Słowo w Biblii i Tradycji

W dniach od 5 do 26 października trwało w Rzymie XII Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów na temat: „Słowo Boże w życiu i misji Kościoła". Wyboru tematu dokonał osobiście Ojciec Święty, bo to on jest przewodniczącym synodu biskupów.

Poprzedni synod, który odbył się trzy lata wcześniej, przebiegał pod hasłem: „Eucharystia źródłem i szczytem życia oraz misji Kościoła". Benedykt XVI uznał, że ówczesne przemyślenia nad stołem Chleba wymagają obecnie pogłębionej refleksji nad stołem Słowa Bożego.

Rada Zwyczajna Sekretariatu Generalnego opracowała Lineamenta, dokument, którego celem było wskazanie najistotniejszych celów i sposobów spotkania ze Słowem Bożym. Do Lineamenta dołączono kwestionariusz z pytaniami odnoszącymi się do poruszanych zagadnień. Uwagi nadesłane przez biskupów, przełożonych zakonnych i teologów z całego świata posłużyły następnie Radzie Zwyczajnej do opracowania Instrumentum laboris - dokumentu pomocnego w określaniu porządku obrad synodalnych.

Zaczęło się przy stole Chleba

Synod rozpoczęła uroczysta Msza św. celebrowana 5 października nie w Watykanie, lecz - z okazji trwającego Roku Apostola Narodów - w Bazylice św. Pawła za Murami. Drugą - z czterech zaplanowanych w kalendarzu synodalnym - była Msza św. odprawiona 9 października z okazji 50. rocznicy śmierci Piusa XII. Kolejnej, odprawionej 12 października, towarzyszyła kanonizacja czterech błogosławionych, a ostatnia - sprawowana w Bazylice św. Piotra na Watykanie zakończyła synod. W sobotę 18 października odbyło się modlitewne spotkanie ekumeniczne. Benedykt XVI i Bartłomiej I wspólnie przewodniczyli nieszporom, a po nabożeństwie przemówili do zgromadzonych.

Liturgii u św. Pawła za Murami przewodniczył Benedykt XVI. Później, podczas modlitwy Anioł Pański, zapowiedział lekturę całego Pisma Świętego w rzymskiej bazylice Świętego Krzyża Jerozolimskiego. Ów maraton biblijny, transmitowany przez włoską telewizję RAI, trwał przez siedem dni i sześć nocy, stąd jego tytuł „Biblia dzień i noc". Lekturę Pisma Świętego rozpoczął tego dnia wieczorem sam Papież, odczytując ze swego apartamentu w Pałacu Apostolskim w języku hebrajskim pierwszy rozdział Księgi Rodzaju.

Ojciec Święty wyznaczył trzech przewodniczących-delegatów. Byli to: kard. Pell z Sydney, prefekt Kongregacji Nauki Wiary kard. William Levada oraz kard. Odilo Pedro Schererz Sao Paulo. Z kolei zadaniem arcybiskupa Quebe-cu kard. Marca Ouelleta, jako relatora generalnego, było wstępne i końcowe sprawozdanie, a także czuwanie nad przygotowywaniem dokumentów. Sekretarzem generalnym synodu został abp Nicola Eterovic.

Rabin do ojców synodalnych

Bezprecedensowym wydarzeniem pierwszych dni synodu było wystąpienie jednego z gości, askenazyjskiego rabina Szear Jaszuw Kohena z Hajfy. Był on bowiem pierwszym niechrześcijaninem, któremu dane było przemawiać na synodzie biskupów. Na prośbę Benedykta XVI mówił m.in. o roli, jaką odgrywa Tora, czyli Pięcioksiąg Mojżesza, w tradycji żydowskiej, zarówno w Synagodze, jak i w życiu Państwa Izrael.

Gość z Izraela spotkał się jednak z krytyką na łamach włoskiej prasy za swój sprzeciw - wyrażony w kuluarach w rozmowie z dziennikarzami-wobec planów wyniesienia na ołtarze Piusa XII. Rabin Kohen powiedział m.in., że jego zdaniem papież ten nie wystąpił w czasie wojny w obronie Żydów, „chociaż po cichu im pomagał".

Metropolita poznański abp Stanisław Gądecki w wywiadzie udzielonym 7 października Radiu Watykańskiemu powiedział m.in., że zna rabina Kohena ze spotkań międzynarodowej komisji watykańsko-żydowskiej: „Występował on tam jako rabin ortodoksyjny, co jest rzadkością, a nawet dużą trudnością związaną z samą formułą dialogu. Zazwyczaj ortodoksja wchodzi jako ostatnia do takich gremiów, ale rabin, ceniony i znany w Izraelu, jest człowiekiem otwartym".

Dwie fazy synodu

W ciągu trzech tygodni, dzień po dniu, odbywały się kolejne sesje plenarne oraz spotkania w niewielkich grupach językowych (circoli minori). Pierwsza faza synodu koncentrowała się na debacie ogólnej, w której glos zabierało 229 ojców synodalnych, 9 delegatów innych wspólnot chrześcijańskich, a także 22 audytorów i audytorek. I chociaż obrady były objęte klauzulą tajności, to Biuro Prasowe Stolicy Apostolskiej przekazywało na bieżąco informacje i udostępniało streszczenia wygłaszanych przemówień.

Wśród problemów poruszanych podczas obrad podnoszono m.in. niewłaściwą praktykę redukowania Słowa Bożego wyłącznie do Biblii, bo przecież jest ono obecne także w Tradycji i Magisterium Kościoła. Kard. William Levada, prefekt Kongregacji Nauki Wiary, zwrócił uwagę, że Pismo Święte może zostać zrozumiane jako autentyczne Słowo Boże tylko w „żywej tradycji kościelnej" i podkreślił wyłączność Magisterium Kościoła w interpretowaniu Biblii.

Innym zagadnieniem były refleksje nad sposobem przepowiadania, a zwłaszcza głoszenia homilii i ograniczenia ich długości do kwadransa. Pojawił się również postulat opracowania Dyrektorium Generalnego Homiletyki. Dyskutowano także nad medytacyjną lekturą Pisma Świętego (Lectio divina). Sporo uwagi poświęcono recepcji ksiąg starotestamentalnych, które są mniej znane przez wiernych, a bywają również błędnie pojmowane. Poruszono również problematykę dotyczącą przekładów biblijnych.

Kard. Pell zgłosił postulat powołania centralnego instytutu, który zajmowałby się tłumaczeniem Pisma Świętego na języki ludów Azji i Afryki.

O metodach interpretacji Pisma Świętego, czyli egzegezie, mówił Benedykt XVI, który nieoczekiwanie zabrał głos, przestrzegając przed zagrożeniami płynącymi z laickiego i pozytywistycznego podejścia do Pisma Świętego. Ojciec Święty mówił również o metodzie historyczno-krytycznej interpretacji Pisma Świętego.

Na niewystarczalność metody historyczno-krytycznej wskazał również abp Marian Gołębiewski. Z kolei abp Stanisław Gądecki w swoim wystąpieniu zwrócił uwagę, że judaizm „stanowi unicum wśród religii świata" i podkreślił, że katolików i żydów łączy głęboka więź przekraczająca zwykłą koegzystencję.

W drugiej fazie synodu znacznie więcej czasu poświęcono pracom w małych grupach językowych. Punktem wyjścia do dyskusji w grupach była „Relacja po debacie", którą przedstawił główny relator kard. Marc Ouellet.

Dokonano wyboru członków XII Rady Zwyczajnej Sekretariatu Generalnego Synodu Biskupów oraz przygotowano projekt końcowego orędzia. Po dyskusji komisja-z udziałem bp. Zbigniewa Kiernikowskiego - przygotowała projekt ostateczny, który został przyjęty po głosowaniu ojców synodalnych.

Orędzie czterech obrazów

Orędzie końcowe synodu oparte jest na czterech rozważaniach poświęconych etapom obecności Słowa Bożego w historii stworzenia, historii zbawienia, w Kościele i świecie. Ojcowie synodalni przywołują cztery obrazy: „Głosu", czyli Objawienia, „Oblicza" -Jezusa Chrystusa, „Domu" - Kościoła i „Drogi" - misji.

Głos Boży zapoczątkował dzieło stworzenia, a potem wszedł w historię „zranioną przez grzech ludzki i wstrząsaną przez ból i śmierć". Następnie zstąpił na karty Pisma Świętego, „które czytamy w Kościele pod kierunkiem Ducha Świętego". Pełny i jednoczący sens Pisma Świętego objawiło nam

Oblicze, które przyjęło Słowo we Wcieleniu i dlatego „chrześcijaństwo jest religią, w centrum której znajduje się osoba, Jezus Chrystus".

Domem Słowa Bożego jest Kościół, w którym jest ono przepowiadane i stanowi - wraz z Ciałem Chrystusa - pokarm; jest także treścią modlitwy i kontemplacji prowadzącej do spotkania z Chrystusem - żywym Słowem, oraz komunii, bo Słowa Bożego należy słuchać i wypełniać je. Aby to urzeczywistnić, Słowo Boże musi „podążać drogami świata, które dziś są również drogami komunikacji informatycznej, telewizyjnej i wirtualnej", docierając do rodzin, szkół i świata kultury.

Szczególnymi świadkami mocy Słowa - jak podkreślili ojcowie synodalni - są chrześcijanie prześladowani i skazywani na śmierć z powodu Słowa Bożego. Orędzie kończy apel, aby pierwszym i ostatnim słowem w naszym życiu stał się Bóg.

Nie ma ludu bez Księgi

W sobotnie przedpołudnie 25 października prace synodalne dobiegły końca: po lekturze i głosowaniu nad 55 zgłoszonymi propozycjami przekazano je do archiwum. Propozycje dotyczą tematyki związanej z rolą Słowa Bożego w wierze, życiu oraz misji Kościoła i zostaną przedstawione Ojcu Świętemu do ewentualnego wykorzystania przy opracowaniu posynodalnej adhortacji apostolskiej.

A w niedzielny poranek 26 października w Bazylice Świętego Piotra Ojciec Święty przewodniczył uroczystej Mszy św. dziękczynnej. W wygłoszonej homilii podziękował uczestnikom synodu i stwierdził, iż nabrali oni „odnowionego przeświadczenia, że najważniejszym zadaniem Kościoła, na początku nowego tysiąclecia, jest nade wszystko karmienie się Słowem Bożym, ażeby skuteczne było jego zaangażowanie ewangelizacyjne".

Benedykt XVI podkreślił konieczność „przełożenia wysłuchanego słowa na gesty miłości, albowiem tylko w ten sposób wiarygodne stanie się głoszenie Ewangelii, pomimo ludzkich słabości, które cechują osoby". Wskazując zaś na liturgię Kościoła jako uprzywilejowane miejsce, w którym rozbrzmiewa Słowo Boże, powiedział: - W niej widać, że Biblia jest Księgą ludu i dla ludu: dziedzictwem, świadectwem przekazanym czytelnikom, ażeby realizowali w swoim życiu historię zbawienia, której świadectwo zostało zapisane. Istnieje zatem wzajemna życiowa relacja między ludem i Księgą: Biblia pozostaje Księgą żywą z ludem, który ją czyta; ludu nie ma bez Księgi, albowiem w niej znajduje swoją rację bytu, swoje powołanie, swoją tożsamość. Papież wspomniał także biskupów Chin, którzy nie mogli wziąć udziału w synodzie i zapowiedział przyszłoroczną podróż apostolską do Afryki.

Trochę statystyki

■ W obradach uczestniczyło 253 ojców synodalnych: kardynałów, arcybiskupów i biskupów.

■ Byli oni reprezentantami: Afryki - 51, obu Ameryk-62; Azji-41; Europy-90 i Oceanii - 9.

■ 173 ojców wyłoniono w drodze wyborów, 38 brało udział z urzędu, 32 mianował Benedykt XVI-m.in. kard. Dziwisza -a 10 wybrała unia przełożonych generalnych; w gronie ojców synodalnych było: 8 patriarchów, 52 kardynałów, 2 arcybiskupów większych, 79 arcybiskupów i 130 biskupów; 10 stoi na czele katolickich Kościołów wschodnich sui iuris, 30 na czele konferencji episkopatu, 24 to szefowie urzędów Kurii Rzymskiej, 185 to ordynariusze i 17 to biskupi pomocniczy.

■ Średni wiek ojców synodalnych wynosił 63 lata. Najmłodszy w tym gronie byt 39-letni Anton Leichtfried, biskup pomocniczy Sankt Polten w Austrii, a najstarszy 88-letni kard. Pierre Nasrallah Sfeir, patriarcha Antiochii dla maronitów.

■ W synodzie uczestniczyło także, bez prawa udziału w głosowaniach: 41 ekspertów (w tym 6 kobiet) i 37 audytorów (w tym 19 kobiet); reprezentowali oni 26 krajów.

■ Trzech specjalnie zaproszonych gości to: brat Alois, przeor Wspólnoty z Taize, askenazyjski rabin Hajfy Szear Jaszuwa Kohen oraz Archibald Miller Milloy - sekretarz generalny Zjednoczonych Towarzystw Biblijnych.

■ Na synod zaproszono 10 przedstawicieli zgromadzeń zakonnych oraz 13 delegatów bratnich Kościołów.

■ Swoich delegatów miały: Patriarchat Ekumeniczny w Konstantynopolu, Patriarchat Moskwy, Serbii i Rumunii, prawosławny Kościół Grecji i Apostolski Kościół Armenii, Wspólnota Anglikańska, Światowa Federacja Luterańska, Kościół Uczniów Chrystusa oraz Światowa Rada Kościołów.

* * *

Polacy na synodzie biskupów

Polskę reprezentowali na synodzie kard. Stanisław Dziwisz, abp Stanisław Gądecki, abp Marian Gołębiewski, bp Andrzej Suski, bp Zbigniew Kiernikowski, ks. prof. Waldemar Chrostowski, przewodniczący Stowarzyszenia Biblistów Polskich (ekspert), Ewa Kusz - przewodnicząca Światowej Konferencji Instytutów Świeckich (audytorka). Polscy delegaci zostali wzmocnieni przez przedstawicieli Kurii Rzymskiej: kard. Zenona Grocholewskiego - prefekta Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego, kard. Stanisława Ryłkę - przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Świeckich, a także abp. Tomasza Petę z Kazachstanu.

opr. mg/mg