W skrajnym ubóstwie żyje 1,8 mln Polaków. Coraz częściej dotyka ono dzieci i seniorów

Według raportu Europejskiej Sieci Przeciw Ubóstwu (European Anti-Poverty Network) opublikowanego w 2023 roku w Polsce rośnie skrajne ubóstwo dzieci i seniorów. Według badań liczba Polaków żyjących w skrajnym ubóstwie wynosi – 1,8 mln, a ponad 4,5 mln żyje w sytuacji „ubóstwa relatywnego”.

W 2023 roku EAPN Polska (European Anti-Poverty Network) opublikowała raport dotyczący ubóstwa i polskiej polityki przeciwdziałania ubóstwu 2022-2023 r. Raport powstał w ramach działań Europejskiej Sieci Przeciw Ubóstwu (EAPN).

Z tegorocznego raportu EAPN wynika, że w Polsce zwiększył się zasięg skrajnego ubóstwa wśród dzieci i seniorów. Na podstawie danych z 2022 r. w skrajnym ubóstwie żyło blisko 400 tys. dzieci (o 26 tys. więcej niż rok wcześniej) oraz niemal 300 tys. seniorów (14 tys. więcej).

Ubóstwo dzieci

Liczba dzieci w skrajnym ubóstwie zwiększyła się w 2022 roku o około 26 tys. do 396 tys. w porównaniu z 371 tys. w 2021 r. (wzrost z 5,3 do 5,7 proc.).

Zwiększyło się też znacząco ubóstwo skrajne w rodzinach z dziećmi z niepełnosprawnością – z 5,2 proc. do 6,7 proc.

W 2022 i 2023 r. nadal świadczenie wychowawcze, zasiłki rodzinne i większość innych świadczeń rodzinnych pozostały niezmienione mimo dwucyfrowej inflacji. Ich wartość realna gwałtownie w tych latach spadała.

Ubóstwo seniorów

Liczba skrajnie ubogich seniorów wzrosła o około 14 tys. – z 272 tys. w 2021 do 287 tys. w 2022 roku. Z kolei około 15,4 mln Polaków pozostaje wykluczonych społecznie, żyjąc poniżej minimum socjalnego.

„Musimy pamiętać, że badania ubóstwa dochodowego w Polsce obejmują tylko gospodarstwa domowe. Nie mamy danych dotyczących osób, które żyją w placówkach całodobowych czy na ulicy. Dodatkowo rząd zrezygnował z ogólnopolskich badań bezdomności w latach 2021-2023” – mówi dr hab. Ryszard Szarfenberg, przewodniczący EAPN Polska.

Bezdomność

Bezdomność zarówno obywateli polskich, jak i uchodźców wojennych z Ukrainy mogła się podwoić w 2022 r. – stwierdzają eksperci EAPN. Proponują też rozwiązania: „Osoby w kryzysie bezdomności, które mogą̨ jeszcze pracować, powinny uczestniczyć w programach łączących wsparcie mieszkaniowe i zatrudnienie socjalne. Priorytetem w tym obszarze powinno być przejście od wsparcia w schroniskach do mieszkań wspomaganych. Należy skorzystać z doświadczeń reform przeprowadzonych w Finlandii w tym zakresie, np. przekształcania schronisk w budynki z mieszkaniami. Osoby w kryzysie bezdomności w najtrudniejszej sytuacji powinny mieć dostęp od programów typu Najpierw Mieszkanie, których pilotaże skończyły się w 2023 r.”

Ubóstwo energetyczne

Jeśli chodzi o niezdolność do odpowiedniego ogrzania mieszkania lub domu, to wskaźnik ten wzrósł w 2022 roku z 3,2 proc. do 4,9 proc. (1,8 mln osób).

Lęk przed biedą

Odnotowany w 2023 odsetek osób wyrażających lęk przed biedą jest najwyższy od 2015 roku i wyniósł aż 30 proc. Ubóstwo ogółem, ubóstwo skrajne dzieci, seniorów i osób z niepełnosprawnościami będą rosły głównie ze względu na trudną sytuację gospodarczą, wysoką inflację, brak dodatków osłonowych i brak waloryzacji świadczeń na dzieci.

„Raport o biedzie” Szlachetnej Paczki

Szlachetna Paczka od ponad dwudziestu lat stara się rozwiązywać problemy biedy, wykluczenia, dając spokój i wytchnienie od codziennych trudności, tym, którzy są nimi najmocniej dotknięci. W 2023 roku opublikowała „Raport o biedzie 2022”. Poza analizami i wynikami badań socjologicznych opisano konkretne historie osób doświadczających biedy, którym pomaga Szlachetna Paczka.

Ubóstwo mieszkaniowe

Blisko 2,5 mln osób w Polsce żyje w budynkach, w których przecieka dach, brakuje szczelnych okien i drzwi, a na ścianach i sufitach w wyraźny sposób występuje wilgoć. W prawie 3 proc. gospodarstw domowych w Polsce nadal nie ma bieżącej wody, a co dwudziesty mieszkaniec naszego kraju żył w 2022 roku bez dostępu do łazienki i toalety. To tylko niektóre dane, które znalazły się w tegorocznym Raporcie.

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych określa, że minimum egzystencji to miesięczny dochód na osobę̨ w wysokości 692 zł (rok 2021). Poniżej tej granicy w 2021 r., w skrajnym ubóstwie, żyło w Polsce 1,6 mln osób, w tym 333 tys. dzieci i 246 tys. seniorów. Jeśli dochód jednoosobowego gospodarstwa osoby pracującej nie przekracza 1334 zł miesięcznie, mówimy, że żyje ona w sferze niedostatku. W Polsce w 2021 roku, gdy inflacja była na znacznie niższym poziomie niż̇ dziś́, obejmowała ona ponad 40 proc. obywateli.

W rodzinach objętych pomocą̨ Szlachetnej Paczki średni dochód na osobę̨ to 13,11 zł na dzień́.

Ubóstwo ma konkretną twarz

„Dzielisz podwórko z Adamem, który marzy o tym, by nie iść spać głodnym. Twoje dziecko chodzi do klasy z Milenką, której nikt nie zaprasza. Codziennie widujesz w tramwaju Ryszarda, który jeździ od pętli do pętli, bo tylko tak może się ogrzać” – mówi Joanna Sadzik, prezeska Stowarzyszenia WIOSNA, organizatora Szlachetnej Paczki. W poprzedniej edycji Szlachetnej Paczki trzy czwarte rodzin zgłosiło jako potrzebę̨ obuwie na zimę, a połowa prosiła o kurtki.

W „Raporcie o biedzie 2022” przeprowadzono też analizę stereotypów na temat ubóstwa. Z analizy wynika, że 15 proc. Polaków nadal uważa, że życie w ubóstwie to wybór, a 31 proc. twierdzi, że wystarczy „wziąć się do roboty”, żeby z niego wyjść.

Tym stereotypom zaprzeczają opisane w Raporcie historie osób, które znalazły się w sytuacji ubóstwa. Przyczyny są różne: spowodowane wypadkiem i w konsekwencji kalectwem, chorobą, zaawansowanym wiekiem, niską emeryturą, samotnością, wypadkami losowymi, jak pożar, śmiercią współmałżonka. Ponad 2,5 mln Polaków w wieku produkcyjnym nie podejmuje pracy z powodu choroby lub niepełnosprawności.

To historia 54-letniej pani Krystyny, która po wypadku na rowerze i niezdolności do pracy wpadła w długi: niezapłacone rachunki, odłączony prąd, ciemno, zimno i głodno. Pan Mariusz ze swoją niepełnosprawnością̨ (zdiagnozowany 17 lat temu tętniak, uszkodzone nerwy wzroku i słuchu, paraliż̇ twarzy, problemy z utrzymywaniem równowagi) nie jest w stanie sam wychodzić z domu. Mieszka z blisko 80-letnia mamą.

Pani Zofii z niewielkiej emerytury po wykupieniu leków i opłaceniu rachunków zostaje na życie 151 złotych. Na cały miesiąc. Pani Barbara choruje od lat, cierpi, ledwo pamięta, jak wygląda życie bez bólu. Rak, który rozpanoszył się po całym jej ciele, depresja, świadomość́, że na utrzymanie się przez miesiąc musi jej wystarczyć raptem kilkaset złotych emerytury oraz zasiłku pielęgnacyjnego, z których po wykupieniu leków zostaje 8 zł na dzień.

Ze względu na swoją chorobę pan Tomasz nie jest w stanie pracować, otrzymuje miesięczne świadczenia w wysokości 1332 zł, nigdy nie zalegał z opłatami. Na pytanie o to, jaki upominek na Święta sprawiłby mu najwięcej radości, odpowiada: „Flaczki wołowe”.

„Odkąd w pożarze mieszkania straciłem właściwie wszystko, moje życie nie ma żadnego sensu. Wstaję rano, patrzę̨ na puste ściany, wychodzę̨ po chleb, żeby nie zwariować” – mówi starszy pan, do którego dotarła Szlachetna Paczka.

Spirala ubóstwa

„Problem ubóstwa jest związany nie tylko z brakiem dóbr materialnych, ale też z doświadczeniem wykluczenia, samotności oraz zawstydzenia. Osoby w kryzysie ubóstwa często mają poczucie winy, beznadziei, braku zrozumienia. Czują, że zawodzą̨ członków swojej rodziny, zwłaszcza dzieci. Długi kryzys ubóstwa potrafi znacząco osłabić́ poczucie własnej wartości i skuteczności, a nawet doprowadzić́ do wyuczonej bezradności. Jeśli próbujemy zmienić́ swoją sytuację, ale nasze próby nie przynoszą̨ efektów, powoduje to zniechęcenie do dalszych prób i niejako «zastygniecie» w niekomfortowej pozycji” – zaznacza Angelika Szelągowska-Mironiuk, psycholożka, psychoterapeutka doktorantka Uniwersytetu SWPS (z Raportu o biedzie).

Szlachetna Paczka, poza Caritas Polska, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych programów społecznych w Polsce. Działa od 2001 r. Paczka jest oparta na pracy z darczyńcami i wolontariuszami. To oni pomagają rodzinom w potrzebie, tym którzy mają trudniej. Wolontariusze szukają rodzin i pracują z nimi. Darczyńcy przygotowują dedykowaną pomoc.

Światowy Dzień Ubogich jest obchodzony w Kościele katolickim w 33. niedzielę okresu zwykłego od roku 2017. Został ustanowiony przez papieża Franciszka listem apostolskim, „Misericordia et misera”, wydanym 20 listopada 2016 roku, aby uczcić koniec Nadzwyczajnego Jubileuszu Miłosierdzia.

gie