Walka z dyskryminacją rasową

W dniach od 31 sierpnia do 7 września 2001 r. pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych odbywała się w Durbanie w Republice Południowej Afryki Światowa Konferencja poświęcona Walce z Rasizmem, Dyskryminacją Rasową, Ksenofobią i Nietolerancją (tego typu konferencje odbyły się już poprzednio w 1978 i 1983 r.). W obradach uczestniczyły delegacje 160 krajów członków ONZ oraz ok. 3 tys. przedstawicieli organizacji pozarządowych. Delegacji Stolicy Apostolskiej przewodniczył stały obserwator Watykanu przy ONZ w Genewie abp Diarmuid Martin. Uczestnicy konferencji otrzymali nowe wydanie dokumentu opracowanego w 1988 r., na życzenie Jana Pawła II, przez Papieską Radę «Iustitia et Pax», zatytułowanego «Kościół wobec rasizmu: o społeczeństwo bardziej braterskie». Dokument ten podkreśla ze szczególną mocą, że poprawne nauczanie religii może stanowić skuteczny środek walki z «fałszywymi idolami», jakimi są rasizm i nacjonalizm. Przestrzega również przed niebezpieczeństwem nowych form rasizmu, wiążących się z plagą ubóstwa, wykorzystywaniem dzieci, prostytucją i nielegalną imigracją, a także zabijaniem poczętego życia. 3 września na konferencji przemawiał abp Diarmuid Martin, który nawiązał do słów Ojca Świętego wypowiedzianych przed niedzielną modlitwą «Anioł Pański» 26 sierpnia, na kilka dni przed rozpoczęciem obrad w Durbanie. Papież powiedział wówczas m.in.: «Każde prawe sumienie musi zdecydowanie potępiać rasizm gnieżdżący się w ludzkich sercach czy w jakimkolwiek środowisku. Niestety, przybiera on wciąż nowe i nieoczekiwane postaci, obrażając i poniżając rodzinę ludzką. Rasizm to grzech, który stanowi wielką zniewagę Boga» («L'Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 10/2001, s. 30). Poniżej zamieszczamy przemówienie abpa Diarmuida Martina oraz artykuł przewodniczącego Papieskiej Rady «Iustitia et Pax» kard. Françoisa Xaviera Nguyęna Van Thuâna.

Panie Przewodniczący,

Delegacja Stolicy Apostolskiej pragnie przede wszystkim wyrazić uznanie rządowi i narodowi Republiki Południowej Afryki, kraju goszczącego światową konferencję. Republika Południowej Afryki jest naszym gospodarzem nie tylko w sensie «fizycznym». Jej historia, doświadczenia i nadzieje sprawiają, że jest ona natchnieniem dla wzniosłych ideałów, jakie przyświecają naszym wysiłkom i dążeniom.

Etyczne podstawy nowej społeczności światowej

Światowa Konferencja w Durbanie poświęcona Walce z Rasizmem, Dyskryminacją Rasową, Ksenofobią i Nietolerancją stanowi doniosłe wyzwanie dla społeczności międzynarodowej na początku nowego tysiąclecia.

Choć temat konferencji został sformułowany w kategoriach negatywnych, wyzwanie, przed jakim stoimy, ma charakter pozytywny. Walka z dyskryminacją rasową świadczy przede wszystkim o tym, w jaki sposób pragniemy ukształtować stosunki między ludźmi i narodami na początku nowego wieku i nowego tysiąclecia. Rasizm jest grzechem. Jest w swej istocie fałszem, koncepcją stworzoną umyślnie po to, aby wprowadzić podziały między ludźmi. Konferencja musi powiedzieć prawdę: prawdę o godności człowieka, prawdę o głębokiej jedności rodziny ludzkiej. Jest to konferencja na temat etycznych podstaw nowej społeczności światowej.

Uczciwie oceniając popełnione błędy i praktyki stosowane w przeszłości — a także, powiedzmy otwarcie, w naszych czasach — powinniśmy zdecydowanie tworzyć inną przyszłość, w której niepowtarzalna godność i niezbywalne prawa każdej osoby ludzkiej i każdego narodu będą uznawane i chronione.

Choć w naszej epoce dokonuje się bezprecedensowy postęp humanitarny i naukowy, musimy przyznać, że w wielu dziedzinach życia społeczności światowej wciąż występują zjawiska dyskryminacji, podziałów i rażących nierówności, przysparzające ludziom ogromnych cierpień. Nie możemy też zapominać, że w niedawnej przeszłości staliśmy się świadkami działań, których celem było nie tylko pokonanie, lecz wręcz zagłada całych narodów. Podejmując wyzwanie, jakie niesie ze sobą nowe stulecie, musimy zagwarantować, że nigdy więcej do tego nie dojdzie, i jak gdyby narysować nową mapę świata, na której nie będzie miejsca na podziały czy dominację, lecz jedynie na owocne współdziałanie narodów, oparte na równoprawnych, sprawiedliwych, braterskich i solidarnych relacjach między nimi.

Indywidualna i zbiorowa przemiana serc

Stolica Apostolska uznaje doniosły wkład, jaki Organizacja Narodów Zjednoczonych wnosiła i nadal wnosi w walkę z nierównością i dyskryminacją we współczesnym świecie.

Należy mieć nadzieję, że obecna konferencja będzie kolejnym, ważnym krokiem naprzód w działaniach podejmowanych przez społeczność narodów. Porusza ona najbardziej kluczowe i najgłębsze aspekty walki z dyskryminacją rasową i budowy bardziej sprawiedliwego świata. Konferencja zachęca każdego z nas — jako jednostki i jako reprezentantów narodów i państw — abyśmy się zastanowili, jakie uczucia goszczą w naszych własnych sercach. Bez osobistej i zbiorowej przemiany serc i postaw korzenie nienawiści, nietolerancji i dyskryminacji nie zostaną wyplenione, a rasizm wciąż na nowo będzie się odradzał w nowym stuleciu, podobnie jak w niedawno minionym.

Przygotowania do konferencji pokazały, że nie jest to łatwy proces. Musimy badać prawdę historyczną, ale nie po to, abyśmy wpadli w pułapkę przeszłości, lecz byśmy mogli uczciwie budować inną przyszłość. Jak napisał Papież Jan Paweł II, «nie można pozostawać więźniem przeszłości: jednostki i narody potrzebują swoistego 'oczyszczenia pamięci'»¹. Oczywiście, takie oczyszczenie nie jest możliwe bez jednoznacznego uznania prawdy o przeszłości. Oczyszczenie pamięci wymaga, byśmy uczciwie ocenili naszą osobistą, społeczną i narodową historię, dostrzegając jej mniej jasne strony, które przyczyniły się do powstania współczesnych nierówności; powinniśmy jednak uczynić to w sposób, który umocni w nas pragnienie, aby epoka globalizacji stała się epoką spotkania, wspólnoty obejmującej wszystkich i solidarności.

Migranci, uchodźcy i ich rodziny

Włączając się w przygotowania do konferencji, Stolica Apostolska zwracała szczególną uwagę na sytuację migrantów, uchodźców i ich rodzin. Migracje będą jednym z typowych zjawisk w świecie w epoce globalizacji. Mogą one powodować wzrost dobrobytu, umożliwiać zmniejszenie nierówności na świecie oraz sprzyjać kontaktom między narodami i kulturami.

Jak czytamy w dokumencie Papieskiej Rady «Iustitia et Pax», opublikowanym niedawno w związku z obecną konferencją, «wzmożona mobilność ludzi wymaga, jak nigdy dotąd, otwarcia się na innych»². Jednakże w dzisiejszych czasach migranci — zwłaszcza gdy wywodzą się z innego kręgu kulturowego — często stają się ofiarami dyskryminacji rasowej, nietolerancji, wyzysku i przemocy. W przypadkach migracji nielegalnej ludzie ci nie otrzymują nieraz nawet niezbędnej pomocy ze strony odpowiednich władz. Konferencja musi jeszcze raz jasno potwierdzić, że podstawowe prawa człowieka przysługują wszystkim migrantom, niezależnie od ich statusu prawnego. Powinna też wskazać ogólne zasady skutecznego egzekwowania tych praw w poszczególnych państwach i na skalę międzynarodową. Jednocześnie walka z rasizmem wymagać będzie realizacji intensywnego i wyważonego programu wychowania, kształtującego właściwą postawę wobec zjawiska migracji.

Podstawowa rola wychowania

Następny temat, na który Stolica Apostolska pragnie zwrócić szczególną uwagę podczas obecnej konferencji, to podstawowa rola wychowania w walce z rasizmem. Wychowanie takie musi rozpoczynać się w rodzinie. Właśnie w rodzinie dziecko zaczyna rozumieć, kim jest drugi człowiek. Właśnie w rodzinie drugi człowiek staje się naprawdę bratem lub siostrą. Sama rodzina musi być pierwszą wspólnotą — otwartą, gościnną i solidarną. Rodzina powinna być pierwszą szkołą, która skutecznie zapobiegnie zakorzenieniu się rasistowskich postaw.

Wychowanie zapobiegające nietolerancji rasowej powinno stać się mocnym fundamentem wszelkiego typu wychowania — zarówno w szkołach, jak i ogólnie w całym społeczeństwie. Musi się odwoływać do zasad etycznych, które uwypuklają jedność rodziny ludzkiej.

Szczególna odpowiedzialność ciąży na tych, których zadaniem jest kształtowanie opinii publicznej. Środki społecznego przekazu powinny przede wszystkim wystrzegać się podsycania uczuć rasistowskich. Wszelkie formy rozpowszechniania uprzedzeń rasowych lub próby podsycania animozji czy nienawiści przez dyskryminację rasową powinny być niezwłocznie potępiane.

Wychowanie w duchu poszanowania praw ludzkich musi stać się fundamentalnym elementem programów edukacyjnych, a także kształcenia zawodowego pewnych kategorii osób, których praca może zapobiegać dyskryminacji rasowej (na przykład pracowników środków społecznego przekazu), lub na których ciąży szczególna odpowiedzialność za ochronę pokrzywdzonych (jak pracownicy wymiaru sprawiedliwości i sił porządkowych).

Rola i odpowiedzialność wspólnot religijnych

Na koniec, Stolica Apostolska poświęca szczególną uwagę roli i odpowiedzialności wspólnot religijnych w walce z rasizmem. Mówiąc o konferencji na kilka dni przed jej rozpoczęciem, Papież Jan Paweł II zwrócił się z apelem do wszystkich wierzących, przypominając, że nie możemy w dobrej wierze wzywać Boga, Ojca wszystkich, jeśli nie jesteśmy gotowi traktować jak brata każdego z ludzi, stworzonych na obraz Boży³.

Religia zbyt często wykorzystywana była jako narzędzie pogłębiania istniejących już podziałów politycznych, gospodarczych i społecznych. Przywódcy religijni powinni pamiętać, że ze swej natury wszystkie religie powołują się na jedność rodzaju ludzkiego. Prawdziwej wiary religijnej nie można w żaden sposób pogodzić z rasistowskimi postawami i praktykami. Niedawne doświadczenia dialogu pomiędzy religiami budzą nadzieję na lepsze porozumienie między nimi. W wielu sytuacjach konfliktowych, jakie pojawiły się w ostatnim okresie, jedność przywódców religijnych w dużej mierze przyczyniła się do zapobieżenia starciom lub złagodzenia sporów, a także ułatwiła pojednanie.

Żywimy nadzieję, panie przewodniczący, że Konferencja Narodów Zjednoczonych poświęcona Walce z Rasizmem, Dyskryminacją Rasową, Ksenofobią i Nietolerancją stanie się historycznym przełomem, który nada nowe znaczenie kulturze dialogu: dialogu między religiami i cywilizacjami, między narodami i w łonie narodów. Niech jednym z owoców tej konferencji będzie podjęcie nowej, szerokiej międzynarodowej współpracy pomiędzy rządami, społeczeństwami, społecznościami religijnymi i środkami przekazu, jak również między ludźmi dalekowzrocznymi i odważnymi, którzy razem będą się starali tworzyć wizję ludzkości naprawdę zjednoczonej. Taki jest bowiem Boży zamysł wobec ludzkiej rodziny.

opr. mg/mg