Instrukcja o liturgicznej formacji w seminariach: Dodatek

1. Zgodnie z zasadą Konstytucji Sacrosanctum Concilium "W seminariach i zakonnych domach studiów naukę świętej liturgii należy zaliczyć do przedmiotów koniecznych i ważniejszych, na wydziałach zaś teologicznych do przedmiotów głównych, a wykładać ją z uwzględnieniem zarówno aspektu teologicznego i historycznego jak i duchowego, duszpasterskiego oraz prawnego" 1.

Nauka liturgii winna być wykładana tak, aby czyniła zadość dzisiejszym potrzebom:

a) Odnowa liturgii rozpoczęta przez Sobór Watykański II a obecnie zmierzająca do szczęśliwego kresu, winna być rozumiana w świetle tradycji liturgicznej, i to nie tylko tradycji zachodniej lecz także tradycji Kościołów Wschodnich. 2

b) Ponieważ Sobór Watykański II dał początek przystosowaniu liturgii do umysłowości i tradycji narodów 3, konieczne jest głębsze badanie tak historyczne jak i teologiczne, aby prawdziwy i autentyczny duch liturgii nie doznał uszczerbku.

c) Liczne są i trudne zagadnienia z dziedziny liturgii wyłaniające się w dialogu ekumenicznym: nauka o Ofierze Mszy świętej, o kapłaństwie i innych sakramentach; praktyka pastoralna przedstawiona w Dyrektorium ekumenicznym i w innych dokumentach Stolicy Apostolskiej.

d) Wreszcie - i zwłaszcza - ponieważ "prawo modlitwy ustala prawo wiary", tradycje liturgiczne należy tak badać, aby w ich świetle ukazały się roztrząsane obecnie zagadnienia zarówno doktrynalne jak i dyscyplinarne, dotyczące misterium Chrystusa, Kościoła, sakramentów. Liturgia, która na modlitwie otwiera źródło chrześcijańskiego misterium, staje się pokarmem dla duchowego życia alumnów i sprzyja w najwyższym stopniu jedności różnych przedmiotów wykładanych w ciągu studiów teologicznych.

CHARAKTER TEGO WYKAZU

2. Proponowany tutaj wykaz zagadnień nie ma na celu opisywania niezmiennego zarysu formacji liturgicznej, który przecież powinien być dostosowany do okoliczności.
Zgodnie z zasadą Podstawowego programu formacji kapłańskiej studia alumnów winny się rozpoczynać wprowadzeniem w misterium Chrystusa i w historię zbawienia, "aby alumni mogli pojąć sens studiów kościelnych, ich układ i cel apostolski. Jednocześnie stanowi to dla nich pomoc do umocnienia wiary oraz głębszego zrozumienia i roztropnego przyjęcia powołania kapłańskiego" 4. Nie można będzie tego osiągnąć bez równoczesnego wprowadzenia w liturgię, które stanowiłoby albo część kursu wstępnego albo byłoby przekazane na początku cyklu studiów jako kurs spe-cjalny. Trzeba więc naświetlić miejsce liturgii w ekonomii zbawienia, w życiu Kościoła i w życiu duchowym każdego chrześcijanina. Bardzo pożyteczne będzie także na początku studiów krótkie wyjaśnienie Mszy świętej i głównych godzin modlitwy liturgicznej.

3. Niżej podany układ treści stosownie może być zmieniony, aby lepiej się łączył z innymi przedmiotami i z życiem seminarium. Tak np. dokładny wykład I rozdziału Konstytucji o liturgii z większym pożytkiem przyjmą alumni, którzy otrzymali już pierwsze elementy nauki teologii. Stosownie jest mówić o roku liturgicznym i o różnych jego okresach równolegle do ich obchodzenia. Podobnie studium liturgii sakramentów dobrze będzie połączyć z wykładami teologii na ich temat.

4. Cały materiał zawarty w obecnym wykazie jest przedstawiony nie w tym celu, jakoby profesor musiał go w całości przekazać w wykładach. Niech dokona takiej selekcji tematów, aby przedstawić alumnom istotną wizję liturgii, przynajmniej w najważniejszym jej zarysie, unikając przy tym braków, które by zagrażały przygotowaniu przyszłych kapłanów. Szczegółowe zagadnienia nie uwzględnione w wykładach można zaproponować alumnom jako przedmiot indywidualnego studium; mogą je też przestudiować w małych zespołach w sposób, który przyniósł już bardzo dobre wyniki w zakresie innych przedmiotów.

5. Niech profesor liturgii nie zapomina, że głównym jego zadaniem jest zaprawianie alumnów do badania samych tekstów liturgicznych; alumni winni je tak doskonale poznać, aby stali się celebransami zdolnymi prowadzić lud do świadomego uczynnego udziału w misterium Chrystusa.

6. Często w tym wykazie wyrażana jest zachęta, aby alumni w czasie studiów badali starożytne źródła. Należy to pojmować jako pewne optimum, do którego wypada w studiach dążyć, ale które może być osiągnięte jedynie w granicach możliwości poszczególnych seminariów.

HARMONIZACJA TEGO PRZEDMIOTU Z INNYMI STUDIAMI W SEMINARIUM

7. Należy zabiegać o to, aby nauka liturgii odpowiednio harmonizowała z innymi przedmiotami wykładanymi w seminarium, jak o tym była mowa w nr. 53-57 Instrukcji. Istnieją ponadto liczne pokrewne kwestie, zwłaszcza z zakresu nauki o sakramentach i duszpasterstwa, które mogą być omówione przez profesora liturgii lub przez innych wykładowców, tak aby ustrzec się braków lub niepotrzebnych powtórzeń. Niech wykładający zwrócą większą uwagę na współpracę interdyscyplinarna, aby dzięki temu głębiej i owocniej przedstawili w obrębie danej kwestii tematykę liturgiczną, dogmatyczną, kanoniczną, historyczną i pastoralną.

CZĘŚĆ PIERWSZA - POJĘCIA I ZASADY

1. NATURA LITURGII I JEJ ZNACZENIE W ŻYCIU KOŚCIOŁA

8. Wskazane będzie na początku wprowadzenie w zagadnienie kultu w aspekcie antropologicznym i psychologicznym. Kult tkwi w głębi ludzkiej duszy i może występować także w społeczeństwach tak zwanych "sekularyzowanych", chociaż w formie zniekształconej.

9. Chrześcijańska liturgia dopełnia i znacznie przewyższa to pojęcie kultu; okaże się to jasne na tle wykładu nauki zawartej w nr. 5-13 Konstytucji Sacrosanctum Concilium. Zostanie więc przedstawiona następująca problematyka:

a) Natura liturgii, którą "słusznie (...) uważa się (...) za wykonywanie kapłańskiego urzędu posługiwania Jezusa Chrystusa; w niej przez znaki widzialne wyraża się, i w sposób właściwy poszczególnym znakom urzeczywistnia uświęcenie człowieka, a mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swymi członkami, wykonuje całkowity kult publiczny" 5.

b) Paschalne Misterium Męki, Zmartwychwstania i Wniebowstąpienia Chrystusa, sprawowane przez Kościół w liturgii 6, "z którego czerpią swoją moc wszystkie sakramenty i sakramentalia" 7.

c) Miejsce, jakie liturgia zajmuje w ekonomii zbawienia. "Wielkie sprawy Boże spełnione wśród ludu Starego Testamentu" 8 zapowiadały zbawcze dzieło Chrystusa, ponieważ "wszystko to przydarzyło się im jako zapowiedź rzeczy przyszłych" 9; dzieło Chrystusa dokonało się raz, kiedy zrodzony z Dziewicy, zrodzony pod Prawem, umęczony został za Poncjusza Piłata i dnia trzeciego zmartwychwstał; Kościół zaś aż do końca świata będzie głosił Ewangelię, sprawował Eucharystię, i inne sakramenty, uznając obecność Chrystusa, zwłaszcza w świętej liturgii;10 w liturgii ziemskiej otrzymujemy przedsmak liturgii niebiańskiej 11, w której Bóg będzie wszystkim we wszystkich.
Zostanie ponadto wyjaśnione, że:

d) Liturgia posługuje się świętymi znakami podpadającymi pod zmysły, aby wyrazić w tych znakach niewidzialne rzeczywistości Boskie i w sposób właściwy poszczególnym znakom dokonywać uświęcenia człowieka.12

e) Liturgia jako wykonywanie urzędu kapłańskiego posługiwania Chrystusa obejmuje podwójny ruch: od Boga do ludzi - przez który odbywa się ich uświęcenie; od ludzi do Boga - przez który jest Bogu składana cześć w Duchu i prawdzie.13

f) Chociaż liturgia nie wyczerpuje całej działalności Kościoła, jest jednak szczytem, do którego zmierza jego działalność i jednocześnie źródłem, z którego wypływa cała jego moc. Wypadnie to obszerniej wyłożyć w duchu Konstytucji.14

2. CHARAKTER LITURGII JAKO CZYNNOŚCI HIERARCHICZNEJ I SPOŁECZNEJ ORAZ PRAWO LITURGICZNE

10. W myśl nr. 26-32 i 41-42 Konstytucji należy wyłożyć zasady odnoszące się do zgromadzenia liturgicznego, to znaczy do ludu świętego zwołanego i zgromadzonego pod przewodnictwem biskupa (lub prezbitera, który działa w zastępstwie biskupa); zasady te można będzie odpowiednio zilustrować nauką Pisma świętego, przykładami z życia pierwotnego Kościoła i tekstami Ojców.

Warto ponadto dodać, pod jakimi warunkami dopuszczalne jest jakby prywatne sprawowanie liturgii.

11. Trzeba będzie położyć nacisk na zróżnicowanie członków i posług, jakiego domaga się zgromadzenie liturgiczne, a więc przedstawić czynności celebransa, usługujących, scholi śpiewaków i ludu. Funkcje wiernych oraz ich czynne uczestnictwo trzeba omówić zgodnie z myślą Soboru Watykańskiego II, rozróżniając przy tym między kapłaństwem wspólnym ochrzczonych i kapłaństwem posługi, mocą którego kapłan przewodniczy zgromadzeniu liturgicznemu in persona Christi. 15

12. Podstawową posługę biskupa trzeba wyłożyć w myśl Konstytucji Lumen gentium.

13. W krótkim wykładzie historycznym wykaże profesor, że ustalanie praw w dziedzinie liturgii należało zawsze do hierarchii i że przysługuje jej to z prawa Bożego; że w ciągu wieków zmieniał się sposób wykonywania tego prawa.
Należy przedstawić także ten współczesny sposób, jaki wprowadził Sobór Watykański II w nr. 22 Konstytucji o liturgii, ukazując uprawnienia Stolicy Apostolskiej, konferencji biskupich i miejscowego biskupa.

14. Na podstawie historii trzeba też uzasadnić, dlaczego Kościół stopniowo, i to już od najdawniejszych czasów, zabraniał układania i wypowiadania modlitw liturgicznych bez ich uprzedniego przygotowania oraz wytyczył ścisłe granice zmienności i eksperymentom.

3. CHARAKTER POUCZAJĄCY I DUSZPASTERSKI LITURGII

15. "W liturgii (...) Bóg przemawia do swego ludu, Chrystus w dalszym ciągu głosi Ewangelię, lud zaś odpowiada Bogu śpiewem i modlitwą" 16. Pierwsze miejsce przysługuje więc w liturgii Pismu świętemu to jest Bożemu słowu, kiedy jest ono czytane, gdy wszyscy go słuchają, gdy całe zgromadzenie je śpiewa. Niech profesor obszerniej omówi zastosowanie Pisma świętego w czytaniach i śpiewach z niego zaczerpniętych. Niech nie pominie czytań pozabiblijnych i śpiewów ułożonych przez Kościół. Niech poda ogólne zasady na temat celebracji biblijnych, homilii i katechezy; niech też ukaże wielkie znaczenie Pisma świętego dla zrozumienia znaków, czynności i modlitw liturgicznych. 17

16. Starannie należy wyłożyć szczególne znaczenie śpiewu i jego rolę w liturgii; omówić różne rodzaje śpiewu: psalmodię - śpiew psalmów i pieśni biblijnych; hymnodię; doksologie, aklamacje itp. Na tle przykładów przedstawić dialog między celebransem i zgromadzeniem wiernych.

17. Należy omówić różne rodzaje modlitw, i to zarówno kapłana (są nimi: prośby, dziękczynienia, błogosławieństwa, egzorcyzmy, formuły wskazujące, modlitwy prywatne) jak i zgromadzenia wiernych (jak modlitwa Pańska, modlitwa błagalna w milczeniu, litanie).

18. W miarę możności należy krótko wyłożyć historię śpiewu sakralnego, jego pochodzenia i pierwotnego rozwoju, z uwzględnieniem śpiewu gregoriańskiego; wspomnieć także o innych rodzajach śpiewu przyjętych w tradycji, wreszcie wyłożyć zasady na temat muzyki sakralnej w liturgii, podane w Instrukcji Kongregacji Obrzędów z dnia 5 marca 1967 roku.

19. Niech będzie mowa także o języku liturgicznym; krótko więc należy przedstawić dyscyplinę tak wschodnią jak i zachodnią; w miarę możności niech profesor wykaże, jak to przekład ksiąg świętych z języka greckiego na łacinę ukształtował język chrześcijan i na jakich zasadach winno się obecnie dokonywać przekładów tekstów liturgicznych na języki nowożytne.

20. Ponieważ liturgia posługuje się nie tylko słowami, lecz także znakami, które "dla oznaczenia niewidzialnych spraw Bożych zostały wybrane przez Chrystusa lub przez Kościół" 18, trzeba będzie poruszyć w wykładach temat gestów i postaw ciała podczas modlitwy liturgicznej a także omówić rzeczy materialne, jakimi posługujemy się w kulcie liturgicznym. Wykład o gestach i postawach ciała oraz o ich znaczeniu i wpływie na wewnętrzne przeżycia należy oprzeć na Piśmie świętym i na dziełach Ojców; trzeba czuwać, aby wykład ten nie pozostawał czysto abstrakcyjny, lecz wiązał się z samą praktyką liturgiczną. Krótko trzeba przedstawić biblijne znaczenie poszczególnych elementów naturalnych, jakimi posługuje się liturgia: światła, wody, chleba, wina, oleju, kadzidła itp., zwłaszcza tych elementów, które wchodzą w skład znaków sakramentalnych.

21. Są dzisiaj ludzie, którzy twierdzą; że kult liturgiczny pozbywa się charakteru sakralnego i błędnie utrzymują, że nie należy używać przedmiotów ani szat liturgicznych, lecz zamiast nich stosować rzeczy służące do codziennego, świeckiego użytku. Należy odrzucać takie opinie, ponieważ wypaczają one pojmowanie istoty liturgii 19.

22. Należy ukazać teologiczne znaczenie miejsc poświęconych dla kultu oraz wyjaśnić obrzęd dedykacji kościołów. Określić funkcje ołtarza, miejsca przeznaczonego do przechowywania Najświętszej Eucharystii, krzesła dla celebransa, ambony i chrzcielnicy.

23. Należy dołożyć starania, aby alumni oprócz zdobytych już wiadomości potrafili przyswoić sobie historię i prawa sztuki sakralnej. Warto również omówić ikonografię chrześcijańską i przedstawić wymogi, jakim winna odpowiadać współczesna sztuka sakralna, aby była użyteczna dla chrześcijan.

24. Na tej podstawie jasno ukaże się pouczający charakter liturgii i to, że jakkolwiek święta liturgia jest przede wszystkim oddawaniem czci Bożemu Majestatowi, zawiera jednak również bogatą treść dla pouczenia wiernego ludu. 20 Należy wyjaśnić sens powiedzenia "Niech prawo wiary ustala prawo modlitwy" (Legem credendi lex statuat supplicandi) oraz podać zasady, pozwalające odróżnić to, co Kościół podaje do wierzenia w swej liturgii od tego, z czym Urząd nauczycielski Kościoła nie wiąże swej powagi.

25. We wszystkich tych zagadnieniach należy mieć na uwadze trudności współczesnego człowieka oraz wskazać przyszłym duszpasterzom odpowiednie drogi do ich rozwiązania; pomocne w tym będą nauki antropologiczne, jak psychologia i socjologia, rozumiane w myśl nr. 50 Instrukcji.

4. POJĘCIA ZWIĄZANE

26. W wykładzie na temat czynności liturgicznych i sakramentów trzeba kłaść nacisk na historię każdego obrzędu zarówno w tym celu, aby zrozumiała była dzisiejsza praktyka liturgiczna, jak i po to, by jaśniejsza i pewniejsza stała się teologia sakramentów.
Dla większej przejrzystości wykładu dobrze będzie podać na początku zarys dziejów liturgii oraz zwrócić uwagę na związek między liturgią i duchowością chrześcijańską.
I tak na wstępie można by omówić modlitwę żydowską, jaka była zanoszona w czasach Chrystusa, zwłaszcza w synagodze, w mieszkaniach prywatnych i podczas obchodu Paschy, aby w ten sposób wyraźniej można było dostrzec podobieństwo do niej i nowość modlitwy chrześcijańskiej. Następnie należy podać opis zgromadzenia liturgicznego epoki apostolskiej. Pożądane jest, aby alumni mieli dostęp do liturgicznych źródeł pierwszych wieków (np. Didache, Św. Klemens Rzymski, Św. Justyn, Św. Ireneusz, Tertulian, Hipolit Rzymski, Św. Cyprian, Didascalia i Konstytucje Apostolskie, Dziennik Podróży Egerii), do wybranych tekstów z pierwotnych anafor i katechez Ojców.

27. Ponieważ liturgie różnych Kościołów otrzymały stopniowo własne prawa i teksty pisane, stosowną będzie rzeczą podać charakterystykę rodzin liturgicznych Wschodu i Zachodu, krótko przedstawiając ich pochodzenie, dzieje i właściwości. Jest to szczególnie ważne w krajach, w których żyje wiele wiernych Kościołów Wschodnich.

Warto również ukazać więź pokrewieństwa między różnymi obrządkami; w wykładzie zaś na temat poszczególnych czynności, zwłaszcza sakramentów, należy się zawsze opierać na tekstach i obrzędach różnych liturgii, aby w ten sposób słuchacze otrzymali bogatsze pouczenie i aby umocniła się ich pobożność.

28. Trzeba będzie przedstawić dzieło Soboru Trydenckiego polegające na usunięciu narosłych nadużyć i wprowadzeniu jedności liturgicznej. Niechaj zostaną przedstawione dekrety tego Soboru dotyczące liturgii oraz działalność papieży, którzy z polecenia Soboru i zgodnie z jego myślą poprawili i opublikowali księgi liturgiczne, pozostające w użyciu aż do naszych czasów. Dobrze będzie również krótko naszkicować w świetle badań historycznych postęp, jaki mimo trudności dokonał się w wiekach XVII-XIX: pobożność względem Eucharystii, staranne wykonywanie obrzędów, duszpasterskie inicjatywy podejmowane w różnych krajach, aby doprowadzić wiernych do zrozumienia i przeżywania liturgii. Otworzyły one drogę do odnowy, która rozpoczęta w naszym stuleciu przez Świętego Piusa X, została rozszerzona i uwieńczona przez Sobór Watykański II.

29. Aby umożliwić alumnom głębsze zrozumienie współczesnej odnowy liturgii, bardzo pożyteczne będzie przestudiowanie serii dokumentów, które stopniowo wprowadzały ją w życie.

CZEŚĆ DRUGA - MSZA ŚWIĘTA I KULT EUCHARYSTII

1. OGÓLNE POJĘCIA WYKŁADU O MSZY ŚWIĘTEJ

30. Trzeba przede wszystkim zanalizować teksty Nowego Testamentu o ustanowieniu Eucharystii i porównać je z tekstami żydowskimi codziennych modlitw oraz modlitw odmawianych podczas uczty paschalnej a także z innymi świadectwami, odnoszącymi się do sprawowania Eucharystii.

31. Należy krótko przedstawić historię Mszy świętej, aby jasno ukazały się główne elementy liturgii mszalnej wspólne wszystkim obrządkom, aby były łatwiej zauważalne w obecnym sprawowaniu i mogły być wyjaśnione ludowi chrześcijańskiemu.
Pożądane jest, aby alumni w miarę możności czytali pierwotne teksty zaczerpnięte z dzieł Ojców lub ze starochrześcijańskich liturgii, znajdujące się w licznych współczesnych antologiach.

Wypada, aby w krajach, w których żyją wierni obrządków wschodnich, alumni zapoznali się z liturgią mszalną tych obrządków, zwłaszcza w aspekcie duchowym.

32. Niech zostaną przedstawione różne sposoby celebracji: Msza stacyjna, Msza z udziałem ludu, Msza bez ludu. Czynności celebransa, koncelebransów, usługujących, scholi i wiernych niech zostaną opisane na podstawie Ogólnego wprowadzenia do Mszału Rzymskiego (1970, 1975).

33. Obszerniej i dokładniej należy omówić koncelebrację oraz obowiązującą w odniesieniu do niej dyscypliny w świetle tradycji wschodniej i łacińskiej.

34. W myśl tegoż Wprowadzenia ogólnego, rozdz. V-VI należy przedstawić warunki wymagane do sprawowania Mszy świętej i to nie tylko na mocy tradycji i prawa, lecz wynikające z wewnętrznych potrzeb człowieka; budynki sakralne i ołtarz z jego wyposażeniem, naczynia sakralne, szaty kapłanów i usługujących itp.

2. ZASADY WYKŁADU O POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCIACH I OBRZĘDACH MSZY ŚWIĘTEJ

35. Niech profesorowie naświetlą dwie części, z których jakby składa się Msza święta: liturgię słowa i liturgię eucharystyczną, które tak ściśle łączą się ze sobą, że stanowią jeden akt kultu. 21

36. Obszerniej trzeba wyłożyć poszczególne obrzędy Mszy świętej, przyznając każdemu właściwe znaczenie, a więc jasno określić różne obrzędy wstępne, powiązanie czytań w liturgii słowa aż do Ewangelii, homilii i modlitwy wiernych, obrzędy przygotowania darów, znaczenie i kształt całej modlitwy eucharystycznej, obrzędy przygotowania do Komunii, obrzędy zakończenia.
O ile to możliwe, niech przy wykładzie poszczególnych obrzędów uwzględniony zostanie aspekt historyczny oraz porównanie z obrzędami innych liturgii.

37. W podobny sposób niech zostaną przedstawione i wyjaśnione części modlitwy eucharystycznej. 22

38. Niech będzie przeprowadzony wykład o Komunii św. pod obiema postaciami w aspekcie historycznym, teologicznym i pastoralnym.

39. Należy przedstawić w świetle Instrukcji Eucharisticum mysterium z 25 maja 1967 roku zasady nauczania wiernych o owocnym udziale we Mszy świętej oraz o Eucharystii jako ośrodku całego porządku sakramentalnego.

40. Omawiając liturgię słowa niech profesor poruszy również sprawę celebracji słowa Bożego zalecanych przez Konstytucję o liturgii nr. 35, 4 23.

3. KULT EUCHARYSTII POZA MSZĄ ŚWIĘTĄ

41. Kult Eucharystii poza Mszą bardzo się rozwinął z upływem czasów; trzeba będzie ten rozwój naświetlić w związku z Ofiarą Mszy świętej i uwzględniając treść wspomnianej Instrukcji z 25 maja 1967 oraz części Rytuału Rzymskiego ogłoszonej dnia 21 czerwca 1973 pod tytułem Komunia święta i kult Tajemnicy eucharystycznej poza Mszą świętą".
Trzeba będzie więc powiedzieć tak o komunii eucharystycznej poza Mszą, jak i o przechowywaniu Eucharystii, o podstawie teologicznej i pastoralnej oraz o uwarunkowaniach prawnych, które tę praktykę określają.

Zostaną następnie omówione nabożeństwa eucharystyczne oraz główne ich formy, jak procesje, wystawienie Najświętszego Sakramentu, kongresy eucharystyczne. Dokumenty zalecają te formy kultu i tak je normują, aby wynikały z Mszy świętej oraz prowadziły wiernych do udziału w Ofierze i Komunii świętej.

CZĘŚĆ TRZECIA - INNE SAKRAMENTY I SAKRAMENTALIA

42. Podstawą dla komentarza Pontyfikału i Rytuału niech będą głównie same teksty tych ksiąg oraz wprowadzenia (Praenotanda). Należy ukazać zawartą w nich doktrynę; obrzędy niech zostaną przedstawione w naświetleniu historycznym. Wykład każdego działu niech będzie zakończony pewnym studium pastoralnym, aby kandydaci do kapłaństwa zostali przygotowani do późniejszej świętej posługi.

1. CHRZEŚCIJAŃSKIE WTAJEMNICZENIE

43. Chrześcijańskie wtajemniczenie to obrzędy katechumenatu, sakramenty chrztu i bierzmowania oraz przystąpienie po raz pierwszy do Eucharystii; temat ten trzeba starannie wyłożyć, ponieważ jest on podstawą katechezy podawanej dzieciom, a także dlatego, że na całym świecie wiele osób dorosłych wkracza na tę właśnie drogę wtajemniczenia.

44. Pożądane jest, aby została wyłożona historia liturgii chrzcielnej i katechumenatu liturgicznego, aby dzięki temu właściwie zostały zrozumiane i wyjaśnione obrzędy chrztu dorosłych udzielanego etapami. Same obrzędy chrzcielne winny być przedstawione w świetle liturgii wielkopostnej, tekstów Mszy Krzyżma, a także obrzędów i tekstów Wigilii Paschalnej i oktawy Paschy.

45. Należy zachęcić alumnów, aby w miarę możności czytali chrzcielne katechezy Ojców, które są obecnie łatwo dostępne w wydaniach w języku oryginalnym lub w przekładach na języki nowożytne.

46. Wypada również krótko omówić starochrześcijańskie i współczesne obchody wspomnienia chrztu, przedstawiając w aspekcie duszpasterskim ich znaczenie i owocność dla duchowego życia parafii i wiernych.

47. W podobny sposób trzeba wyłożyć obrzęd bierzmowania w myśl Konstytucji Apostolskiej Pawła VI Divinae consortium z 15 sierpnia 1971, uwzględniając właściwe znaczenie tego sakramentu oraz jego związek z chrztem. Profesor liturgii lub teologii pastoralnej niech omówi duszpasterskie przedsięwzięcia mające na celu przygotowanie i owocne sprawowanie bierzmowania, opierając się przy tym na zarządzeniach, być może wydanych przez konferencję biskupią lub przez miejscowego ordynariusza.

48. Krótko wypada powiedzieć o Eucharystii jako uwieńczeniu sakramentów wtajemniczenia oraz o dopuszczeniu dzieci do przyjęcia Eucharystii.

2. ŚWIĘCENIA I ROŻNE POSŁUGI

49. Obrzędy i stan prawny święceń i posług kościelnych wnikliwie winny być przedstawione w wykładzie, ponieważ została przeprowadzona ich gruntowna odnowa z polecenia Soboru Watykańskiego II. Można się zastanowić, czy temat ten należałoby uwzględnić w trakcie ogólnych wykładów z liturgii, czy raczej przedstawiać go stopniowo, kiedy alumni są dopuszczani do kolejnych posług i święceń.

Niemniej jednak obowiązkiem profesora liturgii będzie objaśnić przynajmniej teksty zreformowanego Pontyfikału Rzymskiego i w świetle historycznej tradycji omówić konstytucję apostolską Pontificalis Romani (z 18 czerwca 1968), list motu proprio Sacrum diaconatus ordinem (z 18 czerwca 1987), Ad pascendum i Ministeria quaedam (z 15 sierpnia 1972).

Jeśli to możliwe, niech zostaną krótko omówione święcenia w Kościołach Wschodnich, zwłaszcza w tych krajach, w których żyją liczni wierni obrządków wschodnich.

50. Odpowiednio należy przedstawić w wykładach święcenia biskupie i podkreślić, że wszystkie święcenia i posługi mają związek z biskupem, szczególnie zaś prezbiterzy są współpracownikami biskupa, obdarzonymi godnością "drugiego stopnia" (secundi meriti munus adepti).

3. MAŁŻEŃSTWO I DZIEWICTWO

51. Trzeba przedstawić historycznie obrzęd zaślubin; ukazać jego lokalne odrębności; przystosowanie obrzędu do religijnych i świeckich zwyczajów różnych ludów. Zanalizować teksty i czytania zawarte w zreformowanym Rytuale.

Ponieważ w świetle nauki Nowego Testamentu i Ojców chrześcijańskie małżeństwo i święte dziewictwo łączą się ze sobą i w tej łączności są rozumiane, należy dokonać porównania liturgii małżeństwa z liturgią konsekracji dziewic opisaną w zreformowanym Pontyfikale Rzymskim.

4. LITURGIA KONSEKRACJI ZAKONNEJ

52. Na podstawie wykładu obrzędu konsekracji dziewic i obrzędu ślubów zakonnych należy wykazać, że życie zakonne znajduje się u podstaw szczególnego stanu w Kościele, jak o tym uczy Sobór Watykański II w Konstytucji Lumen gentium. 24

5. LITURGIA POKUTNA

53. Pożądane jest, aby alumni usłyszeli krótki wykład o liturgii i dyscyplinie pokutnej, aby lepiej zrozumieli sam sakrament pokuty i inne akty pokutne.

Przy pomocy zreformowanego Rytuału Rzymskiego oraz duszpasterskich zasad podanych dnia 16 czerwca 1972 przez Kongregację Nauki Wiary należy omówić obrzędy sakramentu pokuty oraz określić, w jakich warunkach można udzielić ogólnego rozgrzeszenia.
Należy uwydatnić charakter pokutny liturgii wielkopostnej, znaczenie aktu pokutnego na początku Mszy świętej oraz wyłożyć zasady sprawowania celebracji pokutnych zalecanych przez wspomniane dokumenty.

6. LITURGIA CHORYCH

54. Trzeba omówić konstytucję apostolską Sacram unctionem wydaną 30 listopada 1972 oraz zawarte w zreformowanym Rytuale Rzymskim Sakramenty chorych. Obrzędy i duszpasterstwo. Odnowa tych obrzędów nakazana przez Sobór Watykański II 25 niech zostanie przedstawiona w świetle historii liturgii.

7. LITURGIA CHRZEŚCIJAŃSKIEJ ŚMIERCI

55. W wykładach niech będzie też mowa o liturgii sprawowanej za umierających i za zmarłych; najpierw o świętym Wiatyku, następnie o obrzędach pożegnania umierającego, wreszcie o pogrzebie. Niech we właściwym świetle zostaną ukazane wszystkie aspekty tych obrzędów, które wyrażają Paschalne Misterium. Alumni powinni nauczyć się wybierać teksty z obfitego ich zbioru podanego w zreformowanym Rytuale, poznać zasady duszpasterstwa umierających oraz znaczenie obrzędów pogrzebu.

8. SAKRAMENTALIA

56. Trzeba ogólnie omówić procesje oraz ich religijne znaczenie; przedstawić pielgrzymki jako szczególną formę procesji oraz wskazać na ich znaczenie duszpasterskie.

57. Krótko choćby należy omówić błogosławieństwa w aspekcie teologicznym i historycznym; zaakcentować ich znaczenie i pożytek dla uświęcenia codziennego życia; wpoić alumnom szacunek dla różnych form wyznania wiary w życiu codziennym; przestrzec przed nadużyciami lub zabobonami.

CZĘŚĆ CZWARTA UŚWIĘCENIE CZASU

58. Należy rozpocząć od dnia Pańskiego, "ponieważ jest podstawą i rdzeniem całego roku liturgicznego" 26.

1. DZIEŃ PAŃSKI

59. Największą wagę trzeba przywiązywać do Dnia Pańskiego, którego określenie i elementy należy wyprowadzać z Konstytucji o liturgii. 27 Przy pomocy argumentów historycznych wykazać, że jest on tygodniową Paschą i tak ściśle wiąże się z początkami Kościoła, że zgodnie z tradycja apostolską wywodzi się od samego dnia Zmartwychwstania Chrystusa.28

60. Trzeba rozważyć racje duszpasterskie przemawiające za świętowaniem tego dnia, obowiązującym wszystkich chrześcijan.

61. Dni Pańskie ofiarowują chrześcijańskiemu ludowi "w ciągu roku" bogactwa słowa Bożego. Alumni powinni przyswoić sobie taką znajomość niedzieli, aby stali na straży jej obchodzenia zgodnie z zasadami liturgii.

2. ROK LITURGICZNY

62. Chociaż w ciągu całego roku alumni są pouczani przez wychowawców i profesorów o okresach liturgicznych i przypadających świętych, wypada aby rok liturgiczny był także przedmiotem systematycznych wykładów, przeprowadzanych w świetle historii oraz w myśl listu apostolskiego motu proprio Pawła VI z 14 lutego 1969 Mysterii paschalis celebrationem.

63. Przede wszystkim niech zostanie wyłożona historia i duchowa treść cyklu paschalnego, to jest: okresu paschalnego pięćdziesięciu dni, osiągającego swój szczyt w uroczystości Pięćdziesiątnicy; Paschalnego Triduum, czasu przygotowania czyli Wielkiego Postu. Alumni winni być tak uformowani, aby wewnętrznie Misterium Paschalne przeżywali i aby byli przygotowani do swej przyszłej paschalnej posługi.

64. Następnie trzeba przedstawić w wykładach cykl świat Narodzenia Pańskiego i Epifanii z uwzględnieniem ich historii oraz duchowego znaczenia.

65. Krótko zostaną omówione nowsze uroczystości Pańskie, wprowadzone do roku liturgicznego: Najświętszej Trójcy, Ciała i Krwi Chrystusa, Najświętszego Serca, Chrystusa Króla itd.

66. Niech zostanie przedstawiony w świetle historii kult Błogosławionej Dziewicy w Kościele 29 oraz przegląd głównych Jej świąt przypadających w cyklu rocznym.

67. Trzeba mieć przed oczyma naukę Konstytucji o liturgii na temat świętych, których wspomnienie zostało włączone do roku liturgicznego. 30 Krótko niech zostanie przedstawione pochodzenie i historia kultu męczenników i innych świętych, cześć dla ich grobów i relikwii oraz miejsce, jakie zajmuje kult świętych w życiu chrześcijańskim.

3. UŚWIĘCENIE GODZIN DNIA I MODLITWA LITURGICZNA

68. Celem wewnętrznego przygotowania alumnów do pobożnego i owocnego sprawowania modlitwy liturgicznej niech profesor liturgii omówi z nimi Ogólne wprowadzenie do Liturgii Godzin, promulgowanej przez Pawła VI dnia 1 listopada 1970.

69. Trzeba będzie położyć nacisk na stronie doktrynalnej tego Wprowadzenia (Rozdział I) i przede wszystkim wykazać, że obowiązek oddawania Bogu chwały, jaki Chrystus powierzył Kościołowi, wypełnia Kościół nie tylko przez sprawowanie Eucharystii, lecz także na inne sposoby; zwłaszcza przez sprawowanie boskiego oficjum. 31

70. Na podstawie świadectwa Dziejów Apostolskich i tradycji Kościoła trzeba ukazać wielkie znaczenie godzin modlitwy dla uświęcenia dnia i jego momentów oraz dla wypełnienia Bożego nakazu nieustannej modlitwy. Jasno będzie można dostrzec symbolikę poszczególnych godzin na podstawie ascetycznych pism pierwotnych autorów oraz modlitw księgi Liturgii Godzin.

71. Należy zwrócić uwagę na szczególną duchową i pastoralną wartość Jutrzni i Nieszporów, przyznaną im przez Sobór Watykański II, który nazywa je głównymi częściami codziennego oficjum. 32

72. Należy wyjaśnić, że Kościół uczynił swoją tę codzienną modlitwę, tak że "jest to prawdziwie głos Oblubienicy, przemawiającej do Oblubieńca. Co więcej, jest to modlitwa Chrystusa i Jego Ciała zwrócona do Ojca" 33.

73. Należy rozwijać u alumnów nabożny szacunek dla Psalmów, zarówno przez komentarze egzegetyczne podawane przez profesora Pisma świętego jak przez odwoływanie się do tytułów psalmów i modlitw podanych w księdze Liturgii Godzin. 34

74. W świetle postanowień Soboru Watykańskiego II należy przedstawić wspólnotowy charakter oficjum, do udziału w którym zapraszani są wierni, oraz specjalne zobowiązanie do zanoszenia tej przedziwnej pieśni, powierzone kapłanom i innym osobom.

75. Pożyteczne będzie krótkie przedstawienie tradycji różnych Kościołów w odniesieniu do struktury oficjum i jego sprawowania a także naszkicowanie historii oficjum rzymskiego, z uwzględnieniem reform przeprowadzonych od XVI wieku aż do naszych czasów.

Przypisy:

1.. Nr16; por. DFK 16.

2. Por. RFIS, nr 79.

3. Por. KL 37-40.

4. Nr 62. 5. KL 7.

6. Por. tamże, nr 6.

7. Tamże, nr 61.

8. Tamże, nr 5.

9. 1 Kor 10,11.

10. Por. KL 6-7.

11. Por. tamże, nr 8. 12. Por. KL 7. 33.

13. Por. tamże, nr. 5-7.

14. Por. tamże, nr. 9-13.

15. Por. Jan Paweł II, encyklika Redemptor hominis z 4 marca 1979: AAS 71(1979), s. 311; Jan Paweł II, list Novo incipiente do wszystkich kapłanów Kościoła, z 8 kwietnia 1979: L'Osservatore Romano, 9-10 kwietnia 1979.

16. KL 33.

17. Por. tamże, nr 24.

18. KL 33.

19. Por. Paweł VI, Przemówienie wygłoszone do Rady liturgicznej 14 października 1968. 20. Por. KL 33.

21. Por. KL 56.

22. Por. Ogólne wprowadzenie, nr 55; Kongregacja Kultu Bożego, List okólny o modlitwach eucharystycznych z 27 kwietnia 1973.

23. Por. Instrukcja Kongregacji Obrzędów z 26 września 1964, nr. 37-39.

24. Por. rozdz. VI.

25. Por. KL 73-75.

26. KL 106.

27. Por. tamże.

28. Por. tamże.

29. Por. KL 103.

30. Por. tamże, nr104.

31. Por. tamże, nr 83.

32. Por. KL 89; Ogólne wprowadzenie, nr. 37-54.

33. Tamże, nr 84; Ogólne wprowadzenie, nr. 15-16.

34. Por. Ogólne wprowadzenie, nr. 100-135. 35. Por. KL 84-100; DK 6 i 13; KK 41; Ogólne wprowadzenie, nr. 20- 37.