego i religijnego kultu w Kościele. Nie inaczej i My: gdy na skutek zarządzenia Soboru Watykańskiego II włączyliśmy do nowego Mszału rzymskiego "prawne zmiany i przystosowania"⁽¹⁵⁾ - nie mniejszą wyrażamy nadzieję, że zostanie on przyjęty przez chrześcijan jako pomoc do świadczenia i umacniania wzajemnej jedności wszystkich, ponieważ przy jego pomocy, w tak wielkiej różnorodności języków, jedna i ta sama modlitwa wonniejsza od jakiegokolwiek kadzidła będzie zanoszona do Ojca Niebieskiego przez naszego najwyższego Kapłana Jezusa Chrystusa w Duchu Świętym.

Chcemy zaś, by te nasze przepisy i zarządzenia posiadały obecnie i w przyszłości swoje zatwierdzenie i skuteczność, bez względu, gdy to jest aktualne, na przeciwne Konstytucje i zarządzenia wydane przez naszych Poprzedników i wszelkie inne przepisy, chociażby były godne szczególnej wzmianki i odwołania.

Dan w Rzymie, u św. Piotra, dnia 3 kwietnia tj. w Wielki Czwartek, 1969 r., w szóstym roku naszego pontyfikatu.

PAULUS PP. VI