Wirgiliusz na marginesie

Znakomity niemiecki filozof Erich Fromm napisał kiedyś, że o ile matka jest domem, z którego wychodzimy, o tyle ojciec reprezentuje inny świat - świat prawa i ładu, dyscypliny, podróży i przygody. Jest więc przewodnikiem, który uczy dziecko i wskazuje mu drogę życia. To piękna myśl, tyle tylko, że dziś bardzo niepoprawna politycznie. Bo współczesny świat nie lubi ojców.

Z badań opublikowanych kilka dni temu przez brytyjskie Narodowe Biuro Statystyczne (ONS) wynika, że na każde dziesięcioro dzieci urodzonych w 2004 roku w Wielkiej Brytanii czworo pochodziło z nieprawego łoża. Jeśli ta tendencja będzie się utrzymywała nadal, to już za sześć lat nieślubna stanie się większość potomstwa, które przyjdzie na świat na Wyspach. A to i tak nie są najgorsze wskaźniki. Jeszcze wyższy odsetek nieślubnych dzieci od dawna notuje się w Danii, Finlandii i Szwecji. I pomimo tego, że na Zachodzie rodzi się ich dzisiaj więcej niż jeszcze kilka lat temu, kryzys instytucji małżeństwa i związany z nim kryzys ojcostwa są bez wątpienia jednymi z najbardziej palących problemów całej cywilizacji zachodnioeuropejskiej. To także problem naszej rodzimej rzeczywistości.

Partner, nie tyran

Obowiązujący przez stulecia tradycyjny model życia społecznego sprawiał, że całe życie jednostki ukierunkowane było na rodzinę jako wartość najwyższą.

Tradycyjną rodzinę charakteryzowała zatem daleko posunięta solidarność, obowiązek wzajemnej pomocy i bezwzględne posłuszeństwo jej członków. Nad wszystkim czuwał senior rodu zajmujący niekwestionowaną pozycję i cieszący się niepodważalnym autorytetem.

- Powinności żony wobec męża sprowadzały się do tego, by była posłuszna, służyła wiernie, opiekowała się i stale miłowała. Tak to wówczas ujmowano - mówi ks. prof. Władysław Majkowski, dyrektor Instytutu Socjologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Ten układ zmienił się wraz z zapoczątkowaniem procesów industrializacji i urbanizacji. Powstały wielkie skupiska ludzkie zamieszkujące wokół miejsc pracy. Znaczenie stracił podział na płeć, zyskała natomiast specjalizacja zawodowa. Do tego doszła emancypacja kobiet i sekularyzacja większości dziedzin ludzkiego życia.

- Niektóre z tych zmian okazały się pożyteczne, np. partnerski wymiar życia małżeńsko-rodzinnego. Dzisiaj typowa rodzina patriarchalna jest już właściwie na wymarciu. Autorytet rozkłada się równomiernie, a małżonkowie podejmują decyzje wspólnie - mówi ks. prof. Majkowski.

Pojawiły się jednak i patologie. Zniknęły wartości absolutne - dziecko i rodzina. Osłabione zostały także więzi rodzinne. Dlatego tak popularnym dziś sposobem wspólnego życia stała się kohabitacja (czyli życie „na kocią łapę"), a także plaga rozwodów. Nierozerwalność małżeństwa -j eden z filarów tradycyjnej rodziny - jest już melodią przeszłości. A rozwód oznacza najczęściej jedno: brak ojca w rodzinie.

Samiec twój wróg

Instytucja ojca z pewnością nie należy do najbardziej ulubionych przez współczesny świat.

Ojciec wywołuje lęk, jest niepotrzebny, stresuje dziecko - argumentują feministki. Co bardziej „liberalne" z nich dodają, że jego rola powinna ograniczać się najwyżej do zarabiania pieniędzy na utrzymanie rodziny. Część etyków przestrzega, że w dobie sztucznego zapłodnienia i coraz bardziej prawdopodobnego klonowania ludzi, ojciec przestanie być w ogóle potrzebny do czegokolwiek. Wtedy niewiele będzie dzieliło nas od wizji zarysowanej w filmie „Seksmisja".

Swój kamyczek do ogródka z napisem „ojciec" wrzucają także media.

- Ojciec przedstawiany jest w reklamach jako fajtłapa, który coś rozlał, któremu nic nie wychodzi. Ikoną rodziny staje się dziś matka - uważa dr Dariusz Cupiał, teolog, założyciel Fundacji Cyryla i Metodego i pomysłodawca Inicjatywy Tato.Net.

Bez niego bieda

Sami ojcowie także nie są bez winy. Jedni opuścili swoje rodziny, inni mają trudności z nawiązywaniem bliskich, emocjonalnych więzi z dziećmi. W Wielkiej Brytanii mężczyzna poświęca na pobyt z dzieckiem zaledwie siedem minut w ciągu dnia, podczas gdy przed komputerem spędza 3-4 godziny dziennie.

Efekt? Od czasu rewolucji obyczajowej i seksualnej lat 60. ubiegłego wieku w USA nastąpi} dramatyczny wzrost liczby dzieci mieszkających tylko z matką. W połowie lat 90. już co czwarte dziecko żyło w domu bez ojca. W Polsce, wśród rodzin, w których brakuje ojca, co druga ma kłopoty z przetrwaniem, a kilkaset tysięcy polskich dzieci jest pozbawionych ojcowskiej opieki.

-W konsekwencji braku ojca dzieci pięć razy częściej popadają w biedę, dziesięć razy częściej w skrajne ubóstwo, istnieje też dwa razy większe prawdopodobieństwo zakończenia przez nie edukacji na poziomie podstawowym - przywołuje badania National Center for Fathering z USA dr Cupiał.

Również statystyki policyjne wykazują, że znacząca większość młodocianych przestępców to dzieci wychowywane bez ojca. I pewnie nigdy by nimi nie zostali, gdyby w dzieciństwie ojciec-przewodnik wskazał im odpowiednie wzorce postępowania.

Tata na kozetce

- Kilkanaście lat pracy terapeutycznej pozwoliło mi spotkać się z wieloma ojcami, którzy przychodzili do mojego gabinetu, bo stracili rozeznanie, co naprawdę należy do ich obowiązków. Co powinni dać swoim dzieciom, kim winni być w ich życiu? Poświęcić czas dla rodziny czy może zarobić w tym czasie więcej pieniędzy również przecież dla rodziny? - mówi psycholog i terapeuta Krzysztof Sobieraj. Jego zdaniem odwieczne filozoficzne pytanie „być czy mieć?" urosło dziś do rangi codziennego dylematu polskich ojców. Większość z nich decyduje się jednak na zaspokajanie przede wszystkim potrzeb materialnych kosztem obecności w rodzinie i kontaktów z dzieckiem.

- To błąd. Jak wykazują badania psychologii rozwojowej, to właśnie osoba ojca jest w świadomości dziecka gwarantem niezmienności i stałości. A zwłaszcza bezpieczeństwa wobec świata zewnętrznego. Wszak poczucie bezpieczeństwa obok potrzeb fizjologicznych jest najważniejszą potrzebą każdego człowieka - twierdzi Sobieraj.

Boskie zwierciadło

Co więcej, wizerunek ojca w oczach dziecka siłą rzeczy wywiera także przemożny wpływ na dziecięcą psychikę i sposób postrzegania przez nie świata. Już ks. prof. Władysław Prężyna wykazał w swych badaniach, że dziecko tworzy sobie obraz Boga na podstawie obrazu własnego ojca. Swoje relacje z Bogiem również kreuje na wzór swych kontaktów z ojcem.

Z kolei badania Marcela Saghira i Eli Robinsa wykazały, że tylko 13 procent homoseksualistów identyfikowało się w dzieciństwie ze swoim ojcem. Wśród osób o orientacji heteroseksualnej odsetek ten wynosił ponad 65 procent. Jedynie 18 proc. homoseksualistów uznawało swoje relacje z ojcem za zadowalające (wśród heteroseksualistów aż 82 proc.).

Te i wiele innych badań pokazuje więc, jak wiele zależy od aktywnej obecności ojca w pierwszych latach życia dziecka.

- Rozmawiałam z wieloma mężczyznami i ku mojemu ogromnemu zaskoczeniu okazało się, że panowie, którzy już są ojcami, nie doceniają tego, jak ważni są dla swoich dzieci - twierdzi tymczasem psychiatra dr Grażyna Rymaszewska.

Lekcja tacierzyństwa

- Potrzebna jest odbudowa świadomego ojcostwa, swoisty biznesplan dla taty. To charakterystyczne dla dzisiejszych czasów, że cenieni menadżerowie, którzy znakomicie radzą sobie z prowadzeniem pracowników, zupełnie nie odnajdują się w roli ojców. Do nich również adresowany jest nasz „tatoplan" - mówi Dariusz Cupiał z Inicjatywy Tato.Net. Jego zdaniem, będziemy coraz skuteczniej wspierać tych ojców, którzy sami kiedyś byli krzywdzonymi synami. Jeśli uda im się pokonać zadry z dzieciństwa, to będą lepiej wypełniać swoją ojcowską rolę - mówi dr Grażyna Rymaszewska z kampanii „Być ojcem".

Podobnych inicjatyw jest już coraz więcej, bo też coraz częściej mężczyźni dostrzegają, że z ich ojcostwem dzieje się „coś nie tak". Coraz donośniej także rozlegają się głosy wśród polityków, przedstawicieli organizacji pozarządowych i naukowców, przestrzegające przed zgubnymi konsekwencjami braku ojca dla rodziny i dla całego społeczeństwa. Bo dla pełnej, kochającej się rodziny nie ma żadnej innej alternatywy. Tylko bowiem ona zapewnia optymalne środowisko prokreacji, wychowywania dzieci i miłości.

opr. mg/mg