Słabości starości

Refleksja nad odpowiedzialnością względem osób starszych dotyczy zarówno więzi rodzinnych, jak i społecznych. Tu pragnę się skupić przede wszystkim na tym pierwszym zagadnieniu, kwestia odpowiedzialności społecznej i państwowej jest bowiem zbyt szeroka i wymagałaby odrębnego artykułu. Istotne jest, aby uświadomić sobie, że system emerytur i opieki zdrowotnej, którego początki sięgają drugiej połowy XIX wieku, osiągnął dziś granice swoich możliwości i w przyszłości kwestia troski o osoby starsze będzie coraz bardziej zależna od nas samych – czy to w ramach relacji rodzinnych, wolontariatu czy poprzez inicjatywy oddolne. 

Opieka zdrowotna

O opiece zdrowotnej dla osób starszych można by wiele napisać. Pragnę tu zwrócić uwagę na jeden problem, a mianowicie to, że w naszym kraju zdecydowanie zbyt mało jest lekarzy geriatrów, którzy specjalizują się w leczeniu osób w podeszłym wieku. Geriatria różni się tym od innych specjalizacji medycznych, że traktuje leczenie kompleksowo, nie koncentrując się tylko na jednym schorzeniu, ale na całym stanie zdrowia i samopoczuciu pacjenta. W jesieni życia różne problemy medyczne kumulują się i nakładają. Geriatra zdaje sobie sprawę z tych zjawisk, a także z odmiennego funkcjonowania organizmu osoby starszej i potrafi odpowiednio dobrać lub skorygować terapię. Jeśli więc mamy możliwość skorzystania z opieki geriatrycznej, powinniśmy to zrobić. Taka opieka nie wyklucza wizyt u innych specjalistów – diabetologa, kardiologa, ortopedy, psychiatry czy innych – ale jest ich bardzo cennym uzupełnieniem.

Farmakoterapia

Osoby w podeszłym wieku często cierpią na różne choroby przewlekłe, które wymagają przyjmowania wielu leków. Niestety niemal każdy z nich ma jakieś skutki uboczne, a im więcej leków przyjmujemy, tym trudniej przewidzieć ich wzajemną interakcję i ogólny wpływ na stan zdrowia i samopoczucie. Nieraz okazuje się, że niepokojące objawy – senność, zaburzenia pamięci, skoki ciśnienia, nieregularne bicie serca czy inne – mogą być skutkiem źle dobranych leków lub niewłaściwej dawki. Dlatego przede wszystkim należy o takich zaburzeniach mówić każdemu lekarzowi, który przepisuje leki. Być może istnieje lek alternatywny, który nie wywołuje takich skutków ubocznych, a może trzeba po prostu dostosować dawkowanie. Czasem warto też skonsultować sprawę z innym lekarzem – zwłaszcza geriatrą. Poza tym niejednokrotnie istnieją alternatywne leki ziołowe, które w chorobach przewlekłych mogą okazać się równie skuteczne jak farmakoterapia.

Ważna jest również regularność przyjmowania lekarstw. Nawet osobie młodszej może być trudno zapamiętać, kiedy i jakie ma brać tabletki, gdy nie chodzi o jeden, ale o kilka lub kilkanaście leków. Tym bardziej mogą mieć z tym problem osoby starsze. Dobrze jest więc skorzystać ze specjalnych pojemników z szufladkami, do których możemy nałożyć lekarstwa przeznaczone na kolejne dni i pory dnia. Jeśli sprawia to problem osobie starszej, powinniśmy to zrobić za nią. Istnieją też dozowniki elektroniczne, które same sygnalizują konieczność przyjęcia leków o konkretnej porze i otwierają właściwą przegródkę. Można je nabyć w sklepach medycznych lub w popularnym serwisie Allegro (wyszukując hasło „Automatyczny dozownik na tabletki”).

Ograniczona sprawność ruchowa

Jednym z najczęstszych problemów osób starszych jest ograniczona sprawność ruchowa. Czasem daje się ona leczyć, czasem jednak trzeba się z nią pogodzić i odpowiednio dopasować dom, aby ułatwić funkcjonowanie seniora. Z leczeniem nie należy zwlekać. Jeśli chodzi o częsty problem zwyrodnienia stawu biodrowego – możliwe jest wszczepienie endoprotezy stawu biodrowego, które jest zabiegiem stosunkowo bezpiecznym. Niestety w przypadku NFZ kolejka do takiego zabiegu jest bardzo długa. Być może warto rozważyć zabieg w prywatnej klinice. W każdym razie – nie należy czekać w przypadku problemów, bo jeśli odpowiednio wcześnie zgłosimy się do lekarza, może się okazać, że wystarczy rehabilitacja. Im później – tym trudniejsze leczenie i niepotrzebne obciążenie bólem. Również w przypadku chorób reumatycznych odpowiednio wczesne rozpoznanie i leczenie ma kluczową rolę w zapobieganiu niesprawności. Leczenie obejmuje w tym przypadku zarówno środki niefarmakologiczne (do których należą: rehabilitacja, ćwiczenia fizyczne, utrzymanie prawidłowej masy ciała, krioterapia), farmakoterapię, jak i zabiegi chirurgiczne.

Gdy schorzeń i niesprawności nie daje się wyleczyć, trzeba odpowiednio dostosować najbliższe otoczenie seniora, aby ułatwić mu funkcjonowanie. W każdym przypadku mogą się okazać niezbędne inne modyfikacje, trudno więc wyliczyć wszelkie możliwości. Do najbardziej typowych należą:

a) umieszczenie poręczy i poprzeczek w łazience i toalecie, ułatwiających wstawanie i utrzymanie właściwej pozycji; 
b) zakup podnóżków, siedzisk i taboretów, umożliwiających bezpieczne korzystanie z wanny lub prysznica; 
c) odpowiednio dopasowane krzesła i fotele (czasem wystarczy wygodny fotel biurowy umożliwiający regulację wysokości siedziska), a także różne poduszki lub podpórki, pozwalające zająć wygodną pozycję siedzącą lub leżącą. W przypadku osób spędzających dużo czasu w pozycji leżącej bardzo ważny jest odpowiedni materac, zapobiegający odleżynom. Istnieją także specjalne materace przeciwodleżynowe zmiennociśnieniowe z pompą; 
d) niektóre elementy wyposażenia mogą stanowić zagrożenie dla osób starszych, zwłaszcza urządzenia gazowe oraz piece dające otwarty ogień. Warto rozważyć, czy nie wymienić kuchenki gazowej czy grzejnika na urządzenie elektryczne (nie wymagające skomplikowanej obsługi); 
e) zdarza się, że elementy ruchome takie jak szuflady, klamki, zamki, drzwiczki, wyłączniki są tak skonstruowane, że wymagają użycia siły fizycznej lub specyficznego ruchu dłoni (np. gałka zamiast klamki; włącznik przesuwny zamiast przycisku), który może sprawiać problem osobie starszej. Warto przyjrzeć się otoczeniu, zapytać seniora, co może mu sprawiać trudność i odpowiednio zmodyfikować dany element wyposażenia domu. 
f) eliminacja barier, na przykład przebudowa schodów poprzez dodanie do nich rampy czy podjazdu. Istnieją także specjalne rampy teleskopowe, nie wymagające stałego montażu, ułatwiające osobie na wózku inwalidzkim korzystanie ze schodów czy wprowadzenie wózka do samochodu. 

Demencja i problemy z pamięcią

Problemy z pamięcią wydają się nam czymś naturalnym w wieku starszym. Jednak czymś innym jest chwilowa trudność w przypomnieniu sobie szczegółowych informacji, a czym innym demencja utrudniająca czy wręcz uniemożliwiająca samodzielne funkcjonowanie. Nie powinniśmy się bać wizyty u psychologa, który pomoże ocenić charakter zaburzeń pamięci i zasugeruje odpowiednie środki zaradcze. W niektórych przypadkach wystarczą systematyczne ćwiczenia, w innych możliwe są pewne formy terapii, w innych zaś pozostaje dostosowanie się do ograniczonych możliwości, najczęściej – przez zapewnienie adekwatnej opieki. Stosunkowo najtańszą formą takiej opieki jest korzystanie z Ośrodków Pomocy Społecznej, które zapewniają dochodzącą pomoc domową, także specjalistyczną. W przypadkach poważniejszych problemów zdrowotnych konieczne może okazać się skorzystanie z zakładów opiekuńczo-leczniczych (czasowe). W sytuacji zaawansowanej demencji lub przewlekłej choroby wymagającej stałej opieki możemy też rozważyć umieszczenie seniora w domu opieki społecznej. Zazwyczaj takie rozwiązanie traktujemy jako ostateczność, trzeba więc wziąć pod uwagę wszelkie za i przeciw. Jeśli motywacją miałaby być tylko wygoda krewnych, którzy nie chcą się troszczyć o osoby bliskie – byłoby to czymś nagannym. Jednak w wielu przypadkach stała opieka nad schorowanymi i cierpiącymi na poważną demencję osobami starszymi przekracza nasze możliwości i dom opieki może okazać się jedynym rozsądnym rozwiązaniem.

Nieprzewidziane sytuacje i wypadki

Trzeba też pamiętać, że w życiu zdarzają się sytuacje nieprzewidziane. Dotyczy to osób w każdym wieku, ale ludzie starsi są szczególnie na nie narażeni. Do takich sytuacji należą: nagłe pogorszenie stanu zdrowia, wypadek, awaria, zgubienie czegoś lub bycie ofiarą przestępstwa. Jeśli chodzi o zdrowie – w podeszłym wieku nawet „zwykła” grypa może się okazać olbrzymim problemem. Mówiąc o wypadkach, mam na myśli zarówno zdarzenia poza domem – na przykład, wypadki komunikacyjne, jak i to, co może zdarzyć się w domu – złamania kończyn, omdlenie, zatrucie czy porażenie prądem. Takich sytuacji nie da się przewidzieć, choć można ograniczyć ryzyko ich wystąpienia. Przede wszystkim jednak ważne jest, aby pozostawać w stałym kontakcie z osobami bliskimi, które żyją samotnie. Nie czekajmy, aż taka osoba zadzwoni do nas, ale sami dzwońmy do niej lub odwiedzajmy ją. Brak kontaktu, nieodbieranie telefonu przez kilka godzin powinno wzbudzić nasz niepokój. Czasem przyczyna może być banalna – rozładowana bateria czy awaria telefonu, lepiej jednak „dmuchać na zimne” niż później wyrzucać sobie zaniedbanie.

Jeszcze jedną kwestią jest podatność osób starszych na różnego rodzaju manipulacje i naciąganie. Niestety słabość tę bezwzględnie wykorzystują różni domokrążcy, telemarketerzy, firmy pożyczkowe, a także przestępcy i oszuści. Starajmy się uczulać seniorów, aby nie zgadzali się na pozornie atrakcyjne oferty oferowane przez nieznane im osoby, aby nie wpuszczali takich osób do domu ani nie podpisywali żadnych dokumentów, jeśli wcześniej nie zasięgną porady młodszego, bardziej rozeznanego w sytuacji, członka rodziny.

***

Podsumowując, najważniejsze jest to, aby nie pozostawić seniora samego z jego problemami. To właśnie samotność, poczucie opuszczenia i bezradności jest największym problemem osób starszych! Większość z nich posiada rodzinę – dzieci, wnuki, dalszych krewnych. Nie zawsze możemy codziennie odwiedzać starszych rodziców czy dziadków – nieraz dzieli nas od nich zbyt wielka odległość. Czy jednak tak trudno zadzwonić do nich i zapytać, jak się czują i czy nie potrzebują jakiejś pomocy? Nawet jeśli w danej chwili nic szczególnego się nie dzieje, sam kontakt z bliskimi jest bardzo ważny dla osób starszych. Nie zrzucajmy troski o seniorów na państwo czy instytucje społeczne, ale sami troszczmy się o nich, na miarę naszych możliwości. Pamiętajmy też, że nasze dzieci widzą, jak traktujemy własnych rodziców i być może, gdy my sami się zestarzejemy, w podobny sposób potraktują i nas samych.

Partnerem akcji „Zawsze bezpieczny” jest PZU SA.