Abp Hoser o „Humanae vitae”: profetyczna ocena skutków działania antykoncepcji

Paweł VI trafnie przewidywał, że stosowanie antykoncepcji otworzy łatwą drogę niewierności małżeńskiej i ogólnemu upadkowi obyczajów – mówił abp Henryk Hoser. 

Arcybiskup-senior diecezji warszawsko-praskiej mówił w Sekretariacie Konferencji Episkopatu Polski o profetycznym wymiarze opublikowanej 50 lat temu encykliki papieża Pawła VI. Spotkanie zorganizowała Katolicka Agencja Informacyjna.

Arcybiskup przypomniał, że urząd proroka odnosi się do przeszłości, w której dostrzega „ślady Boga w historii zbawienia”. W teraźniejszości natomiast cechuje się zdolnością odczytywania znaków czasu, a więc interpretacji zjawisk i zdarzeń z Bożej perspektywy. Prorok umie wreszcie dostrzegać wcześniej niż inni konsekwencje danego działania w bliższym lub dalszym czasie, który dopiero nadejdzie.

Te cechy zawarte zostały właśnie w „Humanae vitae”. Do przeszłości encyklika nawiązuje, wyjaśniając, że małżeństwo ustanowił Bóg po to, aby w ludziach urzeczywistniać swój plan miłości.

Spojrzenie co do rzeczywistości jest z kolei przenikliwe, gdyż Paweł VI zauważa, że współczesny rozwój społeczeństwa spowodował takie przemiany, iż powstały nowe zagadnienia, których Kościołowi nie wolno pomijać milczeniem, ponieważ odnoszą się one do spraw ściśle związanych z ludzkim życiem i szczęściem.

Encyklika wylicza w tym kontekście trzy główne problemy. Pierwszym jest bardzo podnoszony w momencie publikacji dokumentu problem demograficzny. Znalazł się on w centrum debaty w wyniku obserwacji szybkiego przyrostu naturalnego i (fałszywego) założenia, że surowcowe zasoby Ziemi są stałe i nie mogą wzrastać, co w konsekwencji ma prowadzić do katastrofy.

Drugim problemem zaakcentowanym w „Humanae vitae" – przypomniał abp Hoser - jest znaczenie roli i zadań kobiety w społeczeństwie w kontekście miłości i małżeńskich relacji intymnych.

Trzecim zagadnieniem stał się postęp w opanowaniu i racjonalnym wykorzystaniu sił przyrody. Współczesny człowiek usiłuje rozszerzyć to panowanie na całe swoje życie: na swój organizm, duchowe uzdolnienia, na życie społeczne, a wreszcie na same prawa rządzące przekazywaniem życia – tłumaczył arcybiskup.

Encyklika "Humanae vitae" – wobec stawianych wówczas żądań legitymizacji technik antykoncepcyjnych - stawia trzy pytania odnoszące się do ludzkiej płodności: czy należy zmienić obowiązujące dotąd zasady moralne? Jakie są granice stosowania zasady całościowości w stosunku do życia człowieka? Czy nie pozostawić procesów organizmu ludzkiego arbitrażowi rozumu i woli poszczególnych osób?

Zdaniem abp. Hosera, profetyczna misja papieża Pawła VI ukazała się z całą siłą, gdy podejmował ostateczną decyzję co do przesłania encykliki i dawał uzasadnioną odpowiedź wobec sugestii komisji ekspertów powołanej jeszcze przez swego poprzednika, papieża Jana XXIII. - Wnioski, do których doszła komisja, nie mogły być uznane przez nas za pewne i definitywne, ani też nie mogły zwolnić nas z osobistego obowiązku rozważenia tego doniosłego problemu – konkludował Paweł VI.

- Komisja nie tylko nie osiągnęła zgody, ale też jej wnioski okazały się niezgodne z moralną nauką o małżeństwie, głoszoną z niezmienną stanowczością przez Nauczycielski Urząd Kościoła – powiedział abp Hoser, cytując słowa papieża z początku encykliki.

Wizja człowieka według „Humanae vitae” jest integralna. Problem przekazywania życia nie może zatrzymywać się na aspektach cząstkowych, ale musi uwzględniać całego człowieka, całe jego powołanie, obejmujące nie tylko porządek naturalny i doczesny, ale również nadprzyrodzony i wieczny – stwierdził abp Hoser.

W encyklice została nakreślona charakterystyka miłości małżeńskiej. – Po pierwsze, jest ona ludzka, zarazem cielesna i duchowa, te dwa wymiary muszą się łączyć. Po drugie, jest pełna, pozbawiona egoizmu, jest to szczególna forma przyjaźni między osobami we wzajemnym, całkowitym oddaniu. Nie wszyscy o tym wiedzą, nawet ci, którzy się z miłości pobrali. Po trzecie jest wierna i wyłączna aż do końca życia. Po czwarte, jest miłością płodną i zmierza ku swemu przedłużeniu i wzbudzeniu nowego życia – wskazał abp Hoser.

W dobie narastającej banalizacji aktów seksualnych encyklika mówi o „konieczności zachowania wewnętrznej struktury aktu małżeńskiego”, czyli nierozerwalności jego podwójnej funkcji: jedności i rodzicielstwa, otwarcia na życie. – Jest to akt osoby, a nie tylko czynność fizjologiczna, higieniczna, rozrywkowa czy to, co się dziś rozumie, mówiąc o „uprawianiu seksu” – wskazywał abp Hoser.

„Antykoncepcja jako technika ubezpłodnienia człowieka jest uznana za akt istotowo zły”. Jak to już stwierdził Nauczycielski Urząd Kościoła, odrzucić należy bezpośrednie ubezpłodnienie, czy to na stałe, czy czasowe, zarówno mężczyzny, jak i kobiety. Odrzucić należy też wszelkie działanie, które bądź to w przewidywaniu zbliżenia małżeńskiego, bądź podczas jego spełniania, czy w rozwoju jego naturalnych skutków, miałoby za cel uniemożliwienie poczęcia lub prowadziłoby do tego – cytował fragmenty encykliki abp Hoser.

Na argument dopuszczenia „mniejszego zła” encyklika „Humanae vitae” odpowiadała, że chociaż niekiedy owo mniejsze zło moralne trzeba tolerować dla uniknięcia zła większego lub też dla osiągnięcia większego dobra, to jednak nigdy – nawet dla najpoważniejszych przyczyn – „nie wolno czynić zła, aby wynikło z niego dobro”.

Profetyczny okazał się głos encykliki co do skutków działania antykoncepcji. Paweł VI trafnie przewidywał, że jej stosowanie otworzy szeroką i łatwą drogę zarówno niewierności małżeńskiej, jak i ogólnemu upadkowi obyczajów.

Antykoncepcja – wskazywał papież – będzie mieć zgubny wpływ na młodych ludzi, których należy zachęcać przeciwnie – do zachowania prawa moralnego. Należy się obawiać również i tego, że mężczyźni, „przyzwyczaiwszy się do stosowania praktyk antykoncepcyjnych, zatracą szacunek dla kobiet i lekceważąc ich psychofizyczną równowagę, sprowadzą je do roli narzędzia służącego zaspokajaniu swojej egoistycznej żądzy, a w konsekwencji przestaną je uważać za godne szacunku i miłości towarzyszki życia”.

Zdaniem abp. Hosera, najnowszą reakcją na te konsekwencje, jest akcja #metoo (Ja też) propagowana m.in. w mediach społecznościowych, której celem jest sprzeciw wobec przemocy seksualnej, która ujawniona została m.in. w środowiskach amerykańskiego showbiznesu. Arcybiskup wspomniał też o niedawno ujawnionym pomyśle, aby kobiece konkursy piękności odbywały się z pominięciem prezentacji w strojach bikini.

Abp Hoser wskazał też na inny fragment encykliki „Humanae vitae” mówiący o konieczności uznania nieprzekraczalnych granic władzy człowieka nad własnym ciałem i jego naturalnymi funkcjami. Są to granice, których „nikt nie ma prawa przekraczać – ani osoba prywatna, ani władza publiczna. Granice te zostały ustanowione właśnie ze względu na szacunek należny ludzkiemu ciału oraz jego naturalnym funkcjom”.

Encyklika papieża Pawła VI „Humanae vitae” – o zasadach moralnych w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego – ukazała się 25 lipca 1968 r. Dokument przeciwstawia się przeciwko przerywaniu ciąży oraz opowiada się za regulowaniem poczęć wyłącznie w oparciu o naturalny rytm płodności. W tych aspektach dokument napotkał opór wśród coraz silniejszych tendencji występujących na zachodzie Europy w latach 60. i 70. Przygotowując encyklikę, Paweł VI konsultował się m.in. z grupą polskich teologów, wśród których był kard. Karol Wojtyła.

lk / Warszawa